گروه غذا و دارو علی اسدی خمامی
معاون وزیر کشاورزی با پیش‌بینی کشت یک‌میلیون و 700هزار تنی برنج در سال جاری، از تصمیم این وزارت برای سهمیه‌بندی واردات برنج خبر داد. «تعادل» در گفت‌وگو با دبیر انجمن واردکنندگان برنج و دبیر انجمن برنج ایران، موضع فعالان بازار برنج را در این مورد بررسی می‌کند. دبیر انجمن واردکنندگان برنج ایران معتقد است که اعلام خبر سهمیه‌بندی واردات برنج، به نوعی بازگشت به گفتمان دهه60 است. چراکه در آن دوران به علت کمبود‌ها و محدودیت‌ها، عرضه کالاهای مختلف سهمیه‌بندی می‌شد و اکنون نیز صحبت از سهمیه‌بندی می‌شود.
برنج، غذای مطبوع ایرانی‌هاست. کمتر سفره‌یی را می‌توان یافت که برنج در آن نباشد. این منبع غنی نشاسته که زمانی از شرق آسیا وارد ایران می‌شد، امروز تبدیل به قوت غالب مردم ایران شده و به همین علت، سهم بزرگی از کشاورزی کشور را در اختیار دارد. شاید به همین علت باشد که خبرهای مربوط به برنج، توجه ایرانی‌ها را به خود جلب می‌کند. چه آنها که نگران تامین غذای خود هستند و چه آنها که زندگی‌شان از راه کشت، فرآوری یا واردات برنج می‌گذرد.
روز شنبه خبری منتشر شد که از تصمیم وزارت جهاد کشاورزی برای سهمیه‌بندی واردات برنج می‌گفت. معاون وزیر کشاورزی، از تصمیم این وزارت برای برآورد نیاز داخلی به برنج خارجی و همچنین سهمیه‌بندی واردات این محصول گفت. عباس کشاورز، همچنین با اشاره به موضوع رانت در واردات، اعلام کرد که این سهمیه‌بندی به گونه‌یی اعمال می‌شود تا موجب ایجاد رانت نشود. او میزان تولید داخلی در سال جاری را به شرط مساعد بودن آب و هوا، یک‌میلیون و 700هزار تن پیش‌بینی کرد و گفت: به میزان کسری تقاضای داخلی برنج، واردات صورت خواهد گرفت.
اما واکنش فعالان اقتصادی به این خبر چیست؟ واردکنندگان و تولیدکنندگان چه موضعی در قبال این خبر خواهند گرفت؟
سهمیه‌بندی، ایجاد محدودیت است
تاثیر مستقیم سهمیه‌بندی واردات را واردکنندگان بیش از همه حس خواهند کرد. «تعادل» برای کسب نظر واردکنندگان، سراغ دبیر انجمن واردکنندگان برنج ایران رفت. مسیح کشاورز، به «تعادل» گفت که سهمیه‌بندی به معنای ایجاد محدودیت است و محدودیت مطلوب نیست. این نخستین‌بار نیست که واردات برنج با محدودیت مواجه می‌شود. پیش‌تر، اختصاص ارز مرجع برای واردات برنج متوقف و ثبت سفارش آن ممنوع شده بود. این‌بار نیز خبر از محدودیت‌های بیشتر برای این تجارت به گوش می‌رسد. کشاورز می‌گوید که این کار همان پیامد‌های منفی را دارد که ممنوعیت ثبت سفارش برنج داشته است، پیامدهایی که افزایش قاچاق برنج و خطر سفر برنج از سفره‌های ایرانی ازجمله آنهاست.
او اعتقاد دارد که اعلام این خبر، به نوعی بازگشت به گفتمان دهه60 است. چراکه در آن دوران به علت کمبود‌ها و محدودیت‌ها، عرضه کالاهای مختلف سهمیه‌بندی می‌شد و اکنون نیز صحبت از سهمیه‌بندی می‌شود. هرچند کشاورز اشاره‌یی نکرد که چگونه می‌توان محدود کردن واردات یک محصول را هم‌تراز و هم‌معنی محدود بودن توان عرضه آن محصول دانست.
فروش سهم به دنبال سهمیه بندی
همواره یکی از حاشیه‌های اجرای سیاست‌های اقتصادی توسط دولت، شبهه ایجاد فساد بوده است. دبیر انجمن واردکنندگان برنج ایران معتقد است: اجرای این سیاست نیز به فساد در تجارت برنج دامن خواهد زد.
