پرداخت صورتحساب‌ها، انتقال وجه بین حساب‌ها، نمایش تراکنش‌ها و... از راه دور و بدون حضور فیزیکی در بانک انجام می‌شود و باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه مردم است و برای آنکه موبایل بانک و اینترنت بانک تقویت شود باید متخصصان کامپیوتر و بانکداری در کنار تقویت فرهنگ مردم مورد توجه باشد تا بانکداری مجازی کارآمد و مفید برای جامعه باشد
بانکداری مجازی روشی نوین در مقابل بانکداری سنتی است که خدماتی با کیفیت بالاتر و به‌صرفه از لحاظ مالی و زمانی ارایه می‌کند و پرداخت صورتحساب‌ها، انتقال وجه بین حساب‌ها، نمایش تراکنش‌ها و... از راه دور و بدون حضور فیزیکی در بانک انجام می‌شود و باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه مردم است.
به گزارش«تعادل»، اما بانکداری مجازی نیازمند فرهنگ‌سازی در جامعه و آماده‌سازی مردم، کاربران و مشتریان نظام بانکی است تا از طریق متخصصان کارآمد بانکداری الکترونیک بتوانند خدمات خود را بدون خطر و ریسک انجام دهند و هزینه‌ها را کاهش دهند و ترافیک و شلوغی بانک و خیابان و... نیز کاهش یابد.
به عبارت دیگر، برای آنکه موبایل‌بانک و اینترنت‌بانک تقویت شود باید متخصصان کامپیوتر و بانکداری در کنار تقویت فرهنگ مردم مورد توجه باشد تا بانکداری مجازی به خوبی کارآمد و مفید برای جامعه باشد.
پیاده‌سازی این روش با چالش‌هایی روبه‌رو است که نیازمند زیرساخت‌های فنی و ایجاد بستر‌سازی‌های فرهنگی در جامعه است.
در ایران نیز با چالش‌هایی روبه‌رو هستیم که در دو بخش درون‌سازمانی و برون‌سازمانی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و با بررسی آنها اشکالات پایه‌یی و اساسی کشور در این زمینه شناسایی شدند که بخشی از آنها به رفتار و فرهنگ و آداب و رسوم مردم جامعه و بخشی نیز به عدم وجود تکنولوژی‌های پیشرفته و و متخصصان کارآمد در زمینه IT و کامپیوتر برمی‌گردد.
نتیجه کلی از تحقیقات به دست آمده که برای ارایه یک سیستم خدمات‌رسانی بانکی به روش جدید نیازمند همکاری و تعامل نهادهای ارتباطی و قانونی و اجرایی کشور هستیم تا بتوان آن را در قالب یک سیستم نظام‌مندی و قانون‌مندی شده به اجرا درآورد. دنیای کنونی در پی راه‌حل و ایجاد تکنولوژی‌هایی است که بتواند در زمان انجام کارها صرفه‌جویی کند و به بهترین شیوه و بالاترین بازده خدمات دریافت کند. بانک و انجام امور بانکی نیز از این قضیه مستثنا نیست و پا به عرصه بانکداری مجازی گذاشته است تا دو مقوله زمان و مکان را حذف و خدمات بهینه‌یی را ارایه کند. در بانکداری مجازی دیگر خبری از هزینه‌های اضافی برای بانک‌ها نیست و بانک‌ها می‌توانند سود بیشتری به مشتریان خود اعطا کنند. ازجمله خدماتی که بانک‌های مجازی می‌توانند در اختیار مشتریان خود بگذارند می‌توان به پرداخت صورتحساب‌ها، انتقال وجه بین حساب‌ها، نمایش تراکنش‌ها و... اشاره کرد که از راه دور و بدون حضور فیزیکی در بانک انجام می‌شود و باعث صرفه‌جویی در وقت و هزینه می‌شود و دیگر خبری از بروکراسی (تشریفات زاید اداری) نیست و می‌توان در هر زمان و در هر مکان امور بانکی خود را انجام داد.
مطالعات کشورهای کره، مالزی، اسپانیا، هند، چین، نیجریه و ایران نشان می‌دهد که در مرحله گذر از بانکداری سنتی به بانکداری مجازی و الکترونیکی چالش‌های مشترکی در بین کشورهای در حال توسعه وجود دارد. در ادامه این مطالعه اول به بررسی وضعیت بانکداری سنتی و مجازی می‌پردازیم؛ در ادامه چالش‌های موجود درونی و بیرونی سیستم بانکی ارایه می‌گردد و در پایان نتابج حاصل از این مطالعه ارایه می‌شود.
