دولت الکترونیکی به عنوان یکی از مهم‌ترین بسترهای ارایه خدمات دولت به مردم، شفافیت فرآیندها و نظارت کارآمد می‌تواند فساد را به‌طور جدی ریشه‌کن و توسعه پایدار جامعه را تسهیل کند و به گفته کارشناسان، ضرورت تحقق دولت الکترونیکی، تدوین قوانین در حوزه فضای مجازی، اصل شفافیت و آزادسازی داده‌هاست و باید قوانین متناقض را از سر راه حکمرانی فضای مجازی‌برداریم.
دولت الکترونیکی به معنای مکانیزاسیون اقدامات داخلی سازمان‌ها، اتوماسیون اداری، ایجاد وب‌سایت اطلاع‌رسانی، احداث مرکز داده یا خرید تجهیزات گران‌قیمت سخت‌افزاری بدون توجیه اقتصادی نیست، بلکه تعامل‌پذیری دستگاه‌ها شامل اتصال و تبادل را معنا می‌دهد. این روند اتصال فرآیندهای بین دستگاهی و امکان نظارت دستگاه‌ها بر یکدیگر مورد نظر است. رضا باقری اصل، دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات و محمد فرجود، مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران، در نشست «نقد و اندیشه» به بررسی «حکمرانی در فضای مجازی از منظر دولت الکترونیکی» پرداختند. باقری اصل در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه شورای اجرایی فناوری اطلاعات چه خدماتی ارایه می‌کند؟ گفت: شورای اجرایی فناوری اطلاعات هماهنگ‌کننده دستگاه‌های دولتی در ارایه خدمات الکترونیکی است و در اساسنامه آن کاربری فضای مجازی در امور فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قید شده است. وقتی از دولت الکترونیکی نام می‌بریم منظور همه دستگاه‌های اجرایی سه قوه و بخش خصوصی است که این شورا وظیفه اتصال بخش‌های الکترونیکی ایجادشده را در لایه‌های مختلف دارد. وی خاطرنشان کرد: برای نخستین‌بار رییس‌جمهوری، ریاست شورا در پنج جلسه گذشته را به عهده داشته و مصوبات جدید این جلسات نیز برای رفع اختلافات گذشته است، بنابراین تغییر رویکرد موجب ایجاد تغییر در فعالیت شورا شده است. تعامل خوبی با نهاد ریاست‌جمهوری برقرارشده است که این تغییرات در نحوه حکمرانی دولت الکترونیکی به‌خوبی قابل‌مشاهده است.
قوانین با فضای جدید منطبق نیست
دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات درباره ضرورت هوشمند شدن خدمات خاطرنشان کرد: موضوعاتی که ما با آنها سروکار داریم، فقط تهران هوشمند نیست بلکه مالیات هوشمند و بیمه را شامل می‌شود. در این زمینه این سوال مطرح می‌شود که آیا قوانین پاسخگوی این موضوعات است؟ که باید بگوییم قوانین فعلی برای دهه‌های گذشته است و با فضای جدید منطبق نیست. ما با سازوکارهایی که ایجاد کرده‌ایم نمی‌توانیم مرزهای فضای مجازی را بشکافیم. ساختارهای ما مفهوم فضای مجازی را هضم نکرده‌اند. باقری اصل با اشاره به اهمیت الکترونیکی شدن خدمات تصریح کرد: در حال حاضر برای احراز هویت افراد مراکزی تشکیل‌شده است و مردم باید گاهی در صف‌های طولانی منتظر باشند درحالی که می‌توان از سیستم‌های هوشمند بهره گرفت و در کمترین زمان بیشترین خدمات را ارایه کرد اما در ساختارهای ما استفاده از ابزارهای هوشمند نفوذ نکرده است.
حکمرانی داده مساوی با مقابله با فساد
وی درباره پرداخت قبوض انرژی توضیح داد: قبوض آب، برق و گاز در حال حاضر به نام کسی صادر می‌شود که از ابتدا مجوز را از اداره مربوطه دریافت کرده است.
بنابراین اگر مصرف زیاد یا کم باشد، به نام فردی که قبوض به نامش صادر شده ثبت می‌شود. درحالی که قبض باید به نام بهره‌بردار یا کسی که از آن استفاده می‌کند صادر شود، به‌طوری‌که به‌محض خرید یا دریافت اجاره‌نامه، نام بهره‌بردار از طریق سیستم به مرکز ارسال و در قبض‌های بعد ثبت شود. دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات تصریح کرد: مثال قبوض نشان می‌دهد که حکمرانی داده از موضوع نوآورانه به‌ضرورت تبدیل شده است و با همین روش می‌توان جلوی فساد ایستاد. تا وقتی نگاه اقتدارگرا به نحوه حکمرانی وجود داشته باشد نمی‌توان به چالش‌های جدید فضای مجازی غلبه کرد و در این زمینه مردم هم باید مشارکت داشته باشند. باقری اصل خاطرنشان کرد: باید قوانین متناقض را از سر راه حکمرانی فضای مجازی‌برداریم. نمی‌شود قانونی بگذاریم که قانون دیگری را نقض کند. ۵۰ درصد خدمات دولت از جنس مجوز دهی و اعتبارسنجی است این فرآیندها تکراری است و ۵۰ درصد نیروهای دولت می‌توانند جاهای دیگر مشغول به کار شوند.
