گروه بانک و بیمه
سیدبهاءالدین حسینی‌هاشمی در کرسی آزاداندیشی «بررسی وضعیت ربا در نظام بانکداری کشور» که از سوی موسسه طلوع در مرکز تحقیقات اقتصاد اسلامی برگزار شد با بیان اینکه ربا تعاریف مختلفی دارد، اظهار کرد: ربا اگر سه ویژگی: 1. اخذ یک مبلغ اضافه 2. بر یک دین محقق (یک نفر قرض‌دهنده و یک نفر قرض‌گیرنده) 3. شرط از قبل وجود داشته باشد، رباست.
وی عنوان کرد: ربا تنها یک مقوله از بانکداری اسلامی است و به جهت تاکیدی که روی آن داریم، اولویت اول ماست. به گزارش تسنیم او با بیان اینکه بانک واسطه وجوه است، گفت: کشورهایی که بانکداری اسلامی دارند خیلی نیستند، هرچند محصولات بانکداری اسلامی مانند مرابحه و انواع صکوک ممکن است به وفور به چشم بخورد. ایران و پاکستان در زمینه بانکداری اسلامی ورود کرده‌اند.
مدیرعامل سابق بانک سرمایه ابراز کرد: ایران قانون عملیات بانکی بدون ربا را که سال 63 به اجرا درآمد دارد ولی این قانون در پاکستان خیلی یکپارچه نیست. حبیب بانک یکی از کارگزاران بانک صادرات در زمان من بود که هم بانکداری اسلامی و هم بانکداری متعارف دنیا را داشت به این معنی که روی سپرده‌های ارزی عین سود را می‌داد ولی در زمینه سپرده‌های ریالی سود بر مبنای عقود اسلامی، مشاع و غیرمشاع تقسیم می‌شد. وی درباره سودهای مشاع گفت: سودهای مشاع متعلق به بانک و مشتریان آن بود به این شکل که بانک یک حق‌الوکاله برمی‌داشت و مابقی را نسبت به مبلغ و مدت بین سپرده‌گذاران توزیع می‌کرد.
او با تاکید بر اینکه حتی تا سال 60-59 هم شیوه بانکداری پیش از انقلاب اجرایی می‌شد، گفت: تنها کاری که صورت گرفت سود سپرده‌ها قطع شد و فقط کارمزد گرفته می‌شد.
حسینی‌هاشمی با بیان اینکه در بانکداری قبلی مبنای تنزیل اوراق بهادار دین یا عین بود، ابراز کرد: اگر عینی باشد معاوضه با قیمت مشخص صورت می‌گیرد که بر این اساس ما به‌التفاوت یا سود است یا زیان یا سر‌به‌‌سر. وی افزود: اگر بر مبنای دین باشد واگذار به آینده می‌شود و سند طلبی در اختیار سپرده‌گذار قرار می‌گیرد تا بتواند در بازار تنزیل و نزول کند که آن موقع به این شیوه سفته‌های نزولی گفته می‌شد. او افزود: ممکن است در ذهن متبادر شود که نزول یعنی ربا اما اصلا اینگونه نیست. قیمت نقد با نسیه متفاوت است و قیمت هم توافقی برحسب حداکثر شدن مطلوبیت فرد است.
مدیر اسبق بانک صادرات با بیان اینکه در هیچ‌جای دنیا معاملات نقدی همچون ایران وجود ندارد و اکثر معاملات اعتباری است، تصریح کرد: اعتبارات یا از‌طریق بانک‌ها یا لیزینگ و یا صندوق‌های مشخص اعطا می‌شود اما فرد باید اثبات کند دارای درآمدی در آینده هست که قدرت بازپرداخت آن را دارد و بانک قدرت خریدی ایجاد می‌کند تا فرد بتواند بپردازد. او افزود: در کل اگر بخواهیم بدانیم معاملات مبتنی بر رباست یا بری از آن؛ باید دو بخش را در نظر بگیریم. بخشی که مربوط به قرض و قرارداد قرض ایجاد می‌شود، ربا نیست اما اگر در سایر معاملات مبلغی اضافی که گرفته شود جای بحث دارد. حسینی‌هاشمی گفت: براساس شواهد کاری از نظر شکلی ربا نیست اما از نظر محتوا ممکن است شخصی از باب اضطرار تقاضای قرضش را به مشارکت مدنی، جعاله، سلف، اجاره به‌شرط تملیک یا سایر ابزارهای این قضیه تبدیل کرده باشد که این پول را علی‌الظاهر برای قرض نگرفته است. وی خاطرنشان کرد: حال ممکن است سودی را حاصل کند یا مشارکت در سود و زیان باشد یا فقط سود؛ اگر بخواهیم بگوییم این معامله ربوی هست یا نه همه می‌گویند نیست اما بانکداری اسلامی هم نیست. حسنی‌هاشمی در پایان گفت: بانکداری ما
هم ادعایی ندارد که بانکداری اسلامی است.
