در روزهای پس از شیوع کرونا این تصور به وجود آمد که بسیاری از کسبوکارها در حوزه فاوا به شرایط سوددهی رسیدند و وضعیت بسیار خوبی پیدا کردند و دیگر نیازی به کمک‌های دولت برای عبور از بحران کرونا ندارند. ولی واقعیت این بود که تنها بخشی از فعالان حوزه فاوا توانستند در این دوره به سوددهی و افزایش درآمد برسند و بخش اعظمی از فعالان به خصوص در حوزه سخت‌افزار و سرویس‌های خدماتی با مشکل مواجه شدند.
شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات به چهار بخش تقسیم می‌شوند. این بخش‌ها شامل خدمات آنلاین ازجمله فروشگاه‌های اینترنتی و پلتفرم‌های تحویل کالا و خدمات، خدمات نرم‌افزاری شامل تولید و توزیع نرم‌افزارها و بازی‌ها رایانه‌ای و خدمات و پشتیبانی و طراحی وب‌سایت، کسبوکارهای حضوری مانند خدمات شبکه و خدمات آنلاین پزشکی از جمله مشاوره‌های آنلاین می‌شوند. به گفته محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، از میان استارت‌آپ‌های حوزه فناوری، کرونا بر ۷۲ درصد کسبوکارها اثر منفی گذاشته و تنها بر ۲۷ درصد اثر منفی نداشته است. خدمات نرم‌افزاری با ۸۶ درصد بالاترین تاثیر منفی را داشته و خدمات آنلاین پزشکی با ۵۹ درصد بیشترین رشد را در این حوزه تجربه کردند. از طرفی از این شرکت‌های داخلی، ۶۲ درصد کمتر از سه ماه دیگر با شرایط فعلی توان تاب‌آوری دارند، شش درصد بین سه ماه تا شش ماه تاب‌آوری دارند و ۳۲ درصد هم تنها تا پایان سال تاب‌آوری دارند. حمیدرضا احمدیان، کارشناس حوزه ارتباطات و فناوری اطلاعات با اشاره به اهمیت نقش‌آفرینی کسبوکارهای آنلاین و پلتفرم‌ها در فضای مجازی در دوران کرونا و قرنطینه خانگی، از ضعف در حوزه محتوا سخن گفت و اینکه در این مدت محتوای لازم وجود نداشت و زمینه‌های فعالیت پلتفرم‌ها هم به‌خوبی فراهم نبود. او به دوران پساکرونا اشاره کرد و اینکه لازم است به فکر کسب‌وکارهایی باشیم که در بحران‌های بعدی بتوانند به کمک ما بیایند. از طرفی برای جلوگیری از ریزش کاربران فضای مجازی با پایان یافتن بحران کرونا، باید در حوزه‌های آموزش، فرهنگ‌سازی و تعامل دوسویه با جامعه کار جدی صورت گیرد.
حمیدرضا احمدیان با بیان اینکه در جهان نگاه‌ها نسبت به کسبوکارهای حوزه فاوا متفاوت است، گفت: «در کشورهای اروپایی در بسته‌های حمایتی آنها استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوپا را مدنظر قرار دادند و شاهد آن بودیم که بخش‌های مختلف حوزه فاوا نیز مورد حمایت قرار گرفتند. ولی سایر کشورها به دلیل فشاری که کرونا ایجاد کرد چندان به سمت حمایت مالی از کسبوکارهای حوزه فاوا نرفتند. از همین رو آنها بخش بهداشت و درمان را از جمله حوزه‌های دارای اولویت دیدند و انرژی و حمایت‌های خود را در دو بعد دیدند. یک بعد در حوزه کسبوکارهای سلامت‌پایه بود و بعد دیگر کمک به معیشت مردم و کسب‌وکارهایی بود که آسیب جدی دیده‌اند.» وی در خصوص اثر شیوع کرونا بر کسبوکارهای آنلاین نیز گفت: «بسیاری کسبوکارهای آنلاین توانستند بسیار خوب عمل کنند. زیرا زمانی که بحث قرنطینه خانگی مطرح می‌شود نقش‌آفرینی کسبوکارهای آنلاین و پلتفرم‌ها در فضای مجازی بیش از گذشته خود را نشان می‌دهد. اما نباید فراموش کرد که خلأ وجود دارد. به‌طور مثال در حوزه محتوا، با ضعف‌های جدی روبرو بودیم چراکه محتوای لازم وجود نداشت. در حوزه پلتفرم‌ها نیز که می‌توانستند بهتر عمل کنند زمینه‌های فعالیت آنها فراهم نبود. از همین رو ما در دوره پساکرونا باید به فکر کسب‌وکارهایی باشیم که در بحران‌های بعدی بتوانند به کمک ما بیایند. برای مثال می‌توان به بحث تولید محتوای آموزشی و بازی‌های رایانه‌ای اشاره کرد.»
