محدودیت‌های مقرراتی به‌لحاظ اداره حرفه‌ای بانک‌ها، کمبود منابع و سرمایه بانک‌ها و ازجمله بانک‌های تخصصی در مقایسه با کشورهای دیگر، تفاوت اختیارات بانک‌های دولتی و بانک‌های خصوصی و در نتیجه پایین بودن سطح کارایی و توان تسهیلات‌دهی و جذب منابع و سپرده‌ها، مهم‌ترین چالش بانک‌های کشور و ازجمله بانک‌های توسعه‌ای است
گروه بانک و بیمه احسان شمشیری
بانک صنعت و معدن به‌عنوان یک بانک توسعه‌یی و تخصصی در حوزه صنعت و معدن، در سال93 طرح‌های قابل‌توجهی را تامین اعتبار کرده است و در عین‌حال مانند سایر بانک‌های کشور در شرایط تحریم و کمبود منابع بانکی، با چالش‌های عمومی این بخش مهم اقتصادی کشور مواجه بوده است. بر این اساس، در گفت‌وگویی با مهندس افخمی مدیرعامل بانک صنعت و معدن، به بررسی عملکرد بانک‌ها در سال 93 و چشم‌انداز بانکداری کشور در سال94 و عملکرد بانک‌های توسعه‌یی پرداخته‌ایم.
به نظر شما بانکداری در سال94 با چه چالش‌ها و دستاوردهایی مواجه خواهد شد و چالش‌های عمده بانک‌های کشور ازجمله بانک صنعت و معدن چیست؟
درخصوص چالش‌های عمده بانک‌های دولتی و به‌ویژه تـوسعه‌یی، دو چالش عمده روبه‌روی این بانک‌ها وجود دارد، نخست اینکه بانک‌های دولتی اخـتیارات بانک‌های خصوصی را ندارند و این امر موجب کاهش کارآمدی آنها و جذب منابع در بانک‌های دولتی شده است و اکنون سپرده‌ها و منابع و توان تسهیلات‌دهی در بانک‌های خصوصی و خصوصی شده بیش از بانک‌های دولتی شده است.
مشکل دوم موضوع کمبود سرمایه است، این در حالی است که بانک‌های توسعه‌یی، نظیر بانک توسعه‌یی آسیا، بانک توسعه اسلامی و دیگر بانک‌های توسعه‌یی در ژاپن، آلمان، ترکیه، قطر و کویت سرمایه‌یی چندبرابر ما دارند.
به‌عنوان مدیر یک بانک توسعه‌یی دولتی عرض می‌کنم که مهم‌ترین چالش پیش رو، محدودیت‌های مقرراتی به‌لحاظ اداره حرفه‌یی این بانک است، یعنی مقررات دولتی آن‌قدر به هم تنیده است که اولویت اول به نظر بنده رفع شدن این محدودیت‌هاست. مدلی که در دنیا به‌خوبی تجربه شده این است که طبق قانون گذرانده شده در کشورهایی نظیر آلمان، مالزی، چین و هلند و خیلی کشورهای دیگر به بانک‌ها و حتی بنگاه‌های دولتی مجوز داده‌اند که مثل بانک‌های خصوصی اداره شوند. کاملا حرفه‌یی و شفاف و پاسخگو و حسابرسی‌شده، نه اینکه آنها را رها کنیم.
یعنی معتقدید که بانک‌های دولتی مانند بانک‌های خصوصی در سایر کشورها اداره شود؟
می‌توان بانک را حرفه‌یی اداره کرد، سرعت حرکت را بیشتر، کارآمدی بانک را بالاتر و اثربخشی آن در اقتصاد و توسعه کشور را بیشتر مشاهده کرد. لازمه آن یک قانون ساده است که بانک‌های دولتی مثل بانک‌های خصوصی اداره شوند و بتوانند با روش‌های حرفه‌یی با الزامات بین‌المللی نظیر شفافیت، پاسخگویی، مدیریت ریسک و بحث‌های مربوط به محیط زیست اداره شوند.
به نظرم باید مقررات را روان‌سازی کنیم تا با شتاب بیشتری به پیش رویم. نمی‌توان در زمین ناصاف و سنگلاخ، به‌خوبی زمین صاف حرکت کرد. یک اتومبیل با چرخ‌های مربعی‌شکل نمی‌تواند به‌خوبی حرکت کند. درحقیقت راندن یک وسیله نقلیه با چرخ‌های مربعی همانند اداره بانک‌های دولتی با مقررات دولتی است. در حال حاضر برای هر کاری باید یک مسیر طولانی را طی کنیم و این از سرعت عمل ما می‌کاهد.