شفافیت رکن اصلی مشارکت
وی درباره راهکار مشارکت در فضای مجازی گفت: رکن اصلی مشارکت‌پذیری شفافیت است. به عنوان مثال باید شفاف به مردم گفته شود مالیاتی که می‌دهند در کجا هزینه می‌شود. شفافیت قوای نظارتی را تقویت می‌کند و ۸۴ میلیون نفر ناظر مسوولان می‌شوند. شفافیت ما را نسبت به خطاها آگاه و مسیر را اصلاح می‌کند و گاهی بر تصورات شخصی کارمندان دولت اثر می‌گذارند و آنها هم متوجه می‌شوند باید خود را اصلاح کنند. دبیر شورای اجرایی فناوری اطلاعات در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه داده چیست و مردم چگونه در تولید آن مشارکت می‌کنند؟ بیان کرد: هر رویدادی از واقعیت داده نامیده می‌شود. در قانون برنامه ششم توسعه آمده است که باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود تا سالانه ۱۲.۵ درصد مراجعات کاهش یابد و ما به دستگاه‌های مختلف نامه زدیم که تعداد مراجعان را اعلام کنند اما هیچ سازمانی اعلام نکرده است چون مراجعه را جزو داده تلقی نکرده‌اند. باقری اصل درباره دستاورد سال‌های اخیر نیز گفت: شش رشته دانشگاهی در مقاطع مختلف راه‌اندازی شد که یکی از آنها علوم داده است. می‌خواستیم دولت را مجاب کنیم تا فارغ‌التحصیلان این رشته‌ها را استخدام کند اما دولت دست خود را بسته است.
ایجاد مرکز ملی تبادل اطلاعات یکی از اقدامات خوب است که ماهیانه ۱۰۰ میلیون تراکنش با ۷۳۰ سرویس دارد. اختیار داده باید از دستگاه‌ها سلب شود زیرا داده برای نظام و مردم است با استفاده از داده‌ها می‌توانیم در زمینه‌های مختلف پیش‌بینی انجام دهیم.
نبود قوانین چالش هوشمندسازی
محمد فرجود نیز درباره عملکرد فناوری اطلاعات شهرداری گفت: سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران وظیفه سیاست‌گذاری ICT و مدیریت فناوری‌های این حوزه را به عهده دارد که این اقدامات با کمک بخش خصوصی انجام می‌شود. حوزه نرم‌افزار، امنیت داده‌ها و... جز وظایف این سازمان است. راهبری حوزه شهر هوشمند در شهرداری تهران و ارایه آمار و داده‌ها و تحلیل آن ازجمله ماموریت‌ها در این سازمان است. وی درباره چالش‌های الکترونیکی شدن نهادها و اهمیت ایجاد دولت الکترونیکی تصریح کرد: نکته مهم این است که ابتدا باید قوانین تدوین و تصویب و سپس توسط مخاطبان اجرا شود. دولت الکترونیکی، یک سازمان بزرگ است که باید تشکیل شود تا بخش‌های بعدی بتوانند هوشمند شوند با این روش بهره‌وری نیز افزایش می‌یابد؛ اما مشکل اینجاست که نوآوری هنوز در قانون‌گذاری رسوخ نکرده و باید اصلاح شود.
اتصال ۴۰ سرویس برای ارایه خدمات شهری
مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران با اشاره به حوزه تبادل داده در بخش‌های دولتی خاطرنشان کرد: سرویس‌های زیادی خدمات خود را از بخش‌های دولتی دریافت می‌کنند، اما با این وجود هنوز در حوزه تبادل داده‌ها کارهای زیادی باید انجام شود. در حال حاضر برای یک خدمت شهرسازی در شهرداری بیش از ۴۰ سرویس به هم متصل هستند هر چه تعداد این اتصال‌ها بیشتر شود خدمات سریع‌تر ارایه می‌شود. فرجود گفت: همه می‌دانند ابزارهای جدید فناورانه می‌آیند و جایگزین قبلی می‌شوند اما چند نفر آموزش و مهارت‌های لازم را دارند تا قانون‌های فناوری را بنویسند؟ فناوری سریع می‌آید و پذیرش آن در جامعه سریع انجام می‌شود و طبق آن‌هم انتظارها افزایش می‌یابد.
باید فضا را برای مشارکت مردم باز گذاشت، نباید انتظار داشت دولت آخرین تجارب را در زمینه فضای مجازی خودش به‌تنهایی کسب کند. وی خاطرنشان کرد: در شهر تهران مدیریت ترافیک دیگر از عهده نیروی انسانی برنمی‌آید بنابراین باید از ابزارهای جدید استفاده شود. اگرچه با روی کار آمدن آنها یک سری مشاغل حذف می‌شود اما راهکارهایی نیز وجود دارد که با توانمندسازی افراد می‌توانیم از آنها در بخش‌های دیگر استفاده کنیم. همچنین ایجاد شفافیت موجب بروز اعتماد می‌شود که کلید مشارکت است. مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات شهرداری تهران اظهار کرد: در زمینه هوشمندسازی همه سازمان‌ها در یک نقطه نیستند برخی‌ها جلوتر و برخی عقب‌تر حرکت کرده‌اند. باید قوانین در این زمینه نوشته و راه برای حرکت آنها باز شود و در این زمینه به کمک دولت و بخش خصوصی با یکدیگر نیازمند هستیم.
