گروه پتروشیمی حمید مظفر
صدوشصت‌وهفتمین نشست اوپک نیز طبق پیش‌بینی‌های پیشین به «هیچ» نتیجه خاصی منجر نشد و قیمت نفت هم متاثر از این قیمت کاهش یافت. 55درصد محصولات پتروشیمی نیز چشم‌انتظار قیمت‌های نفت‌خام هستند و باتوجه به این تاثیر تصمیم‌هایی که راجع به قیمت نفت‌خام گرفته می‌شود روی بازار پتروشیمی تاثیر خواهد گذاشت. درحالی که طی یک الی دو ماه گذشته افزایش قیمت نفت، محصولات پتروشیمی را که در ماه فوریه به قعر نمودارها سقوط کرده بود نجات داد، باید دید تغییرات در بازار نفت، محصولات پتروشیمی را به چه مسیری خواهد کشاند؟ درحالی که روزهای آرام نفت 100دلاری در سال گذشته رو به محو شدن پیش می‌رفت، فعالان و کارشناسان صنعت پتروشیمی در انتظار این بودند که ببینند موج کاهش قیمت چه زمانی دامان محصولات پتروشیمی که اساس آنها خوراک مایع است را خواهد گرفت؟ البته قیمت‌های نقدی محصولات پتروشیمی به‌خصوص در آسیا واکنش سریعی نسبت به کاهش قیمت نفت نشان دادند. در حال حاضر حدود 55اتیلن تولیدی در جهان از نفتا و دیگر مایعات تولید می‌شوند. نفتا که خوراک بسیاری از واحدهای پتروشیمی در ایران برای تولید اتیلن نیز هست تحت‌تاثیر کاهش قیمت نفت ابتدا با افت قیمت مواجه
شد. به این ترتیب خوراک مایعی نیز که شرکت ملی صنایع پتروشیمی دراختیار واحدهای خصوصی این بخش قرار می‌داد به نسبت نفت سنگین ایران در بازار نسبت به سال گذشته ارزان‌تر ارایه می‌شود. درحالی که طی 6ماهه گذشته محصولات پتروشیمی در قیمت روندی رو به کاهش داشتند گزارش‌های جدید از رشد قیمت محصولات پتروشیمی در ماه مه خبر می‌دهند. درحالی که قیمت محصولات پتروشیمی در ماه فوریه به کمترین میزان خود در یک سال که معادل 873دلار در تن بود رسیدند، متوسط 1093دلار در هر تن در شاخص پلاتس برای ماه مه بهبود وضعیت قیمت برای این محصولات را نشان می‌دهد. بازار سه‌میلیارد دلاری پتروشیمی در ماه مه2015 رشد 4درصدی قیمت‌ها را تجربه کرد. این رشد قیمت درحالی برای چهارمین ماه متوالی اتفاق می‌افتد که در 6ماه پیش از آن قیمت‌ها روند کاهشی داشته است. به گزارش «تعادل» به نقل از پلاتس قیمت‌های مواد پتروشیمی براساس میانگین ماهانه 41دلار نسبت به ماه آوریل افزایش یافت و در ماه مه به 1093دلار در هر تن رسید. این اطلاعات بر مبنای جدیدترین گزارش منتشر شده پلاتس براساس شاخص PGPI است (PLATTS GLOBAL PETROCHEMICAL INDEX شاخصی است که ترکیبی از قیمت‌های روزانه
بازارهای فیزیکی هفت ماده پرمصرف پتروشیمی به شرح اتیلن، پروپیلن، بنزن، تولوئن، پاراکسیلن، پلی‌اتیلن با چگالی پایین (LDPE) و پلی پروپیلن را در سه بازار آسیا، اروپا و ایالات‌متحده ارزیابی می‌کند).
