گروه غذا و دارو محمدمهدی حاتمی
سازمان غذا و دارو که چندی قبل بر برندسازی در صنعت داروی کشور تاکید دوباره کرده بود، به تازگی اعلام کرده که برندسازی دارویی چندان مناسب بازار ایران نیست. مدیرکل نظارت بر دارو و مواد مخدر سازمان غذا و دارو گفته است که برندسازی در ایران با مفهوم آن در دنیا متفاوت است، بنابراین توسعه ژنریک این صنعت ادامه می‌یابد. با این حال، مدیرعامل یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های داروسازی ایران در گفت‌وگو با «تعادل»، از «ژنریک‌نویس» بودن پزشکان ایرانی هم انتقاد کرد. انتقادی که شاید بتوان گفت به نوعی، عادت‌های اقتصادی ما ایرانی‌ها را هم هویدا می‌کند.
مهدی پیرصالحی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه برندسازی در صنعت دارویی کشور چه جایگاهی دارد، گفت: برندسازی در صنعت داروسازی ایرانی به‌دلیل آنکه مبتنی برسیستم داروسازی ژنریک است، قطعا به آن مفهومی که در دنیا مرسوم است، نخواهد بود.
وی با تاکید بر اینکه هیچ توسعه برندی در دستور کار نخواهیم داشت و هر گسترشی از این جنس داشته باشیم، ژنریک خواهد بود، تصریح کرد: برای اینکه مردم بتوانند درکیفیت تمایز قایل شوند، استفاده از trade mark یا اسامی اختصاصی را ترجیح می‌دهیم و خود شرکت‌ها نیز از این موضوع استقبال کرده و کار خود را در این‌باره با همین شیوه آغاز کرده‌اند. بنا بر اعلام روابط عمومی سازمان غذا و دارو، وی همچنین گفت: تصور سازمان غذا و دارو این است که اگر از طریق مذکور بشود تمایز دارویی ایجاد کرد، استفاده از اسامی اختصاصی ضرورت می‌یابد و این روش باید ادامه پیدا کند.
وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو چند سالی هست که برندسازی درصنایع دارویی ایران را دنبال می‌کنند و استدلال آنها در بیشتر موارد این بوده که برندسازی موجب افزایش رقابت و توان صادراتی صنعت دارو خواهد شد. صنایعی هم که توان صادرات داشته باشند، سرمایه بیشتری خواهند داشت و سیکلی ایجاد می‌شود که خروجی آن توان و وجهه تولید برای شرکت‌ها خواهد بود. اما واقعا چرا سازمان غذا و دارو مناسب دیده است که به‌صرفه نبودن تولید تجاری دارویی را اعلام کند؟
طبق گفته‌های دکترمحمدرضا شانه‌ساز معاون سابق امور دارویی سازمان غذا و دارو، در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب، فقط 25درصد داروی موردنیاز در کشور تولید و بقیه از طریق واردات تامین می‌شد. برهمین اساس، سیستم تولید دارو در ایران به سمت تولید ژنریک متمایل شد و از آنجا که هدف تنها تامین دارو در شرایط سخت آن سال‌ها بود، همه کارخانه‌ها داروهایشان را با یک نام تولید و وارد بازار می‌کردند. در این وضعیت قیمت دارو نیز قابل کنترل بود. سازمان غذا و دارو نیز بارها اعلام کرده که سیاستش حرکت به سوی برندسازی است. با این اقدام، رقابت سالم بین تولیدکنندگان ایجاد خواهد شد و تولیدکنندگان بیشتر به ارتقای کیفیت می‌اندیشند. با درنظر گرفتن سازوکار حقوقی برای برندینگ، شرکت‌های تولیدکننده خارجی نیز می‌توانند برندهای دارویی را در ایران تولید کنند.
پزشکان «ژنریک‌نویس»
با مدیرعامل یکی از شرکت‌های بزرگ داروسازی که البته مایل نبود نامش فاش شود، تماس گرفتم. او معتقد است که برندینگ دارویی، به‌دلیل هزینه‌های بازاریابی، بسیار گران تمام می‌شود و شاید به همین دلیل باشد که بسیاری از شرکت‌های داروسازی داخلی تمایلی به ساخت داروهای تجاری ندارند و واکنش وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو هم ناشی از همین عدم تمایل شرکت‌های داروسازی به تحمل هزینه‌های بالای تولید داروهای تجاری است. «چیزی که مسلم است، این است که برندینگ موجب ارتقای موقعیت و جایگاه شرکت‌های دارویی درکشور می‌شود و به همین خاطر خود شرکت‌ها هم به‌دنبال این مساله هستند، اما به‌دلیل هزینه‌های بالایی که در مراحل تحقیقات و همین‌طور بازاریابی محصولات وجود دارد، شرکت‌ها ترجیح می‌دهند مسیری را که یک‌بار پیموده شده بپیمایند، نه اینکه تولید یک داروی جدید و منحصربه‌فرد را به نام خودشان شروع کنند.»