بانکداری سنتی تا بانکداری مجازی
تاریخچه بانکداری سنتی به سالیان دور برمی‌گردد. بانکداری سنتی نیازمند صرف زمان زیاد برای انجام امور بانکی و حضور فیزیکی در بانک‌هاست و به نوعی نمایانگر یک سیستم بروکراسی است که همراه با کاغذبازی‌های اداری است که بسیار وقت‌گیر است. با پیشرفت‌های انجام‌شده در زمینه علم و تکنولوژی و رفتن به سمت و سویی برای کاهش صرف وقت و هزینه به تدریج پیشرفت‌هایی در سیستم بانکداری انجام شد که می‌توان به دستگاه‌های خودپرداز اشاره کرد که در ابتدا تعداد محدودی از آنها به علت گران بودن این دستگاه‌ها و نبود کارشناسان مسلط به IT در راه‌اندازی و تعمیرات آنها و بسیاری موارد جزیی‌تر دیگر که در مورد آنها بحث خواهیم کرد در کشور راه‌اندازی شد. با گذر زمان و پیشرفت‌های جدیدتر بانکداری سنتی سمت و سو به بانکداری الکترونیکی و مجازی پیدا کرد.
بانکداری مجازی منوط بر استفاده از اینترنت و تجهیزات پیشرفته الکترونیکی است. بانکداری مجازی دو مقوله زمان و مکان را در امور بانکی حذف کرده است به طوری که خدمات را به وسیله سایت‌های مجازی، تلفن، کارت‌های هوشمند و... فراهم کرده است و کلیه تبادلات مالی به وسیله اینترنت و به صورت الکترونیکی انجام می‌شود.
با توجه به تعاریف بانکداری مجازی و بانکداری سنتی متوجه می‌شویم که در بانکداری به روش سنتی عملیات بانکی مستلزم حضور فیزیکی فرد و اختصاص زمان زیاد است و بالطبع برای بانک‌ها نیز دارای هزینه‌های جانبی چه آشکار و چه پنهان است. هزینه‌های ایجاد شعبه‌های متعدد در تمام نقاط کشور و... را می‌توان به عنوان مثال نام برد. در بانکداری مجازی دو مقوله زمان و مکان حذف شده و خدمات آسان‌تر و با کیفیت و ضریب ایمنی بالاتر ارایه می‌شود. با توجه به اینکه در بانکداری مجازی هزینه‌های جانبی کاسته می‌شود بانک‌ها می‌توانند سود بیشتری به مشتریان خود اختصاص دهند. از طرفی با توجه به اینکه بانکداری مجازی یک شبکه گسترده است و مردم در همه نقاط کشور و جهان می‌توانند به بانک دسترسی پیدا کنند، یک مزیت برای بانک به حساب می‌آید چون در صورت مدیریت درست بانک‌های مجازی می‌توانند مشتریان زیادی در سطح کلان کسب کنند. با توجه به توضیحات داده شده متوجه می‌شویم که بانک‌های مجازی هم به نفع مردم است و هم به نفع بانک. پس بانکداری مجازی بر بانکداری سنتی ارجحیت دارد.
الزامات توسعه بانکداری مجازی
مسلما پیدایش هر تکنولوژی‌ای در ارتباط با مسایل مالی و بانکی مستلزم این است که قوانینی نیز برای آن وضع شود تا مردم در مواجه با یک سیستم خدمات‌رسانی جدید بتوانند به آن اعتماد کنند و به استفاده از این سیستم‌ها روی بیاورند. ایجاد بانکداری مجازی نیز مستلزم یک فرهنگ‌سازی و ایجاد ساختاری زیربنایی است؛ در واقع آگاهی دادن در مورد سیستم خدماتی جدید که بعد فرهنگ‌سازی را در بر می‌گیرد و همچنین ایجاد زیرساخت‌های فنی برای توسعه این سیستم بانکداری که بعد ساختار زیربنایی را در بر می‌گیرد. به طور کلی مشکلات پیش‌روی ایجاد بانکداری مجازی را می‌توان به دو دسته برون‌سازمانی و درون‌سازمانی تقسیم کرد:
عوامل برون‌سازمانی خود به چند بخش تقسیم‌بندی می‌شوند.
ایجاد زیرساخت‌های فنی یکی از واجبات اجرای بانکداری مجازی است. بانکداری مجازی نیازمند ابزارهای کامپیوتری قوی و هوشمند است به طوری که بتوانند امنیت شبکه را فراهم کنند و همچنین امور مالی را بدون نقص انجام دهند.
