کار سخت صادرکنندگان نفت برای حفظ تعادل میان تولید و تورم
راجع به افت شدید قیمت نفت در ماههای اخیر بسیار نوشته شده است؛ اما نگاه بانک جهانی به این مساله قطعا با جزییات و زاویههایی همراه است که منحصربه فرد است. «تعادل» به بررسی آخرین گزارش منتشر شده در این سازمان درباره وضعیت عجیب بازار نفت در ماههای اخیر پرداخته است. یکی از مهمترین نکات این گزارش که براساس مقالهیی با عنوان سقوط بزرگ قیمت نفت؛ دلایل، عواقب و واکنشهای سیاستمدارانه نگاشته شده است مساله «تغییر چشمگیر در سیاستهای اوپک» است. در 6ماه گذشته از گوشه و کنار تحلیلهایی از تغییر جایگاه و خط مشی اوپک سخن میگفتند و حالا بانک جهانی بهعنوان منبعی بسیار معتبر بر این تحلیلها مهر صحه میگذارد. بانک جهانی در این گزارش افت شدید قیمت نفت را «بیش از حد انتظار» خوانده اما اذعان داشته که این مساله در بازار نفت «بیسابقه» نبوده است. پیشبینی بانک جهانی از آینده نفت احتمال قوی پایین ماندن قیمت در چند سال آینده است. پایینماندنی که طبق تحلیل این گزارش به کاهش فقر جهانی منجر خواهد شد؛ اما مهمترین راهکار بانک جهانی برای کنترل وضع موجود اتخاذ سیاستهای مالیات بر مصرف سوخت توسط دولتها و سیاستگذاران است. همچنین
بانک جهانی برآورد میکند که درحالی که کاهش قیمت نفت در میان مدت برای اقتصادهای درحال توسعه با آهسته شدن تورم همراه خواهد بود برای کشورهای صادرکننده نفتخام «آسیبهایی جدی» در پی دارد. توصیه بانک جهانی به بانک مرکزی کشورهای صادرکننده نفتخام که ایران را نیز شامل میشود این است که میان نیاز به حمایت از رشد و نیاز به در امان ماندن از تورم تعادل ایجاد کنند.
در متن مقالهیی که گزارش بانک جهانی براساس آن نگاشته شده آمده است: «اصلاح یارانهیی باید به سمت تغییری جامع و دایم پیش رود که در نهایت منجر به قیمتگذاری شناور سوخت متناسب با وضع بازار شود. همچنین این مساله باید مانع افزایش یارانههای سوختی در زمان شروع به افزایش قیمت نفت باشد.» «ایران، هند، مصر، اندونزی و مالزی» در این گزارش جز کشورهایی شمرده شدهاند که این اصلاح در یارانههای سوخت را درسال2013 و 2014 تا حدودی اعمال کرده و برخی از نقصها و ناکارآمدیهای مرتبط با این مساله را برطرف کردهاند.به گزارش «تعادل» براساس جدیدترین گزارش بانک جهانی، عرضه بیش از حد نفت از منابع غیرمتعارف، تغییر چشمگیر در مشی و سیاستهای اوپک و ضعف تقاضای جهانی برای نفت منجر به کاهشهای اخیر بهای نفت شده است. این گزارش با عنوان «سقوط بزرگ قیمت نفت: دلایل، عواقب و واکنشهای سیاستمدارانه» میگوید: دلایل اساسی با تقویت ارزش دلار امریکا و این حقیقت که تولید نفت در خاورمیانه به وسیله تنشهای موجود دستخوش تغییر نشده است، همراه و تقویت شده است. در این گزارش آمده است: «در فاصله بین ماه ژوئن 2014 تا فوریه 2015 قیمت جهانی نفت حدود 50درصد کاهش
یافت و به چرخه قیمت کالا که در اوایل دهه2000 شروع شده بود، خاتمه داد. براساس این گزارش، این کاهش قیمت بیش از حد انتظار بوده اما بیسابقه نبوده است. برخی از نمونههای موازی با این رخداد، افت بهای نفت درسالهای1985 و 1986 بود که در آن دوران نیز عرضه بیرویه نفت غیرمتعارف اوپک را ناگزیر کرد از قیمت چشمپوشی کند.» به گزارش «تعادل» اشاره این گزارش به سالهای1364 و 1365 است که ایران درگیر جنگ تحمیلی با عراق بود. قیمت نفت در تیر سال1365 به زیر 10دلار رسید و براساس برآوردهای دبیرخانه اوپک درآمد نفتی ایران در 6ماهه اول سال1986میلادی مصادف با دی1364 تا تیر1365 حدود 9.2میلیارد دلار شد که نصف درآمد نفتی در مدت مشابه سال قبل بود. در این دوره باوجود مازاد عرضه در بازار کشورهایی مانند عربستان و کویت اصرار شدیدی بر افزایش عرضه داشتند که منجر به تضعیف هرچه بیشتر قیمت نفت میشد. بسیاری عملکرد این کشورها در این دوران را با اهداف سیاسی و همگرایانه آنها با غرب برای تضعیف ایران درگیر در جنگ با عراق مرتبط میدانند.