به گفته جیم فاستر سرپرست گروه آنالیز پتروشیمی پلاتس هر چند افزایش قیمت محصولات پتروشیمی ادامه خواهد داشت قیمت‌ها کماکان پایین‌تر از سال گذشته خواهد بود. این تحلیل قطعا از آنجایی ریشه می‌گیرد که بازار محصولات پتروشیمی امید چندانی به افزایش قیمت در خوراک مایع وابسته به قیمت نفت ندارند. تحلیلگر پلاتس در ادامه اظهار می‌کند که قیمت محصولات پتروشیمی از ماه ژانویه2015 تاکنون افزایشی 29درصدی داشته‌اند که دلیل آن را باید در افزایش قیمت نفت و نفتا جست‌وجو کرد. البته قیمت محصولات پتروشیمی در مه2015 معادل 20درصد کمتر از سال قبل است. در ماه مه2014 شاخصPGPI، 1361دلار در هر تن بود. نگاهی به متوسط قیمت‌های جهانی نفت‌خام دلیل این فاصله را نشان می‌دهد. متوسط قیمت نفت‌خام اوپک که بسیاری از تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی در خاورمیانه با آن معامله می‌کنند در سال2013 معادل 105دلار و 37سنت، در سال2014 معادل 96.29سنت و در 5ماهه ابتدایی سال2015 کمتر از 55دلار بوده است. قیمت نفت‌خام در ماه مه نسبت به ماه آوریل 8درصد و قیمت نفتا 6درصد رشد داشته است. قیمت الفین نیز روندی مشابه حرکت قیمتی نفتا را نشان می‌دهد. علت این امر این است که
نفتا پرمصرف‌ترین ماده اولیه تولید الفین در سطح جهان است. محصولات پتروشیمی در ساخت پلاستیک، لاستیک، کائوچو، نایلون و دیگر کالاهای مصرفی استفاده می‌شود. همچنین در صنایع تولیدی، ساخت‌وساز، داروسازی، هوانوردی، الکترونیک و به‌طور کلی تقریبا در تمام صنایع تجاری مورداستفاده قرار می‌گیرد. نگاهی به متوسط قیمت نفت‌خام اوپک در ماه‌های آوریل و مه نیز نشان می‌دهد متوسط قیمت سبد نفت این سازمان در ماه مه بیش از 5دلار افزایش را نسبت به ماه آوریل از خود نشان داده است. افزایش اندک قیمت نفت در ماه‌های گذشته تحت‌تاثیر تعطیل شدن برخی پروژه‌های تولید نفت شیل در امریکا رقم خورده است.
2 تا 5درصد رشد قیمت در الفین‌ها
قیمت الفین‌ها (گروهی از ترکیبات هیدروکربنی است که پایه ساخت بسیاری از محصولات پتروشیمی است که در تولید روزانه کالاها مورد استفاده قرار می‌گیرد) در ماه مه2015 برابر با 2 تا 5درصد جهش داشته که علت آن افزایش قیمت نفتاست. قیمت اتیلن در ماه مه نسبت به آوریل 5درصد افزایش داشت و به 1151دلار در هر تن رسید. قیمت پروپیلن در این ماه با رشدی 2درصدی نسبت به ماه آوریل به 936 دلار در هر تن رسید. پلی‌اتیلن و پلی‌پروپیلن نیز که پلاستیک‌هایی هستند که به‌ترتیب از اتیلن و پروپیلن تولید می‌شوند در این ماه رشد قیمت تقریبا مشابهی از خود نشان دادند. قیمت جهانی پلی‌اتیلن با 7درصد افزایش به 1529دلار در هر تن رسید درحالی که قیمت پلی‌پروپیلن با 6درصد رشد به 1444دلار در هر تن رسید.
بنزن تنها ماده با کاهش قیمت
قیمت آروماتیک‌ها (گروهی از هیدروکربن‌های معطر با حلقه‌های بنزنی که برای ساخت گروهی از محصولات پتروشیمی استفاده می‌شود) در ماه گذشته روند متفاوتی داشت، درحالی که در تحلیل‌های پتروشیمی «بنزن» به‌عنوان تنها ماده‌یی که واکنش سریع نسبت به کاهش قیمت نفت دارد درنظر گرفته می‌شود بنزن تنها مولفه شاخصPGPI بود که در ماه مه2015 کاهش قیمت داشت. این محصول با 5درصد کاهش نسبت به آوریل به 787دلار در هر تن رسید. به گفته فاستر علت این امر فاصله قابل‌ملاحظه تقاضا از سمت بخش‌های پایین‌دستی بود. برآورد شده که 10درصد ظرفیت تولید استایرن اروپا که در مجموع بیش از 6.6میلیون تن در سال است در ماه ژوئن بدون استفاده باشد. همچنین تولید فنول که بزرگ‌ترین استفاده از بنزن بعد از تولید استایرن است نیز با کاهش روبه‌رو شد. علت کاهش تولید فنول اختلال‌های تولید به علت برنامه‌های تعمیر و نگهداری برنامه‌ریزی شده و برنامه‌ریزی نشده در کارخانه‌های مختلف بود. این اختلالات روی تقاضای بنزن اثر گذاشت. قیمت تولوئن و پاراکسیلن دو جزو دیگر آروماتیک شاخص PGPI نیز در ماه مه افزایش یافت. تولوئن با 7درصد رشد به 778دلار در هر تن و پاراکسیلن با 3درصد رشد به
