غذا و دارو علی اسدی خمامی
درحالی که سلامت گوشت مصرفی و پایداری امنیت غذایی هر روز بیشتر به چالش کشیده می‌شود، یکی از مسوولان دامپزشکی کشور راه‌حلی برای افزایش تولید داخلی گوشت و جایگزینی گوشت سالم با گوشت‌های وارداتی مطرح کرده است؛ استفاده از گوشت شتر. «تعادل» در گفت‌وگو با رییس اتحادیه دامداران ایران، به بررسی ظرفیت صنعت پرورش شتر می‌پردازد:
گوشت باید در سفره‌ها بماند. تامین این ماده پروتیینی که یکی از اجزای اصلی تشکیل‌دهنده خوراک‌های ایرانی است، اهمیت زیادی دارد، اما هر روز سخت‌تر می‌شود. مشکلات اقتصادی دسترسی مردم را به گوشت محدود کرده و باعث شده تا نوع قرمزش از سفره‌ها پر بکشد. طبق آخرین بررسی‌های سازمان بهداشت جهانی 20درصد خانواده‌های ایرانی در فقر مزمن به‌سر می‌برند و توان مصرف گوشت را ندارند. در سال‌های اخیر مصرف شیر در کشور 30درصد کاهش داشته و حبوبات و غلات جایگزین پروتیین‌های گوشتی در سبد خرید خانوار شده‌اند. البته کاهش دسترسی مردم به گوشت، تنها معضل مرتبط به این محصول پروتیینی نیست. تازگی‌ها جنجال‌های زیادی درمورد سلامت گوشت وارداتی به‌پا شده است، گوشتی که برای جبران کسری تولید از کشورهای دیگر خریداری می‌شود. خبر واردات گوشت بوفالوهای هندی و احتمال آلودگی انگلی‌شان بارها به گوش رسیده است. نگرانی درمورد سلامت گوشت‌های یخ‌زده برزیلی هم به موضوعی عادی تبدیل شده، نگرانی که مختص ایران نیست. تازه‌ترین خبرها از ممنوعیت واردات گوشت برزیلی در روسیه حکایت دارد. به نقل از آگروفودنیوز، روسیه از ترخیص محموله‌های گوشت برزیلی به‌علت آلودگی شدید
میکروبی و بقایای آنتی بیوتیک‌ها جلوگیری و واردات گوشت را از شرکت‌های برزیلی محدود کرد.
سلامت و امنیت غذایی، دو مقوله‌یی هستند که از سال‌های اخیر، قربانی تولید کم گوشت در کشور بوده‌اند.
اما چگونه می‌توان بر این مشکل پیروز شد؟ یکی از مسوولان دامپزشکی کشور، پیشنهاد جالبی دارد: استفاده از گوشت حیوانی که در کشور زندگی می‌کند اما کمتر مورد توجه قرار گرفته است. حیوانی که پرورش آن بسیار به‌صرفه‌تر و کم‌هزینه‌تر از دام‌های مرسوم است؛ شتر
گوشت سالمی که از نظر پنهان مانده
بنابر آمار وزارت کشاورزی، مصرف سالانه گوشت ایران نزدیک به 900هزار تن است. 800هزار تن از این مقدار در ایران تولید و باقی وارد می‌شود. مدیرکل دامپزشکی استان سیستان‌وبلوچستان اما راهکاری برای کاهش واردات و افزایش تولید گوشت در آستین دارد؛ استفاده از گوشت شتر.
مهدی حسینی می‌گوید که ارزش غذایی گوشت شتر همچنین سلامت آن نسبت به انگل در مقایسه با گوشت بوفالو غیرقابل انکار است و می‌تواند جایگزین گوشت‌های وارداتی بوفالو شود. ارزش غذایی گوشت شتر در مقایسه با گوشت گوساله و گوسفند در شرایط برابر و حتی بالاتری قرار دارد و به‌علت آنکه در بیابان‌ها تغذیه می‌کند، از انواع انگل بری است، درحالی که بوفالو به‌علت زیست در برکه‌ها و مرداب‌ها، امکان آلوده بودن به انواع انگل را دارد.
به گفته حسینی مزارع پرورش در ایران به‌‌صورت سنتی اداره شده و هنوز به شکل صنعتی برای پرورش شتر سرمایه‌گذاری صورت نگرفته است. از طرف دیگر از اردیبهشت93 واردات شتر به کشور ممنوع اعلام شده است و از سال گذشته تاکنون هیچ مجوزی برای ورود شتر صورت نگرفته. این درحالی است که گوشت شتر می‌تواند جایگزین مناسبی برای گوشت وارداتی همچنین راهکاری برای افزایش تولید گوشت باشد.