امکان سلطنت تولیدکنندگان شیل بر بازار
بانک جهانی در ادامه گزارش خود مینویسد که تولیدکنندگان نفت غیرمتعارف و نفت پرهزینه (یعنی شیل امریکا و کانادا و سایر سوختهای پرهزینه) ممکن است به تولیدکنندگان اصلی و تاثیرگذار بازار نفت دنیا تبدیل شوند. درحالی که نوسان بهای نفت بهنظر پایدار میآید اما انتظار میرود قیمتها در چند سال آینده پایین باقی بمانند. همچنین این گزارش برآورد میکند حدود 50درصد از کاهش بهای نفت مرتبط با افزایش 0.7 تا 0.8درصدی در تولید ناخالص داخلی جهانی در میانمدت باشد.
نفت بهواسطه تاثیر شدید بر هزینههای حملونقل بهطور قطع بر قیمت دیگر کالاها نیز تاثیری شگرف خواهد گذاشت. بانک جهانی در اینباره مینویسد که قیمت پایین نفت میتواند بر بهای سایر کالاها بهویژه گاز طبیعی، کود و محصولات غذایی تاثیر بگذارد. محصولات غذایی ارزانتر به اکثریت فقیر جهان که مصرفکننده خالص هستند، سود میرساند. باتوجه به اینکه بیش از 70درصد از جمیت فقیر جهان در کشورهای واردکننده نفت قرار دارند، کاهش بهای نفت باید به کاهش فقر جهانی کمک میکند. این گزارش ادعا میکند افراد فقیر در این بازی سود بیشتری میکردند اگر کاهش بهای نفت اجازه میداد یارانههای مصرف طبق برنامه هدفمندتری به افراد فقیرتر اختصاص پیدا میکرد.
در ادامه این گزارش آمده است که تاثیر قیمتهای پایین نفت برای اقتصاد جهانی و کشورهای درحال توسعه در میانمدت قاعدتا باید مثبت باشد، هرچند کشورهای صادرکننده نفت دچار آسیب جدی خواهند شد. درحقیقت افت ناگهانی قیمت نفت، هیجان سرمایهگذاران در مورد بازار اقتصاد نوظهور صادرات نفتی را تضعیف کرده است و به نوسان اقتصادی در بازار که اخیرا شاهد آن بودهایم، کمک کرده است.
کاهش بهای نفت باتوجه به اینکه یک کشور واردکننده نفت یا صادرکننده آن باشد، تاثیر متفاوتی بر سیاست پولی آن کشور خواهد داشت. برای اکثر واردکنندگان یکی از عوارض جانبی آن آهسته شدن تورم است که بهطور موقت فشار وارد بر بانکهای مرکزی را کم میکند و فضایی برای نرخ بهره پایینتر فراهم میکند. برای صادرکنندگان، بانکهای مرکزی باید میان نیاز به حمایت از رشد و نیاز به در امان ماندن از تورم و فشار ارز تعادل ایجاد کنند.
آیهان کوزه رییس گروه چشمانداز توسعه جهانی بانک جهانی در اینباره میگوید: «نفت ارزان درحالی که بهطور کلی برای اقتصاد جهانی مفید است اما میتواند به منجر به پیچیدگی سیاستهای پولی در اقتصادهایی که درحال دستوپنجه نرم کردن با فشارهای تورم هستند، بشود.» براساس این گزارش اعمال محاسبات دولتی در مورد قیمتهای پایین نفت بهطور قابل ملاحظهیی در میان واردکنندگان و صادرکنندگان نفت متفاوت است. اما به هرحال کاهش بهای نفت فرصت جدیدی برای اصلاح یارانههای سوختی ناکارآمد در همه جا فراهم میکند. این گزارش اینطور نتیجه میگیرد که سیاستگذاران برای اصلاح افزایش مصرف سوخت باید سیاستهای مالیاتی سوختی جدیدی را در پیش بگیرند و برای کنترل این امر مالیات سوخت را افزایش دهند. کاهش ناگهانی و شدید قیمت نفت برای صادرکنندگان نفت یادآور خطرات احتمالی وابستگی بیش از حد به صادرات نفت است و فرصتی برای آنها فراهم میکند تا دوباره برای گوناگونسازی تامین اقتصادی خود تلاش کنند. این تلاش باید هم بر تولید و هم بر خدمات متمرکز باشد و همچنین به مسایل توسعهیی و نیروهای انسانی که در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردارند، توجه داشته باشد.