کشاورز می‌گوید: مشخص نیست چه راهکاری برای تخصیص سهمیه به واردکنندگان مختلف اندیشیده شده است. تعیین میزان واردات باید با توجه به توانمندی افراد باشد و نه تصمیم دولت. افراد باید با توجه به توانایی‌های خود، تجارت را مدیریت کنند. سهمیه‌بندی به معنای اخلال در جریان آزاد تجارت است و تجارت آزاد نباید محدود شود.
از طرف دیگر، سهمیه‌بندی به معنای ایجاد حق است. و این مساله ممکن است به بازارهای ثانویه و خرید و فروش سهم توسط واردکنندگان منجر شود. کشاورز نگران افزایش فساد در پی سهمیه‌بندی واردات برنج است.
البته او دخالت دولتی را کاملا رد نمی‌کند. باید سقفی برای واردات در نظر گرفته و زمانی تعیین شود که تولید داخلی زیر ضربه نرود.
واردات کمتر؛ تولید بیشتر
واردات همیشه اگر نه دشمن، که حداقل به عنوان رقیب تولیدات داخلی شناخته شده است. بنابراین هر خبری که به واردات کالایی مربوط باشد، طبیعتا واکنش تولیدکنندگان را نیز به دنبال خواهد داشت. «تعادل» برای پرس‌وجو درباره موضع تولیدکنندگان برنج، با دبیر انجمن برنج ایران تماس گرفت. جمیل علیزاده‌شایق به «تعادل» گفت که به عنوان یک کارشناس، سهمیه‌بندی واردات برنج را برای کنترل میزان واردات و جلوگیری از تخریب تولید داخلی توصیه می‌کند. نیاز سالانه برنج ایران چیزی حدود 3میلیون تن است و طبق آمار وزارت کشاورزی، 2میلیون تن از این نیاز توسط کشاورزان ایرانی تولید می‌شود. بنابراین برای تامین تقاضای برنج در سال حدود یک میلیون تن واردات ضروری است.
علیزاده این اعداد را قبول ندارد و معتقد است: نیاز ایران به واردات سالانه بیش از 800هزار تن نیست، اما با این حال می‌گوید که تولیدکنندگان به آمار وزارت کشاورزی احترام می‌گذارند. چیزی که داد آنها را درآورده، واردات برنج بیش از یک‌میلیون تن است. برنج ایرانی، از نظر کیفیت همواره برتر از رقبای خارجی‌اش بوده و ذائقه مصرف‌کنندگان نیز با آن سازگارتر است. اما مساله‌یی که موجب نگرانی تولیدکنندگان می‌شود، قیمت پایین‌تر رقیب خارجی‌شان است. قیمت تمام‌شده برنج تولیدی در کشورهایی مانند سریلانکا، ویتنام، پاکستان و هند عموما به علت صرفه مقیاس و نیروی کار ارزان، بسیار پایین است و این مساله باعث می‌شود این محصول در بازار قیمت کمتری داشته باشد. از طرف دیگر برنج وارداتی، عمدتا از محصولات بی‌کیفیت خارجی است و کیفیت کمتر یعنی قیمت پایین‌تر. اگر برنج خارجی بیشتر از کمبود عرضه برنج وارد شود به علت قیمت پایین‌تر جای برنج ایرانی را در سفره ایرانی‌ها خواهد گرفت و این به معنای کاهش تولید داخلی و ضرر تولیدکنندگان است.
دبیر انجمن برنج ایران برای جلوگیری از واردات بیش از حد برنج، سهمیه‌بندی واردات را پیشنهاد می‌کند. به این معنا که به هر واردکننده سهمیه مشخصی برای واردات اعطا شود، به شرطی که جمع این سهمیه‌ها بیشتر از کمبود عرضه داخلی برنج نباشد.
برنج شاید محبوب‌ترین غذای ایرانی‌ها باشد. بسیاری از خوراک‌های ایرانی را بدون برنج نمی‌توان خورد و از طرفی سهم بزرگ آن از محصولات کشاورزی ایران، باعث شده نقش زیادی در اقتصاد خانوارهای کشاورز داشته باشد. این مسایل موجب می‌شود که تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری در مورد کشت برنج و واردات آن، دقت زیادی طلب کند. دولت باید مراقب باشد که نه از سطح عرضه برنج کاسته شود و نه تولید آن کاهش یاید. حفظ تعادل میان تولید و واردات برای حفظ رضایت مردم و فعالان اقتصادی ضروری به نظر می‌رسد. باید دید که برنامه دولت برای ایجاد این تعادل چیست.
