لیلا شیرانی
نمی‌توان گفت که دقیق کی کنترل آنچه می‌بینیم، می‌خوانیم و حتی شاید فکر می‌کنیم را به دست شرکت‌های بزرگ شبکه اجتماعی داده‌ایم. اما به نظر می‌رسد آن سال توییتر و اینستاگرام نیز در استفاده از الگوریتم به فیس‌بوک و یوتیوب پیوستند. این الگوریتم‌ها توسط ربات‌هایی اداره می‌شوند که ماموریت دارند تا حد ممکن توجه ما را جلب کنند و چیزهایی که لایک و اشتراک می‌گیرد را به ما نشان دهند و دیگر چیزها به فراموشی سپرده می‌شوند.
تقریبا در دوران فیس‌بوک، که بخش اخبارش از سال ۲۰۰۹ توسط الگوریتم اداره می‌شد، حملات، شایعات، نظریه‌های توطئه را نیز افزایش می‌دهند. این الگوریتم‌ها ما و حباب اطراف ما را بزرگ‌تر و بزرگ‌تر می‌کنند. هنی فرید پروفسور کامپیوتر در دانشگاه برکلی کالیفرنیا می‌گوید: «در اینجا مساله این نیست که فیس‌بوک، یوتیوب و دیگر شبکه‌های اجتماعی به آنها اجازه حضور می‌دهند بلکه مشکل اینجاست که آنها را تقویت می‌کنند.» ما شاهد بدترین حالتی هستیم که پیش‌تر یک تصور بود. چیزهایی به مردم نشان داده می‌شود که برایشان بیشترین جذابیت را دارند و آنها هم کلیک می‌کنند، می‌خوانند و تماشا می‌کنند و به این ترتیب با افکار و ایده‌های یکسان گرفتار می‌شوند و تنها با افرادی با ذهنیت مشابه ارتباط دارند. در واقع مردم در یک نسخه شخصی‌سازی شده در واقعیت زندگی می‌کنند و به این ترتیب به اغتشاشات پایتخت کشیده می‌شوند. شبکه‌های اجتماعی مطمئنا تنها مقصر این ماجرا نیست و در شبکه‌های اجتماعی همه تقصیرات گردن ربات‌ها نیست. بستن حساب توییتر و فیس‌بوک دونالد ترامپ دقیقا عکس این موضوع را نشان می‌دهد: به نظر می‌رسد هنوز انسان‌هایی که در این شرکت‌ها کار می‌کنند حرف آخر را می‌زنند. (و تا آنجایی که می‌دانم ما هم می‌توانیم از شبکه اجتماعی خارج شویم) . اما در قلب این بحران شاهد یک مشکل بزرگ در حوزه تکنولوژی هستیم: کامپیوتر‌ها کنترل آنچه می‌بینیم را به دست دارند و هیچ شفافیتی درمورد نحوه عملکرد آنها نیست.
ایده شماره ۱: حذف الگوریتم‌ها و تبلیغات
مارک واینستین بنیانگذار شبکه اجتماعی می‌وی (MeWe) که خودش را به عنوان ضد فیس‌بوک معرفی می‌کند راه‌حلی روشن برای این مشکل ارایه کرده و آن بازگشت به صفحه اتفاقات به ترتیب تاریخ و بدون هیچ‌گونه دستکاری است. در می‌وی شما دوستان، صفحات یا گروه‌ها را دنبال می‌کنید. پست‌ها همان‌طور که ارسال شده‌اند در صفحه اتفاقات شما نمایش داده می‌شوند. واینستین می‌گوید «بدون تبلیغات، بدون بازاریاب، مسوول سیاسی و هیچ عضوی نمی‌تواند محتوا را تقویت کند و در صفحه اتفاقات فرد دیگری نمایش دهد. درنتیجه ایده تقویت مخرب و بی‌حد کاملا بی‌معنی خواهد بود. این اتفاق در می‌وی رخ نخواهد داد.» به عقیده او این حالت به ویژه از انتشار شایعات جلوگیری می‌کند. او می‌گوید: «شما باید انتخاب کنید که شایعات را دنبال کنید. یک الگوریتم یا دولت چین و روسیه نمی‌توانند این شایعات را به شما غالب کنند.» با این حال هفته گذشته کاربران راست افراطی که به دنبال جایگزینی برای فیس‌بوک، توییتر و پارلر بودند به «می‌وی» مهاجرت کردند و طبق آمار این پلتفرم در حال حاضر ۱۵.