امنیت یک چالش اساسی است که با آن مواجه هستیم که یکی از زیرساخت‌های ایجاد امنیت وجود و ارتقا دادن سیستم‌های کامپیوتری کشور و مخابرات و بانک‌هاست ازجمله فراهم کردن دستگاه‌های خودپرداز در اقصا نقاط کشور و کارت‌های اعتباری و هوشمند و دستگاه‌های POS و دارا بودن پهنای باند بالا در کشور. از دیگر عوامل باید به ایجاد پایگاه‌های اطلاعات داده بسیار پیشرفته و با امنیت فراوان اشاره کرد زیرا اطلاعات مالی جابه‌جا شده در آنها ذخیره می‌شوند و در صورت بروز هرگونه مشکل در آنها باعث اختلال در سیستم اموربانکی در کل کشور می‌شود. کاملا واضح است که بانکداری مجازی نیازمند فرآیند بستر‌سازی فنی پیشرفته‌یی است. یکی از دغدغه‌های مردم برای استفاده از خدمات بانکداری مجازی بحث امنیت آن است. از لحاظ فنی باید راه‌های نفوذ به شبکه‌ها را شناسایی کرد و راه‌های نفوذ به شبکه توسط اخلالگران امور بانکی را بست این امر مستلزم داشتن تخصص‌های بالا و سیستم‌های امنیتی پیشرفته است. با توجه به اینکه کارهای بانکی در نظام بانکداری مجازی به صورت غیرمستقیم و از راه دور انجام می‌شود، نیازمند این است که بتوان هویت فرد را شناسایی کرد که این کار به وسیله امضاهای
الکترونیکی انجام می‌شود.
یکی از دغدغه‌های پیش‌رو، سامانه احراز هویت افراد است. متاسفانه به دلیل وجود تحریم‌های اقتصادی که کشورمان گریبانگیر آن است، کشور ما در لیست سیاه قرار دارد و امکان پیوستن به سازمان‌های ثبت امضاهای الکترونیکی و گرفتن مجوز نمایندگی از این سازمان‌ها را ندارد که یکی از دغدغه‌های اساسی‌ای است که می‌توان به آن اشاره کرد چون بحث امضاهای الکترونیکی یکی از شاخه‌های امنیت است. جدا از اهمیت وجود سیستم‌های احراز هویت، پیدایش بانکداری مجازی نیازمند قوانینی است که بتوان اطمینان مردم را به خدمات بانکداری مجازی جلب کرده و راه‌هایی را برای پیگیری‌های قانونی در صورت بروز تخلف به وجود آورد. متاسفانه یکی از دلایلی که مردم با وجود تکنولوژی خدمات مجازی باز به خدمات سنتی بانک‌ها روی می‌آورند، آن است که در روش سنتی آنها سند و مدرکی در باب اینکه پولی واریز یا برداشت شده در اختیارشان قرار می‌گیرد اما در خدمات بانکداری مجازی مردم بر این اعتقادند که نمی‌توان به شماره پیگیری اکتفا کرد و در صورت بروز هرگونه مشکل برای به اثبات رساندن حقانیت خود نیازمند پیمودن راه‌های طولانی قانونی است و پیگیری‌های قانونی دیرتر و مشکل‌تر انجام می‌شود.
بر این اساس باید دنبال راهکاری بود برای جلب اعتماد مردم و ایجاد بستر‌سازی‌های فرهنگی و آموزش دادن و آگاهی رساندن به مردم تا بتوان اعنماد مردم را به خدمات بانکداری مجازی جلب کرد. یکی دیگر از چالش‌های روبه‌رو عدم دسترسی به اینترنت پر سرعت در همه نقاط است همچنین دسترسی به فناری‌های مورد نیاز برای استفاده از خدمات بانکداری مجازی که به ریشه‌های اقتصادی مردم درجامعه و ریشه‌های فرهنگی مردم در ارتباط با طرز فکرشان در مورد نحوه استفاده از فناوری‌های دیجیتالی برمی‌گردد به‌طوری که هنوز بسیاری از مردم به وسایل ارتباطی هوشمند دیدی تجملاتی دارند و از کاربرد‌های فراوان آنها در جامعه و دنیای امروزی بی‌خبرند و نگاهی سنتی به این قضیه دارند که این باز برمی‌گردد به همان ایجاد ساختاری فرهنگی در بین مردم و جامعه.