کمبود منابع تا چه حد بر کار بانک‌های تخصصی اثرگذار است؟
بعد از قوانین و مقررات و فضای کسب‌وکار، چالش دوم بحث منابع است. تصور خیلی از افراد حرفه‌یی این است که مشکل اصلی، کمبود منابع است.
بانک صنعت و معدن را با بانک‌های بین‌المللی مقایسه کنید. نمی‌توان به‌طور مثال با یک خودرو سواری، بار یک هواپیما را حمل کرد. یا مقایسه اتومبیل با یک هواپیما به هیچ‌وجه صحیح نیست.
اصلا امکان ندارد که یک اتومبیل توانمندی یک هواپیما را داشته باشد. بنابراین اگر قرار است مثلا یک هواپیما را به حرکت درآوریم، به موتوری با چندهزار اسب‌بخار نیاز داریم در‌حالی‌که یک اتومبیل با حدود 100اسب‌بخار هم کار می‌کند. طبیعی است که هرچه منابع بیشتری داشته باشیم با اثربخشی و سرعت بیشتری حرکت خواهیم کرد. البته این موضوع چالش دوم است.
به نظر می‌رسد که نوعی درک متقابل باید بین بانک، مشتری، سرمایه‌گذار و مسوولان اقتصادی و نمایندگان مجلس در مواجه شدن با موضوع کمبود منابع بانک‌ها ایجاد شود. شما چه نظر و توصیه‌یی در این زمینه دارید؟
در مقابل گلایه‌یی که خیلی از نمایندگان مجلس، مسوولان، مردم و فعالان اقتصادی دارند و آن این است که چرا بانک‌ها در خدمت توسعه نیستند و آنچنان که باید و شاید به بنگاه‌های اقتصادی کمک نمی‌کنند. این سوال خیلی مهم مطرح است که آیا سرمایه کافی در اختیار آنها قرار گرفته است که این کار را بتوانند انجام دهند؟
البته بحثی که معمولاً در فرآیندهای توسعه‌یی هم وجود دارد این است که یک هدف روشن داشته باشیم و برای رسیدن به این هدف یک برنامه عملیاتی حرفه‌یی نوشته باشیم و به زمان‌بندی‌ها خیلی مقید باشیم. همانطور که من این حرف را می‌زنم، از فعال اقتصادی که از ما تسهیلات می‌گیرد همین انتظار را داریم. پروژه‌یی که مثلا باید دو‌سال‌ونیم طول بکشد، انتظار می‌رود در همین زمان به پایان برسد؛ نه اینکه مثلا 6سال طول بکشد. اگر قرار است اقساط بانک را در پنج سال پس بدهد، باید مقید باشد که در پنج سال پس بدهد، نه‌اینکه همواره معوقات آنها بیشتر شود.
این تعامل دوطرفه بسیار مهم است و نمی‌توان همه موارد و ایرادات را متوجه بانک‌ها کرد. از فعال اقتصادی، سرمایه‌گذار، بانک، دولت و دستگاه حاکمیت، همه و همه باید با یکدیگر به‌صورت اصولی همکاری کنند تا به توسعه‌یی که در زمان معین می‌خواهیم برسیم.
همه دستگاه‌ها برای رسیدن نقش دارند که البته درخصوص بنگاه‌های دولتی نقش مجلس بسیار مهم و کلیدی است. چه به‌لحاظ تسهیل مقررات و چه به‌لحاظ تامین منابع که گرفتار آن هستیم و نیازمند یک نگاه نو در شیوه اداره بنگاه‌های دولتی به ویژه بانک‌های دولتی هستیم. بانک صنعت و معدن یک بانک کوچک است که سرمایه آن کمتر از یک‌میلیارد دلار است که اگر این رقم مقایسه را کنید با اعداد و ارقام بانک‌های بین‌المللی که اشاره شد متوجه خواهید شد که این بانک یک بانک کوچک است. ما باید برای رسیدن به اهدافمان باتوجه به اینکه یک بانک توسعه‌یی هستیم سرمایه‌یی در حدود 15میلیارد دلار داشته باشیم.
