وزیر بهداشت از کیفیت غذا در ایران راضی نیست؛ صادرات محصولات کشاورزی که زمانی با نام ایران در جهان شناخته می‌شد، به‌شدت کاهش یافته؛ سرطان هرسال بیشتر از سال قبل در ایران قربانی می‌گیرد. اینها سه گزاره‌یی است که اگر کنار هم قرار دهیم، یک فصل مشترک خواهد داشت؛ غذایی که می‌خوریم سالم نیست و از آنجا که محصولات خارجی هم در این بازار بسته وجود ندارند، نهایتا به افزایش بیماری و مرگ‌ومیر به‌ویژه از طریق سرطان منجر می‌شود. اما بازار جهان نه‌تنها مجبور نیست کالای ناسالم ایرانی را دریافت کند بلکه با دیدن یک نوع سم در یکی از بارهای پسته یا زعفران ایرانی، آن را در بلک لیست قرار می‌دهد. حالا بعد از گذشت چند سال، دولت یازدهم تصمیم گرفته، برای کاهش هزینه‌های درمانی و افزایش درآمدهای صادراتی خودش هم که شده، لاپوشانی را کنار بگذارد و ذره‌بین به دست بگیرد. هر چند باید دید این خبرها تنها برای لرزه انداختن به جان صنایع غذایی است یا برای اصلاح آنها.
تازه‌ترین مورد غذای ناسالم که در نهایت به صادرات آن هم لطمه زد و یکی از وزیران آن را فاش و پیگیری کرد، وجود روغن غیراستاندارد پالم در لبنیات ایران بود.
هرچند که در نهایت نام شرکت‌های متخلف فاش نشد ولی کلید روشن ماشین نظارتی دولت بر سلامت غذای مردم را زد. اما قدیمی‌ترین مورد غذای ناسالم گزارش شده توسط نه مسوولان کشوری که آمار جهانی تجارت، مربوط به چند سال پیش می‌شود؛ هنگامی که صادرات محصولات خشکبار ایران به‌ویژه خرما، کشمش و پسته سقوط کرد. وجه مشترک هر دو این رویدادهای تازه و کهنه، استمرار همراه با افت‌وخیز آنهاست. وقتی وزیر بهداشت دولت یازدهم اعلام می‌کند که از وضعیت غذای کشور راضی نیست یعنی بیشتر محصولات غذایی این کشور استاندارد لازم را ندارد. از طرفی، به گفته تعدادی از فعالان بازار و تاجران محصولات کشاورزی به «تعادل»، نه‌تنها صادرات محصولات برند ایران مانند پسته افت کرده بلکه به‌تازگی شکایت‌های دیگری هم علیه محصولاتی مانند کشمش و زعفران، خطر افت صادرات در کمین این محصولات هم هست.
اما نظارت بر این غذا کار تنها یک وزارتخانه و یک سازمان نیست؛ محصولات غذایی را وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو زیرنظر دارد و محصولات خام کشاورزی را وزارت جهاد کشاورزی. به‌علاوه، این دو دسته نظارت، خود زیرشاخه‌های بسیاری نیز دارد؛ نظارت بر محصولات غذایی را سازمان غذا و دارو برعهده دارد و نظارت بر سلامت محیط و نیروی کار تولید غذا را سازمان استاندارد. این درجه از چندشاخگی در نگاه صنعتی و نیم‌نگاهی به صنعت کشورهای پیشرفته در قرن بیست‌ویکم، نشانه تخصص‌گرایی حاکم بر دستگاه نظارتی است اما این درجه از تخصص‌گرایی که همگرایی را به باد داده است و باعث شده بهانه‌یی شود برای از زیر بار مسوولیت در رفتن مقام‌های دولتی، نشان می‌دهد که حلقه‌یی گم شده است؛ حلقه همگرایی و نظارت عالیه.
کاهش صادرات به دلیل فضولات انسانی
ازجمله عواقب این چند دستگی مسوولان و ناظران، مطرح شدن ادعاهای تازه علیه کشمش و زعفران ایرانی ازسوی سازمان‌های معتبر جهانی است. «تعادل» در گفت‌وگو با چند تن از مشاوران تجاری بین‌المللی و فعالان بازار محصولات غذایی دریافت که اخیرا در سطح بین‌المللی علیه برخی محصولات کشاورزی ایران مانند زعفران و پسته و کشمش به‌دلیل وجود سم ایکولی اعلام جرم شده است. این سم بیشتر در اثر وجود فضولات انسانی شکل می‌گیرد و وجود آن در محصولاتی مانند آجیل به این دلیل است که در برخی کارخانه‌های فرآوری خشکبار، اگر نگوییم همه آنها، کارگران بهداشت عمومی را رعایت نمی‌کنند. درحالی که نظارت بر محصولات خام کشاورزی برعهده وزارت جهاد کشاورزی است، نظارت بر بهداشت محیط برعهده وزارت بهداشت است که در این مورد خاص، به‌نظر می‌رسد وزارت بهداشت تحت مدیریت وزیر مردم‌دار، مسوول اصلی این فاجعه اقتصادی در این شرایط و سال سخت مالی برای دولت یازدهم است. از طرف دیگر، بازار خوب کشمش ایران در جهان نیز از سال گذشته سر ناسازگاری گذاشت اما این‌بار وزارت جهاد کشاورزی مسبب اصلی بود وقتی که دلیل برگشت دادن کشمش‌ها، وجود بقایای سم لاروین در این محصولات شناخته شد.