888دلار در هر تن رسید. همچنین بازار جهانی سهام نیز در ماه مه با رشد مواجه بود. شاخص NIKKEI 225 با 5درصد رشد مواجه بود. شاخص داوجونز و شاخص معاملات سهام لندن (FTSE) نیز هر دو کمتر از یک درصد رشد داشتند. پیش از این دو تحلیلگر ارشد نفتی راجع به تاثیر کاهش قیمت نفت بر محصولات پتروشیمی مقاله‌یی را تهیه کرده و به کاهش محصولات پتروشیمی تحت‌تاثیر نفت در ماه اکتبر اشاره کرده بودند. در این مقاله آمده بود: «قیمت‌های پایین‌تر نفت، کاهش قیمت‌ها در بازار جهانی پتروشیمی به‌خصوص آسیا را تشدید کرده است. قیمت‌های نقدی محصولات پتروشیمی در بازارهای آسیا تقریبا به سقوط قیمت نفت واکنش فوری نشان دادند و این واکنش در مشتقات نفتی اولیه مانند نفتا سریع‌تر بود. تقریبا 55درصد اتیلن تولیدی در جهان از نفتا و مایعات سنگین‌تر تولید می‌شود، هر چند خوراک مصرفی برای تولید اتیلن در مناطق مختلف دنیا بسیار متنوع است. تجزیه اتان، سایر میعانات گازی (NGLs) و مایعات گازی (LPG) رایج‌ترین خوراک‌ها هستند. با تجزیه نفت و سایر مایعات گازی، دامنه وسیعی از الفین‌ها و آروماتیک‌ها تولید شده که در همه بخش‌های صنعت استفاده می‌شوند و به‌طور مستقیم تحت‌تاثیر
تغییرات قیمت نفت قرار می‌گیرند. رشد تقاضای محصولات پتروشیمی پیش‌بینی می‌شود به حدود 4درصد که کمتر از پیش‌بینی‌های قبلی است، کاهش یابد. علت آن نیز چشم‌انداز نزولی اقتصاد جهانی است. به‌دنبال سقوط قیمت نفت، اکثر خریداران دست نگه داشته‌اند. داده‌ها نشان می‌دهد که قیمت محصولات پتروشیمی با یک بازه زمانی تاخیر نسبت به قیمت نفت واکنش نشان می‌دهند. ولی برخی محصولات مانند بنزن بلافاصله تغییر می‌کنند. شاخص قیمت ICIS که شامل 12محصول اصلی پتروشیمی است در ماه اکتبر 3.8درصد کاهش نشان می‌دهد و بیانگر کاهش بیشتر قیمت‌ها در ماه‌های بعدی براساس قراردادهای آتی امریکا و اروپاست. واکنش بازارهای آسیایی به سقوط قیمت نفت نیز به‌صورت کاهش تقاضا برای محصولات آروماتیکی و کاهش قیمت‌های نفتا بود. تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان محصولات پتروشیمی نیز تا آخرین موجودی‌ها را مصرف کردند و تا زمانی که ابهامات قیمت، هزینه و تقاضا مشخص شود دست نگه داشته‌اند. خوراک و انرژی معمولا بیش از 90درصد بهای تمام شده تولیدات خوراک مایع را تشکیل می‌دهد. بدیهی است باتوجه به سهم بالای خوراک و انرژی در بهای تولید، قیمت این محصولات نیز تابع قیمت نفت و مشتقات آن
خواهد بود. حتی در امریکا که اکثر محصولات از طریق تجزیه اتان تولید می‌شود، قیمت محصولات به‌شدت با قیمت نفت همبستگی دارد. هر چند که اساسا همبستگی قابل‌توجهی با قیمت گاز هنری هاب دیده نشده است. باوجود کاهش قیمت نفت و محصولات پتروشیمی، تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی تولید شده از طریق تجزیه نفتا و مایعات سنگین‌تر از کاهش قیمت‌ها منتفع شده‌اند. در مقابل حاشیه سود محصولات تولیدی از اتان با کاهش مواجه شده است.
آمارها نشان می‌دهد بهای تمام شده در دو سال بسیار متفاوت 2013 و 2007 برای صنعت اتیلن ولی یکسان از بابت اینکه میانگین قیمت نفت در سال2013 نسبت به 2007، حدود 20دلار بیشتر بود (در سال2007 میانگین قیمت نفت برنت 81دلار بوده است). متناسب با کاهش قیمت نفت و به‌تبع آن نفتا، بالاخره هزینه‌ها با افزایش ظرفیت تولید اتیلن در جهان از طریق نفتا تقریبا یکنواخت می‌شود. لیکن در سال2013 به‌خاطر افزایش تولیدات امریکا از محل گاز شیل هزینه‌هایی تولید اتیلن تا ظرفیت 45میلیون تن در سال بسیار پایین بوده است ولی در ظرفیت‌های بالاتر که اتان کافی دیگر برای تولید اتیلن وجود ندارد، هزینه نهایی به یک‌باره افزایش قابل‌ملاحظه‌یی می‌یابد.