۵ میلیون کاربر دارد. واینستین می‌گوید که این شبکه اجتماعی سرمایه‌گذاری هنگفتی روی مساله نظارت داشته و شرایط خدمت رسانی این پلتفرم روشن است: اگر ترغیب به خشونت کنید، مضمون غیرقانونی پست کنید و غیره از این پلتفرم اخراج خواهید شد. پس از حذف پارلر، می‌وی با اپل، گوگل و آمازون همکاری داشته تا اطمینان حاصل کند که این شبکه اجتماعی با دستورالعمل‌های نظارتی آنها همخوانی دارد. می‌وی شبکه اجتماعی که خود را به عنوان ضد فیس‌بوک و صفحه اتفاقات غیرالگوریتمی معرفی می‌کند. اما مشکل تایم‌لاین بدون الگوریتم این است که موضوعات پراکنده می‌شوند و مرتب کردن آنها دشوار است. وقتی از توییتر، فیس‌بوک و اینستاگرام سوال می‌شود که چرا پیش فرض ترتیب‌بندی براساس تاریخ را کنار گذاشتند آنها دقیقا به همین مشکل اشاره کردند. واینستین می‌گوید می‌وی که هزینه خود را از قابلیت‌های پولی این اپلیکیشن و گزینه اشتراک ویژه تامین می‌کند-و نه از تبلیغات-با استفاده از فیلتر‌ها و ابزار‌های مدیریت موضوعات این موضوع را حل کرده است؛ شما می‌توانید مخاطبان، گروه‌ها و صفحاتی که دنبال می‌کنید را مرتب کنید. واینستین می‌گوید از آنجایی که هیچ تبلیغات هدفمندی وجود ندارد، می‌وی اطلاعاتی درمورد شما جمع‌آوری نمی‌کند.
اولویت‌زدایی و نابودی
البته اینکه بخواهیم به شرکت‌های بزرگی که از تبلیغات درآمد خود را تامین می‌کنند حذف الگوریتم را بیاموزیم، کار دشواری است. به جای این کار متخصصان معتقدند که پلتفرم‌ها باید اولویت‌زدایی خشونت و توطئه را جدی بگیرند و محتوای مورد اطمینان، درست و معتبر را اولویت دهی کنند، حتی اگر این موضوع به معنای مشارکت کمتر کاربران باشد. پروفسور فرید می‌گوید «الگوریتم‌ها باید تصمیم بگیرند که من فکر می‌کنم روزنامه وال‌استریت، ویکی‌پدییا و سازمان جهانی بهداشت بیشتر از Dumbdumb.com ارزش داشتند.» این روش عملا بازدهی خود را اثبات کرده است. در ماه مارس ۲۰۲۰ مطالعه‌ای توسط پروفسور فرید و دیگر محققان نشان داد که یوتیوب پس از تغییر الگوریتم‌های پیشنهاد‌دهنده خود انتشار ویدیو‌های توطئه را کاهش داد. فیس‌بوک نیز این کار را انجام داده است. در هفته‌های منتهی به انتخابات، فیس‌بوک و اینستاگرام انتشار اطلاعاتی که الگوریتم این پلتفرم‌ها مشکوک به شایعه تشخیص می‌داد را محدود کردند و درنتیجه ادعاهای مربوط به تقلب انتخاباتی کاهش یافتند. همچنین شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد پس از تعلیق حساب کاربری ترامپ در توییتر انتشار پست‌های مربوط به کلاهبرداری در انتخابات کاهش یافت. توییتر روز ۸ ژانویه حساب شخصی ترامپ را تعلیق و اعلام کرد که پست‌های این حساب سیاست این شرکت علیه تجلیل از خشونت را نقض می‌کند. قانون‌گذاران نیز در این باره وارد عمل شدند. علاوه بر پرونده‌های مربوط به قوانین ضد انحصار، درخواست‌های متعددی وجود دارد که این شرکت‌ها باید مسوولیت قانونی الگوریتم‌های خود را بپذیرند. گزارشات نشان داده که فیس‌بوک به خوبی از نقش سیستم پیشنهادات این پلتفورم در کشانده شدن افراد به گروه‌های تندرو مطلع است. لایحه‌ای که توسط نمایندگان جمهوری‌خواه تام مالینوسکی و آنا اشو ارایه شده قصد دارد که برای «تبلیغ تندروی از طریق الگوریتم» برای این پلتفرم‌ها مسوولیت قانونی تعریف کند.