هرچند همانطور که گفتم ما یک بانک دولتی هستیم و دولت به‌تنهایی نمی‌توان تصمیم‌گیرنده باشد و باید مصوبه مجلس هم وجود داشته باشد. این مبلغ یک پیشنهاد است و در شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست. به همین دلیل در پیشنهاد اولیه‌یی که داده شده است و نیز دستور کار قرار گرفته و درحال بررسی است، رساندن سرمایه بانک به 5میلیارد دلار مطرح است، سرمایه‌یی درحدود یک‌سوم آن چیزی که فکر می‌کنیم فعلا لازم است. با شناختی که از دولت داریم، می‌دانیم اراده، علاقه و اشتیاق لازم برای این امر را دارد، اما همانطور که بیان کردم نیازمند مصوبه مجلس هم هست چون شرکت‌ها و بنگاه‌های دولتی از طریق مصوبه مجلس امکان افزایش سرمایه را پیدا می‌کنند.
باوجود اینکه گفته شد، سرمایه بانک کم است اما در این یک‌سال‌ونیم که آقای روحانی فعالیت داشته‌اند کارهای بزرگی صورت گرفته با حمایت‌هایی که وزارت اقتصاد، وزارت صنعت، معدن و تجارت و بانک مرکزی و همین‌طور وزارت راه‌وشهرسازی که از لحاظ کاری با ما مرتبط هستند، فعالیت و کارهای بسیار خوبی انجام شده است. به‌ویژه طرح‌هایی که چندین سال درحال اجرا بوده‌اند. نیمه‌تمام مانده بودند. مثل هفت طرح فولادی معروف که جمع نیاز ارزی آنها یک‌میلیارد و700میلیون یورو بود هر هفت طرح باز شد و اقدام بزرگی جهت خروج از رکود صورت پذیرفت.
درحوزه پتروشیمی، تامین مالی ارزی و پتروشیمی مسجد سلیمان، همین‌طور پتروشیمی ایلام و پتروشیمی مهرپتروکیمیا صورت پذیرفت که به ترتیب 425میلیون، 230میلیون و181میلیون یورو تامین مالی ارزی شده‌اند.
در زمینه نیروگاه‌ها، نیروگاه بهبهان با 233میلیون یورو تامین مالی و گشایش اعتبار شده است. اخیرا هم یک نیروگاه دیر در کرمان با نام نیروگاه کرمانیان با مبلغی حدود 200میلیون یورو گشایش اعتبار شد. یک طرح فولادی دیگردر استان مرکزی با نام فولاد امیرکبیر با 100میلیون یورو گشایش اعتبار شد. به همین ترتیب درحوزه تولید انرژی، فولاد و پتروشیمی‌ها خیلی فعال بودیم و اگر بخواهیم فهرستی ارایه کنیم تقریبا 300 تا 400 پروژه تامین مالی شده است که شامل واحدهای کوچک و متوسط هم بوده‌اند.
یک پروژه عظیم دیگرهم که اخیرا رییس‌جمهوری محترم اعلام کردند، قطار سریع‌السیر تهران- قم- اصفهان است که با سرمایه‌گذاری 8/1میلیارد دلار تامین مالی شد که یک کار بسیار خوب گروهی بین بانک صنعت و معدن، وزارت راه‌وشهرسازی، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد صورت گرفت و نتیجه خوبی هم داشت.
فکر می‌کنم اراده‌یی که بین مسوولان وجود دارد بسیار خوب و قابل تحسین است. البته مقررات زیـادی وجـود دارد کـه مـوجـب کـندشـدن حـرکت شده و در این مـسـیر گاهی اوقات گرفتار دیوان‌سالاری هم می‌شویم.
به‌نظر شما باتوجه به تاکید دولت بر انضباط مالی و سیاست‌های پولی و بانکی، وضعیت مطالبات معوق بانکی؛ بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی بدهی دولت به بانک‌ها و وضعیت پایه پولی چه روندی را طی کرده و چشم‌انداز آن چگونه خواهد بود؟
در مورد تاکید دولت بر سیاست‌های پولی، بدهی و معوقه بانک‌ها به بانک‌ها، در مورد انضباط مالی باید بگویم اعتقاد دارم که این بانک را به همان سمت هدایت کرده‌ام، طی 16ماهی که من به این بانک آمده‌ام، هیچ‌گونه اضافه برداشت از بانک مرکزی نداشتیم و این قدم بزرگی در انضباط مالی است.