بانکداری ما ربوی است
حسین صمصامی هم در ادامه این نشست صحبت‌های خود را اینگونه آغاز کرد: خیلی دوست دارم صحبت‌های ایشان را قبول کنم زیرا اگر به آن یقین داشتم بسیاری از مشکلاتم حل می‌شد و پولم را به‌راحتی در بانک سپرده‌گذاری می‌کردم اما براساس مطالعاتی که داشتم، اینگونه نیست.
وی شهید صدر و نجات‌الله صدیقی را نخستین نظریه‌پردازان بانکداری اسلامی دانست و گفت: شهید صدر می‌گوید بانکی که من می‌گویم بانک غیرربوی است. بانکداری اسلامی هم ویژگی‌های دیگری دارد که شهید صدر ویژگی‌ها را در کتابش مطرح کرده است. سرپرست اسبق وزارت اقتصاد با بیان اینکه بانکی که شهیدصدر می‌گوید چه غیرربوی و چه اسلامی، هر دو فعالیت‌های واقعی انجام می‌دهند و مبنا را بر مضاربه گذاشته است، اذعان کرد: یعنی ورود به فعالیت‌های واقعی صورت می‌گیرد و نقشی فراتر از واسطه وجوه بازی می‌کند اما ساختار بانک را شهیدصدر حفظ می‌کند و می‌گوید در سپرده جاری سودی تعلق نمی‌گیرد و در پس‌انداز هم نرخی مشخص نمی‌کند. صمصامی با اشاره به اینکه در این دیدگاه سود تضمین‌شده نیست، ابراز کرد: اهل سنت، مضاربه را وسیع‌تر از ما می‌دانند و آنها همه فعالیت‌ها را می‌گویند می‌شود در قالب مضاربه انجام داد. وی گفت: از‌جمله افراد دیگری که به‌عنوان نخستین نظریه‌پردازان بانکداری اسلامی شناخته می‌شوند نجات‌الله صدیقی است که کتابی هم در این زمینه دارد «المصرف لا ربوی فی‌الاسلام». این کتاب به زبان فارسی ترجمه نشده اما در آن، ایشان ساختار بانک را حفظ می‌کند و
در بحث تسهیلات می‌گوید مضاربه و در بحث مشارکت هم بانک تحت عنوان مضاربه سپرده بگیرد و وام دهد. سرپرست اسبق وزارت اقتصاد گفت: در قالب آیین‌‌نامه‌هایی این موضوعات را روی بانکداری بدون ربا بار کردیم. قانون تبدیل به دستورالعمل و در عمل تبدیل به یک قرارداد شد لذا وقتی به بانک به‌عنوان سپرده‌گذار مراجعه می‌کردید فرمی به شما می‌دادند یا قرض‌الحسنه بود یا سپرده‌گذاری‌های کوتاه‌مدت یا بلندمدت. نمی‌شود این کار را کرد چون در طراحی بانکداری بدون ربا ماهیت بانک را نشناختیم و ندانستیم که بانک برای کار خاصی ایجاد و ساخته شده است. صمصامی با تاکید بر اینکه به‌لحاظ آثاری که این بانک بر اقتصاد ما گذاشته است الان حجم نقدینگی 687هزار‌میلیارد تومان شده است، تصریح کرد: رشد نقدینگی سالانه متوسط 30درصد است هرچند در 9ماهه امسال اعلام کردند این نرخ 15درصد است اما سه‌ماهه آخر سال رشد نقدینگی به‌دلیل کسری دولت بیشتر می‌شود.
او افزود: چرا رشد اقتصادی 3درصد است اما حجم نقدینگی 30درصد؟! این نقدینگی در سیستم بانکی است و یک مقدار 30هزار‌میلیارد تومانی دست افراد است و مابقی عموما در سیستم بانکی تحت سپرده‌های جاری و مدت‌دار قرار دارد.
سرپرست اسبق وزارت اقتصاد اذعان کرد: اگر واقعا عقود اسلامی به مفهوم واقعی خودش بخواهد پیاده شود هیچ مالی جابه‌جا نمی‌شود مگر اینکه فعالیت اقتصادی به‌ازای آن صورت گیرد. وی خاطرنشان کرد: اگر براساس بانکداری بدون ربا عمل می‌کردیم و به‌ازای هر چرخش وجوه، کالایی ایجاد می‌شد اکنون شاهد تورم 30-20درصدی نبودیم.