در اختیار گرفتن کنترل اوضاع
و در آخر هم عجیب‌ترین ایده این است که کنترل اوضاع را به خودمان پس بدهید. جسی لهریک هم‌بنیان‌گذار شرکت خیره Accountable Tech که با شایعات در شبکه اجتماعی مبارزه می‌کند می‌گوید: «چطور می‌شد اگر مردم می‌توانستند بگویند که من می‌خواهم اخبار را از طیف وسیعی از منابع سیاسی دنبال کنم یا می‌خواهم پست‌های دوستان و خانواده را ببینم.» فیس‌بوک می‌گوید حداقل کمی اطلاعات درمورد چرایی نمایش یک موضوع ارایه می‌کند. و اگر فکر می‌کنید که راه‌حل این مشکل همان صفحه اتفاقات به ترتیب تاریخ است می‌توانید حداقل به صورت موقت در برخی سرویس‌ها از آن استفاده کنید. البته این تنظیمات خیلی مخفی شده است. در فیس‌بوک باید به آیکون خانه در بالای صفحه اصلی بروید و در منوی سمت چپ جست‌وجو کنید. گزینه «See More» سپس
«Most Recent» را انتخاب کنید. در اپلیکیشن موبایلی به سه خط افقی در بالا یا پایین راست صفحه بروید و به دنبال گزینه «Most recent» بگردید. البته پس از اینکه از اپلیکیشن خارج شوید یا وب‌سایت را ببندید وضعیت دوباره به حالت اولیه خود بازمی‌گردد. در توییتر بسیار ساده‌تر است. با اینکه قبلا پس از بسته شدن اپلیکیشن یا وب‌سایت وضعیت به همان حالت الگوریتمی برمی‌گشت اما حالا شرایط همان‌طور می‌ماند و شما می‌توانید بین این دو حالت انتخاب کنید.توییتر دسترسی به گزینه مرتب‌سازی براساس تاریخ را نسبت به دو اپلیکیشن دیگر ساده‌تر کرده و تنها با کلیک روی ستاره کوچکی در بالای سمت راست اپلیکیشن و وب‌سایت می‌توانید به این قابلیت دسترسی داشته باشید. در یوتیوب شما نمی‌توانید پیشنهادات الگوریتمی را به‌طور کامل غیرفعال کنید اما «تازه‌ترین ویدیو‌ها» را در هر دسته یا جست‌وجو مشاهده می‌کنید. همچنین این امکان وجود دارد که پخش ویدیو خودکار را غیرفعال کنید. در یک مرورگر به دنبال دکمه کوچکی روی بخش پخش ویدیو باشید که دو حالت مجزا دارد. در اپلیکیشن در بالای ویدیو پلیر می‌توانید این دکمه کوچک را پیدا کنید. تیک‌تاک در کنار نمایش محتوای الگوریتمی که واقعا اعتیاد آور است یک حالت نمایش دنبال شوندگان دارد که تنها افراد و خدماتی را که دنبال می‌کنید به شما نمایش می‌دهد. اما بدانید که تیک‌تاک در این حالت هم با استفاده از الگوریتم ویدیویی که تشخیص می‌دهد بیشتر از همه به آن علاقه دارید را برای شما در اولویت قرار می‌دهد. در اینستاگرام امکان پس گرفتن کنترل اوضاع وجود ندارد. یکی از سخنگویان فیس‌بوک توضیح داد که حالت پیشین که مطالب براساس تاریخ ترتیب‌بندی می‌شدند مردم ۷۰ درصد از پست‌ها را از دست می‌دادند و تقریبا نیمی از پست‌های دوستان و خانواده. این شرکت دریافت که پس از تغییرات الگوریتمی به‌طور متوسط هر نفر بیش از ۹۰ درصد از پست‌های دوستان خود را مشاهده می‌کند. اگر این موضوع تنها به ما، دوستان و خانواده مربوط می‌شد شرایط فرق داشت اما سال‌ها است که شبکه اجتماعی نقش پررنگی در جهان ما دارد. بسیاری از این درگاه به تصویر خود از جهان شکل می‌دهند. اما اینکه آیا در آینده هم الگوریتم غول‌های تکنولوژی، نمای جهان را برای ما به تصویر می‌کشند یا شاهد قوانین جدی و بازپس گرفتن کنترل اوضاع خواهیم بود؟ متاسفانه تصمیم‌گیری در این باره در اختیار ما نیست.