همه کسبوکارهای فاوا موفق نبودند
مشاور کمیسیون فاوای اتاق بازرگانی در ادامه اظهار کرد: «در دوره کرونا همه کسبوکارهای حوزه فاوا موفق نبودند. فعالان حوزه سخت‌افزار به‌دلیل تعطیلی بازار با مشکلات جدی مواجه شدند و انتظاری که داشتند رخ نداد. به این دلیل که تولید و عرضه با رکود جدی مواجه شد، کالایی به بازار عرضه نشد و گمرکات کارهای ترخیص کالا را انجام ندادند از همین رو کسبوکارها با آسیب جدی مواجه شدند. ما حتی شاهد آن بودیم که کارخانه‌هایی که در بخش فاوا مشغول فعالیت بودند، مجبور به تعطیلی شدند از همین رو دولت باید بسته‌های حمایتی خود را برای این مشاغل نیز مد نظر قرار دهد.» احمدیان همچنین در خصوص فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان نیز در این دوره گفت: «طی سال‌های گذشته فعالان در حوزه دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها تلاش کردند که به یک اکوسیستم کارآمد دست پیدا کنند و شاهد اتفاقات خوب و جدید به جامعه جوان کشور بودیم. اما حالا برای توسعه بلوغ خود باید یک قدم به جلو بردارند. این ارتقای بلوغ منوط بر این است که بازنگری در سیستم‌ها و مدل‌های نوآوری خود داشته باشند. زیرا نگرانی جدی وجود دارد که بسیاری از کسبوکارها بر‌مبنای نیاز دوره کرونا توسعه پیدا کند و توازن حوزه‌های مختلف کسب‌وکاری کشور آسیب ببیند. نیاز است همان‌گونه که در حوزه سلامت اقدامات جدی انجام می‌دهیم، به سایر اجزای این اکوسیستم نیز به‌طور جدی نگاه کنیم.» وی در خصوص استقبال مردمی از برخی کسبوکارها در دوره کرونا گفت: « استقبال مردمی نسبت به برخی کسبوکارها را نمی‌توان نادیده گرفت. چندین پارامتر جدی در این خصوص وجود داشت. اصلی‌ترین آن نگرانی مردم از شیوع ویروس کرونا بود. از همین رو آنها به‌دنبال کسب اطلاعات و سرگرمی‌های اینترنتی و آنلاین بودند. این اتقاق باعث شد تا مصرف پهنای باند در کشور افزایش یابد. در این دوره ما مردم را به سمت استفاده از فضای مجازی سوق دادیم و سبک زندگی مردم نیز تغییر کرد.»
کار ساختاریافته
برای تولید محتوا صورت نگرفته است
احمدیان در ادامه عنوان کرد: «مساله اول اینجاست که ما باید سبک زندگی مردم را پایدار کنیم و این موضوع نیازمند برخی اقدامات است. اگر کرونا تا چند وقت دیگر پایان یابد مردم به زندگی عادی بازمی‌گردند و ممکن است کاربران فضای مجازی با ریزش روبرو شود. اولین گامی که باید برای جلوگیری از ریزش برداشته شود این است که در حوزه‌های آموزش، فرهنگ‌سازی و تعامل دوسویه با جامعه کار جدی صورت گیرد. طی چند وقت اخیر آمار استفاده از شبکه‌های اجتماعی افزایش یافته است. از همین رو لازم است محتوای مناسب در شبکه‌های اجتماعی ایجاد شود و روی مراکز نوآوری محتوا کار جدی صورت گیرد تا کاربران در آن باقی بمانند. همچنین جامعه با چالش جدی در تولید محتوای موثر و مفید مواجه است. هرچند شرکت‌ها و افراد، محتواهایی را تولید می‌کنند و در این فضا به اشتراک می‌گذارند اما هیچگاه کار ساختاریافته برای تولید محتوا صورت نگرفته است.» این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات در خصوص بازار تولید محتوا نیز گفت: «بازار تولید محتوا یک ابزار جدی در داخل و همچنین خارج از کشور برای پساکرونا است هرچند که این بازار خود را در دوره کرونا نیز نشان داد. از این رو باید تلاش کرد تا این بازار بیش از گذشته تقویت شود. تقویت این بازار نیازمند آن است که کانون‌های تولید محتوا ایجاد و از سوی دیگر رگولاتوری بخش تولید محتوا راه‌اندازی شود.
باید بازارهای هدف را شناسایی و سپس تسهیل‌گران اتصال به این بازار را تقویت کنیم. البته این لزوما به معنای راه‌اندازی پلتفرم‌های فروش محتوا نیست. شاید تنها این تصور وجود داشته باشد که حتما باید یک پلتفرم راه‌اندازی شود که محتوا بفروشد، اما این تنها یک بخش از حلقه تولید محتواست. ما هرچه بیشتر روی شفافیت کار کنیم و این موضوع با فرهنگ‌سازی و آموزش همراه شود، پایداری مد نظر بهتر رخ خواهد داد.»