در این مدت مجمع بانک به موقع برگزار شده، صورت‌های مالی و شفافیت کارمان جهت استقرار نظام حسابرسی و مدیریت ریسک که همه را تحت کنترل درآورده‌ایم به لحاظ شاخص‌های ارزیابی دال بر این است که ما به انضباط مالی اعتقاد داریم و نه‌تنها با مقررات بانک مرکزی بلکه با مقررات بین‌المللی انطباق داریم.
شما چه پیشنهادهایی برای بهبود عملکرد بانک‌ها و سیاست‌های پولی کشور دارید؟
در وحله اول فکر می‌کنم انسجام نظام بانکی در راستای اقتصاد مقاومتی و برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز از اهمیت بالایی برخوردار است.
این انسجام برای انجام برنامه عملیاتی درجهت تحقق اهداف یادشده شرط لازم است اما کافی نیست. بلکه باید در مقررات اداره بانک‌ها نیز تجدیدنظر شود تا بانک‌های دولتی نیز همچون بانک‌های خصوصی و بانک‌های بین‌المللی قدرت پیدا کنند.
ازسوی دیگر سایز بانک‌های ایران باوجود افزایش سایز اقتصاد همچنان کوچک مانده است، یعنی با کاهش ارزش پولی که در دولت قبل اتفاق افتاده و نرخ دلار از یک‌هزارتومان به دوهزارو600تومان رسیده سرمایه بانک‌های دولتی به یک‌سوم میزان قبلی کاهش پیدا کرده است و برای این مشکل نیز باید چاره‌یی اندیشید.
برنامه‌های آتی بانک صنعت و معدن به‌ویژه برنامه‌هایی که در سال94 جهت رشد و توسعه اقتصادی درنظر دارید، چیست؟
بانک ما در راستای تحق برنامه‌های توسعه کشور گام برمی‌دارد. بانک ما محدودیتی برای ارایه خدمات ندارد. منتهی به لحاظ ظرفیت محدود بانک صنعت و معدن، تلاش می‌کنیم تا به‌همراه همکاران متخصص که در بانک وجود دارند بیش از توان و ظرفیت موجود در توسعه اقتصادی کشور نقش ایفا کنیم.
البته شاید یکی از چالش‌هایی که باید به آن اشاره می‌شد همین موضوع باشد، یعنی تبدیل منابع انسانی به سرمایه انسانی، علت آن هم این است که مهم‌ترین سرمایه ما منابع مالی نیست و مهم‌ترین سرمایه برمی‌گردد به همکاران و تخصص و دانش آنها. ما در بانک یک سیستم مدیریت دانش را به کار گرفته‌ایم و ترویج می‌کنیم که از سرمایه‌گذاری‌های خوب و ماندگار است و ما باید برای دستیابی به موفقیت در تربیت منابع انسانی بیشتر تلاش کنیم. درطول مدتی که بنده به این بانک آمده‌ام، افراد جدیدی از بیرون به بانک نیاوردم و کسانی که با آنها در بانک کار می‌کنم، همان افرادی هستند که در بانک حضور داشته‌اند و بنده روی آموزش آنها بیشتر کار می‌کنم.
ما در این بانک؛ به مسوولیت اجتماعی خیلی علاقه‌مند و پایبندیم و فکر می‌کنیم که در قبال نسل‌های بعدی بسیار مسوولیم و تصمیماتی که می‌گیریم، سعی می‌شود با این مسوولیت اجتماعی سازگار باشد. یکی از نکاتی که در این بانک بخشی از آن را نهادینه کردیم این است که بخش‌ها و صنایعی را بیشتر مورد حمایت خودمان قرار دهیم که کمترین عوارض منفی را برای محیط‌زیست داشته باشند به همین منظور ضروری بود که مطالعات خودمان را در این زمینه افزایش دهیم.
به همین دلیل فصلی به‌نام مطالعات زیستمحیطی به طرح‌های توجیهی که شامل مسایل اقتصادی، مالی و فنی است، اضافه کرده‌ایم و تلاش شده است که در طرح‌های امکان‌سنجی حداقل این سه موضوع لحاظ شوند. دو بخش دیگر هم اضافه شدند، اول گزارشات ریسک است که برای انطباق با مقررات بین‌المللی عملیاتی شده است. دوم گزارشات محیط‌زیست که در طرح‌ها اضافه شده است.
چنانچه پروژه‌ها با محیط‌زیست سازگار نباشند از دادن تسهیلات خودداری می‌کنیم یا طرح‌ها را دعوت می‌کنیم که مشکلات زیستمحیطی را برطرف کنند.