این فعال صنعت داروسازی ادامه داد: «متاسفانه استفاده از داروهای ژنریک در ایران به نوعی عادت تبدیل شده، جوری که حتی پزشکان هم فقط داروهای ژنریک را می‌شناسند. در واقع باید گفت که پزشکان ما هم همگی «ژنریک نویس» هستند نه «برندنویس».
درچنین وضعیتی، تغییر دادن شرایط کمی مشکل است. در مورد پزشکان مثلا باید از بازاریاب‌ها و ابزارهای تبلیغاتی استفاده کرد تا پزشکان و حتی مصرف‌کننده‌ها با داروهای به اصطلاح تجاری هم آشنا بشوند. او ادامه داد: «با همه اینها باید امیدوار بود، شرکت‌های داروسازی برای ورود به تولید داروهای تجاری هم آستین بالا بزنند چراکه تولید داروی تجاری یعنی بالا رفتن رقابت و کیفیت دارو. درحال حاضر در دنیا نیز بازار تولید داروی تجاری بسیار گرم است. اگر شرکت‌های داخلی ما به سمت تولید داروهای تجاری بروند، امکان صادرات دارو هم بالاتر می‌رود و ما اگر بتوانیم خیلی از تاییدیه‌های دارویی و بهداشتی که در کشورهای دیگر وجود دارند را هم احراز کنیم، کاملا قابلیت صادرات را خواهیم داشت.»
بیمه‌ها زیر بار نمی‌روند
با محمود نجفی عرب رییس سندیکای صاحبان صنایع داروهای انسانی و عضو اتاق بازرگانی ایران هم تماس گرفتم. او در اتومبیل و در سفر بود و با این حال با خوش‌رویی به سوالاتم جواب داد. نجفی عرب معتقد است که بازار صنعت داروی کشور ترکیب مناسبی از سه شکل مختلف برند، ژنریک و برند-ژنریک است و این اتفاقا برای این صنعت یک نقطه قوت محسوب می‌شود. «قسمت عمده سیستم داروسازی ما در ایران، ژنریک است و صد البته من معتقدم که این به نفع صنعت ماست. با این حال شما می‌توانید انواع دیگر تولید دارو، یعنی داروهای برند و برند-ژنریک را هم درکشور ببینید.» نجفی عرب معتقد است اتفاقا در کشورهای پیشرفته‌تر دنیا هم سیستم داروسازی ژنریک، محبوبیت بیشتری دارد. «دولت‌ها و شرکت‌های بیمه‌یی درکشورهای پیشرفته، طرفدار سیستم تولید ژنریک هستند، چون با این شیوه، تولید دارو ارزانتر تمام می‌شود و بنابراین، بار مالی کمتری روی دوش دولت و شرکت‌های بیمه‌یی می‌افتد. به همین خاطر است که مطابق آمار، تولید این گروه از داروها، سال به سال درحال افزایش است.» نجفی عرب اما مشکل تولید تجاری دارو در ایران را متوجه بیمه‌ها می‌داند. «در داخل کشور تولید‌کنندگانی هستند که داروی
تجاری تولید می‌کنند، اما طبیعتا این داروها گران‌‌ترند و بیمه‌ها هم متاسفانه زیر بار هزینه مالی آن نمی‌روند. البته ما سعی کرده‌ایم با بیمه‌ها رایزنی کنیم تا این مشکل هم حل شود.»
تولید ژنریک دارو یعنی استفاده از فرمول‌های دارویی موجود دربازار، با بسته‌بندی دلخواه شرکت تولیدکننده. در واقع پیمودن راه 100ساله در یک شب و تولید تجاری دارو یعنی رقابت و کیفیت بالاتر و حتی قابلیت صادرات. البته در باب تولید دارو هر دو سیستم تولید مفید فایده‌اند و هر یک محاسن خود را دارند صنعت و بازار داروسازی در ایران، مثل بسیاری دیگر از صنایع و بازارها نیازمند نقشه راه است. زمانی که همه تولیدکنندگان دارو، داروهای ژنریک تولید می‌کنند و برای مصرف‌کننده هم فرقی ندارد که برند دارویی که مصرف می‌کند چیست، نمی‌توان انتظار کیفیت بالا و رقابت را داشت و صادرات هم تنها محدود به کشورهای همسایه‌یی خواهد بود که همین داروهای ژنریک را هم نمی‌توانند تولید کنند. باید گفت اگر به‌دنبال شکوفا کردن توان تولید صنعت داروسازی در کشور هستیم، بد نیست گوشه چشمی هم به تولید داروهایی بیندازیم که برند خودمان را بر پیشانی دارند.