سمی هورمونی که برای دفع آفات پنبه در جهان به کار می‌رود و بقایای آن تا 5سال در ارگان‌های خاک باقی می‌ماند. با این وصف نه‌تنها در بازارهای جهانی به روی کشمش معروف و سابقا مرغوب ایران در سال گذشته بسته شد بلکه این تا 5سال دیگر هم بسته می‌ماند یا دست‌کم محصولات اندکی با سختگیری‌های بسیار امکان عبور از گیت‌های تنگ و حافظ سلامت کشورهای عمدتا اروپایی را پیدا می‌کنند.
مسمومیت محصولات کشاورزی ایران با سم و کود موضوع تازه‌یی نیست؛ دست‌کم برای مردم این کشور که به آن عادت کرده‌اند و حتی شاید پادزهر برای تولید کرده باشند! هرچند که رشد بیماری‌های کشنده‌یی مانند سرطان مردم را در این رویارویی شکست‌خورده نشان می‌دهد.
غول‌های دولتی تکان می‌خورند
اما حالا که وضعیت اقتصادی دولت بحرانی شده و دیگر از آن سال‌های پرپول نفتی خبری نیست و همه از لزوم رشد صادرات غیرنفتی دم می‌زنند، نگاه این وزارتخانه‌ها هم به این بخش تیزتر شده و می‌خواهند «سلامت غذا» را سرلوحه کار خود در سال94 قرار دهند. نشان به این نشان که وزیر بهداشت این‌طور از وضعیت غذای کشور ابراز نارضایتی کرد: در بحث نظارت داخلی در حوزه غذا به‌شدت ضعیف هستیم و یکی از عوامل ارتقای کیفیت، حضور در بازارهای بین‌المللی است. ما (وزارت بهداشت) ادعا نمی‌کنیم در حوزه دارو این نظارت ما کفایت می‌کند اما بهتر از حوزه غذاست. همین اظهارنظر هم شاخک‌های وزارت جهاد کشاورزی را که همیشه تاخیر رسانه‌یی و اطلاع‌رسانی و درنتیجه تبلیغاتی دارد، تیز کرد و آنها را وادار به واکنش. روز گذشته معاون سازمان حفظ نباتات کشور ادعا کرد: سلامت محصولات کشاورزی ایران از نظر باقی‌مانده‌های شیمیایی بالاتر از میانگین جهانی است چراکه مصرف سم در هر هکتار از اراضی کشاورزی ایران نصف میزان مصرف کشورهای جهان است.
یحیی ابطالی معتقد است: نباید در زمینه بررسی وضعیت سلامت محصولات کشاورزی ایران و آموزش و ترویج در این زمینه نگاه صفر و صدی داشت، چراکه باوجود ایده‌آل نبودن این وضعیت می‌توان گفت سلامت محصولات کشاورزی ایران از میانگین جهانی بالاتر است. وی همچنین افزود: در ایران سالانه مبارزه با آفات در سطح 14 تا 16میلیون هکتار انجام می‌شود و به‌صورت متوسط 22هزار تن سم در کشور در سال وارد می‌شود که می‌توان گفت سالانه 560گرم ماده موثر سم در هر هکتار از اراضی کشاورزی (اعم از محصولات زراعی و باغی) مصرف می‌شود و این درحالی است که این آمار در سطح میانگین جهانی حدود هزار گرم است، بنابراین می‌توان به‌طور قطع گفت که میزان مصرف سم در واحد سطح در ایران کمتر است، چراکه سطح زیرکشت و میزان واردات آن در هر سال مشخص است.
معاون کنترل و مبارزه با آفات سازمان حفظ نباتات کشور تصریح کرد: نمی‌توان صرف کمتر بودن میزان مصرف سم در واحد سطح ادعا کرد که محصولات کشاورزی ایران سالم‌تر از کشورهای جهانی است، چراکه در برخی محصولات ممکن است بدمصرفی وجود داشته باشد که البته در نمونه‌برداری‌های انجام شده از میادین میوه و تره‌بار مشخص شد که 4 تا 5درصد محصولات وارد شده به میادین دارای باقی‌مانده‌های بالاتر از حد استاندارد است، اما باید دید این میزان محصولات چقدر به سبد مصرفی مردم آورده می‌شود و تاثیر آن تا چه حد است.