از عوامل درون‌سازمانی می‌توان به خو گرفتن مدیران ارشد بانک‌ها به روش بانکداری سنتی و عدم آشنایی آنها با مدیریت بانکداری مجازی و مواجه شدن با حجم وسیعی از اطلاعات و داده‌ها و طبقه‌بندی آنها که در صورت نبود شیوه مدیریتی درست باعث سردرگمی مدیر می‌شود که این هم نیازمند آموزش‌های مدیریتی به شیوه نوین و جدید است که باید در اجرای بانکداری مجازی لحاظ شود.
بانکداری مجازی نیازمند نوآوری کارکنان و مدیران در امر خدمات‌رسانی است تا بتوانند مشتری جذب کنند. بانکداری مجازی نوعی ریسک است به‌طوری که اگر مدیریت بتواند در جهت بانکداری مجازی، مثبت باشد می‌تواند به جذب بیشتر مشتری در همه نقاط کشور منجر شود و سوددهی بانک بیشتر و بیشتر شود و در مقابل اگر مدیر نتواند به خوبی از پس این چالش برآید بالعکس باعث از دست دادن مشتریان خود و ضرری هنگفت می‌شود. پس نقش مدیر و سیاست‌های او همانطور که بررسی کردیم بسیار زیاد است.
از عوامل دیگر درون‌سازمانی می‌توان به بحث امنیت پرداخت به‌طوری که بانک‌ها بتوانند بیشتر و بیشتر خود را در برابر عوامل بیرونی ایمن کنند همچنین در حفظ اطلاعات کوشا باشند.
کشور ما در زمینه بانکداری مجازی در دو زیرساخت فنی و فرهنگی دچار مشکل است. برای حل این مشکلات راهکارهایی را می‌توان پیشنهاد کرد.
با کمک رسانه‌های عمومی و برنامه‌های آموزشی می‌توان مردم را از این روش نوین خدمات‌رسانی بانکی و مزایای آن نسبت به روش‌های سنتی آگاه کرد همچنین زمینه‌های اعتماد‌سازی مردم به خدمات مجازی بانکی ایجاد کرده. در واقع رسانه‌ها کمک عمده‌یی در بخش بستر‌سازی فرهنگی می‌توانند انجام دهند.
پرورش متخصصان رایانه‌یی و IT و حرکت رو به جلو آنها همگام با پیشرفت‌های ایجاد شده در زمینه الکترونیک و رایانه.
ایجاد ساختاری فنی در کشور و مجهز شدن به تشکیلات و دستگاه‌های پیشرفته الکترونیکی و بانکداری همچنین فراهم کردن دسترسی به اینترنت‌های پر سرعت با پهنای باند بالا و بالا بردن امنیت شبکه‌های بانکی و شناسایی راه‌های نفوذ به شبکه و جلوگیری از نفوذ اخلالگران سیستم بانکی که این امر به وسیله مجهز شدن به دستگاه‌ها و تجهیزات پیشرفته با امنیت بالا و استفاده از متخصصانی کاردان در این زمینه امکان‌پذیر است.
آموزش دادن مدیران و کارکنان بانک‌ها برای آشنا شدن با نحوه اداره و مدیریت بانکداری مجازی همچنین آگاه کردن مدیران از مزایا و سودهای حاصل از این شیوه بانکداری و برتری آن نسبت به بانکداری سنتی.
وضع قوانینی دقیق و هوشمندانه از طرف مراجع قانونی برای روش نوین بانکداری مجازی و رسیدگی و پیگیری سریع مراجع ذی‌ربط به تخلفات و مشکلات احتمالی پیش آمده تا باعث شود اعتماد مردم به خدمات بانک‌های مجازی جلب شود و با خیالی آسوده اموربانکی خود را انجام دهند. ایجاد یک پل ارتباطی محکم بین بانک‌های مجازی و الکترونیکی و و تعامل بانک‌ها با یکدیگر تا بتوانند بستری ایجاد کنند که مشتریان بتوانند امورمالی و بانکی خود را بین دو حساب از دو بانک مختلف را به آسانی انجام دهند که این کار باید توسط نهادی ناظر بر بانک‌ها انجام شود.
تشکیل تیم‌های پشتیبانی و فنی قوی برای رفع سریع مشکلات احتمالی پیش آمده در سیستم‌های الکترونیکی و تجهیزات مربوطه همچنین پیشگیری از بروز هرگونه اختلال در سیستم‌های بانکی.
به‌طورکلی پیاده‌سازی بانکداری مجازی نیازمند یک همکاری و تعامل بین نهادهای بانکی، مخابرات، مراجع قانونی، رسانه‌های گروهی و عمومی و نهادهای قضایی و دولتی است.