در حال حاضر، جمعیت شتر در کشور نزدیک به 160هزار نفر است و بیشترین تعداد از این حیوان در استان‌های سیستان‌وبلوچستان، خراسان‌جنوبی و هرمزگان پرورش داده می‌شوند. پرورش شتر در کشور کاملا سنتی است و بیشترین کاربرد این حیوان باربری است. هرچند افراد محلی، جدای این کاربرد مرسوم، از شیر و پشم شتر هم استفاده می‌کنند. اما استفاده از گوشت این دام کمتر موردتوجه قرار گرفته است. طبق آمار، سالانه 5هزار تن گوشت شتر در کشتارگاه‌ها رسمی تولید می‌شود. این عدد در مقایسه با تولید 138هزار تنی گوشت گوسفند و 198هزار تنی گوشت گاو بسیار ناچیز است و نشان می‌دهد که گوشت شتر چندان به مذاق مصرف‌کنندگان خوش نمی‌آید یا از دیدشان پنهان مانده است.
البته جایگزینی گوشت وارداتی، تنها مزیت گوشت شتر نیست. حسینی معتقد است که این گوشت، تنها گوشت ارگانیک کشور است. او می‌گوید ویژگی اصلی و متمایزکننده گوشت شتر در مقایسه با سایر گوشت‌ها، نبود مواد هورمونی و آنتی‌بیوتیک است، بنابراین می‌توان گوشت این حیوان را که در طبیعت آزاد و به دور از مراکز پرورش دامی رشد می‌کند به‌عنوان تنها گوشت ارگانیک کشور قلمداد کرد.
سرمایه‌گذاری کمتر، درآمد بیشتر
«تعادل» برای کندوکاو بیشتر در این موضوع، با رییس اتحادیه دامداران ایران تماس گرفت. سعید سلطانی به «تعادل» گفت که تولید شتر، از نظر اقتصادی بسیار به‌صرفه است. به گفته سلطانی، شتر حیوان بسیار قانعی است و غذای کمی مصرف می‌کند. همچنین به‌علت عادت به زندگی در شرایط سخت، به غذای کم کیفیت هم رضایت می‌دهد. به‌عنوان مثال از خار نمی‌توان در تغذیه دام‌های مرسوم مانند گاو و گوسفند استفاده کرد، اما شتر با اشتیاق از خار تغذیه می‌کند. میزان شیردهی شتر نیز قابل‌توجه است؛ 15کیلوگرم در یک روز.
تولید گوشت شتر در کشتارگاه‌های رسمی، سالانه 5هزار تن است. این 5هزار تن گوشت، از 26هزار لاشه شتر به‌دست می‌آید که نشان می‌دهد از هر لاشه شتر نزدیک به 200کیلوگرم گوشت تولید می‌شود. این نسبت برای گاو عددی نزدیک به 180کیلوگرم است.
نگهداری از شتر نیز بسیار ساده و کم‌هزینه است. به‌علت مقاومت بالای حیوان نسبت به سرما و گرما، نیازی به استفاده از آغل‌های بسته نیست و می‌توان شتر را در آغل‌های باز یا بهاربند‌ها نگهداری کرد.
این نکات نشان می‌دهد که هزینه‌های نگهداری از شتر پایین و در عوض بازدهی آن بسیار بالاست. سلطانی هم همین عقیده را دارد؛ «پرورش‌دهندگان شتر به‌ازای سرمایه‌گذاری کمتر، درآمد بیشتری به‌دست می‌آورند.»
پرورش شتر و توسعه پایدار
بیش از 80درصد از مساحت 164میلیون هکتاری ایران خشک و نیمه خشک است و این سطح پایین آب در این مناطق را نشان می‌دهد. دامداری، باید در این مناطق خشک انجام شود. این درحالی‌است که این صنعت، به‌شدت آب‌بر است. دام‌ها آب می‌خورند و از علوفه‌یی تغذیه می‌کنند که برای رشد به آب نیاز دارد. این مساله در کنار بهره‌وری پایین آب در ایران، توسعه پایدار و امنیت غذایی را به خطر می‌اندازد. پرورش شتر اما می‌تواند آبی باشد بر آتش بی‌آبی. شتر باتوجه به مقاومت زیادش در شرایط سخت، آب کمی مصرف می‌کند. همچنین از غذایی تغذیه می‌کند که در شرایط خشک و کم‌آبی هم پیدا می‌شود. شتر، حیوانی است که به‌خوبی با شرایط سخت مناطق خشک کنار می‌آید، بنابراین پرورش شتر و استفاده بیشتر از گوشت آن، به تامین امنیت غذایی کمک شایانی خواهد کرد. امنیت غذایی همواره از دغدغه‌های اصلی مسوولان و مردم کشور بوده. این درحالی است که در سال‌های اخیر ضریب امنیت غذایی در کشور روندی کاهنده داشته است. مصرف بسیاری از مواد ضروری غذایی در کشور، با کاهش روبه‌رو شده و یکی از آنها گوشت قرمز است. مشکلات اقتصادی و بحران آب، دو عاملی هستند که امنیت غذایی را با بحران مواجه کرده‌اند و بحران را باید مدیریت کرد. استفاده از تکنولوژی‌های جدید و محصولات جایگزین، برای عبور از این بحران ضروری به‌نظر می‌رسد و گوشت شتر می‌تواند یکی از این کالاهای جایگزین باشد. اما تولید آن، باوجود صرفه اقتصادی زیاد، قربانی کم‌توجهی شده است. شترها منتظرند تا بلکه سرمایه‌گذاران نیم‌نگاهی هم به آنها داشته باشند.