ابطالی با اعلام اینکه اگر تحریم‌ها برداشته شود و بتوانیم سموم باکیفیت اروپایی را دراختیار کشاورزان قرار دهیم به‌مراتب سلامت و کیفیت محصولات کشاورزی تولید شده ارتقا پیدا می‌کند. وی به‌نوعی بر بی‌کیفیت بودن و درنهایت ناسالم بودن محصولات غذایی و کشاورزی ایران صحه گذاشت، با این حال این‌طور ادامه داد: به‌عنوان مثال در سال گذشته با همین سمومی که استاندارد‌های لازم را نیز داشت به مبارزه با آفت سن گندم پرداختیم و نشان داد که کمترین آسیب به این محصول طی سالیان اخیر وارد شد و این سموم مصرفی در مبارزه با آفت از کیفیت مطلوبی برخوردار بوده است اما ممکن است این سموم از نظر وزارت بهداشت برای سلامت انسان مشکل داشته باشد که البته باید دستگاه متولی نسبت به این مساله اظهارنظر کند و می‌توان پس از برداشته شدن تحریم‌ها به بالا‌رفتن کیفیت سموم وارداتی از طریق واردات سموم از اروپا امیدوار بود.
با این حال معاون کنترل و مبارزه با آفات سازمان حفظ نباتات کشور تایید کرد که یکی از مسایل و مشکلات سازمان در این زمینه پایین بودن تعداد ناظران بخش کشاورزی است که باید به آن توجه کرد البته براساس دستور وزیر جهاد کشاورزی و حمایت دولت طرح ارتقای سلامت 10گروه محصولات کشاورزی در دستور کار قرار گرفت و تصویب شد که در این طرح مسایلی ازجمله چگونگی استفاده از سموم، چگونگی مبارزه شیمیایی با آفات و ویژگی‌های توسعه آن، ضرورت افزایش تعداد ناظران بخش کشاورزی و غیره مطرح شد.
وزارت بهداشت هم در همین جریان و با بهانه نام‌گذاری امسال به سال ایمنی غذا، سازمان غذا و دارو را جلو انداخت و این سازمان هم هفته جاری را هفته سلامت نامید و مدیرکل نظارت و ارزیابی مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی آن خبر داد: امسال به صنایع غذایی برتر نشان ایمنی و سلامت غذا داده می‌شود. به گفته هدایت حسینی برخی شرایط اصلی اعطای نشان سالانه باتوجه به سیاست‌های سلامت‌محور سازمان غذا و دارو که توسط دبیرخانه کمیته نشان تهیه، تدوین و توسط کمیته عالی اعطای نشان تصویب و ابلاغ می‌شود از این قرار است:
- نداشتن مواد افزودنی شیمیایی ستتیک
- به حداقل رساندن میزان کالری فرآورده از طریق کاهش مصرف کربوهیدرات‌های ساده و چربی‌ها
- به حداقل رساندن میزان نمک مصرفی
- استفاده از مواد افزودنی و مواد اولیه طبیعی و ارگانیک
- تولید بهداشتی و صنعتی فرآورده‌های سنتی
- عاری بودن فرآورده از سموم قارچی، باقی‌مانده سموم دفع آفات نباتی و داروهای دامپزشکی، عوامل آلودگی بیولوژیک هورمون‌ها و عوامل آلرژن
- به‌کارگیری سازوکارهای بهبود ارزش تغذیه‌یی
از طرف دیگر، شورای شهر هم همنوا با این موج شده و رییس کمیسیون سلامت، محیط‌زیست و خدمات شهری شورای آن روز گذشته گفت: کمیسیون سلامت شورای شهر تهران در سال گذشته با هدف ارتقای ایمنی غذا اقداماتی را دردستور کار خود قرار داد. گزارش‌های متعددی از آلودگی مواد غذایی داشتیم اما اقدامات مداخله‌گرایانه‌یی برای رفع این آلودگی‌ها ازسوی دستگاه‌های اجرایی وجود نداشته است. به گفته رحمت‌الله حافظی، با همین هدف جلساتی با وزارت بهداشت و درمان و جهاد کشاورزی، سازمان محیط‌زیست، سازمان استاندارد و سایر سازمان‌ها و حوزه‌های مرتبط برگزار شد که درنهایت بعد از برگزاری این جلسات متعدد بارکدگذاری محصولات غذایی توسط وزارت جهاد کشاوزی پذیرفته شد.
وی ادامه داد: وزارت جهاد کشاورزی قول داده در سال‌جاری 30درصد از محصولات تولید شده سراسر کشور را بارکدگذاری کنند. این اقدام در سال95 به 70درصد خواهد رسید و تا پایان سال96، 100درصد محصولات بارکدگذاری می‌شود. با این اقدام محصولات غذایی رصد دایمی می‌شوند و مداخله لازم برای رفع آلودگی انجام خواهد شد.
