گروه انرژی نسیم بنایی
بخش نخست
نوسانات بهای نفت در کشورهایی که به لحاظ اقتصادی به این منبع الهی وابسته هستند، مسوولان این کشورها را به تکاپو واداشته تا این پدیده را بیشتر مورد کنکاش و بررسی قرار دهند. ایران یکی از این کشورهاست که باوجود تلاش‌های صورت گرفته همچنان به طلای سیاه وابسته است و در شرایط فعلی به‌دنبال راه‌های کاهش اعتیاد اقتصاد خود به نفت است. عصر شنبه 9 اسفند کمیسیون اقتصادی بنیاد امید ایرانیان به میزبانی محمدرضا عارف و حسین عبده تبریزی و با سخنرانی نرسی قربان دکترای اقتصاد انرژی از دانشگاه لندن و متخصص حوزه نفت و گاز کشور به بررسی چشم‌انداز نفت پرداختند. درحالی که قربان اعتقاد چندانی به توطئه بودن کاهش بهای نفت نداشت، عارف معتقد بود جریانات سیاسی همیشه در نفت حضور داشته است. نرسی قربان در این نشست در مورد سوآپ نفت ایران، وضعیت صادرات گاز ایران و راه‌اندازی وزارتخانه انرژی صحبت‌هایی کرد که در شماره بعدی «تعادل» منتشر خواهد شد.
نرسی قربان صحبت‌هایش را با معرفی خودش شروع کرد و از آنجا که طبق معمول تصور نام و نام خانوادگی او را اشتباه می‌گیرند، تاکید کرد: «اسم کوچک من نرسی و فاملیم قربان است. نرسی قربان سر هم نیست. این اشتباه را همیشه می‌کنند.» وی با تاکید بر اینکه بحث اصلی در این جلسه در مورد کاهش اخیر قیمت نفت است، ادامه داد: «قصد دارم در مورد تحولات استراتژیکی که ممکن است در پی این رویداد در تجارت نفت و گاز در آینده رخ بدهد با شما صحبت کنم. چه تحولات عمده‌یی درحال رخ دادن است؟» قربان برای شکافتن این موضوع مروری بر وضعیت قیمت‌ها درسال2013 و2014 داشت و گفت: «در این دو سال ما به‌طور مداوم شاهد افزایش عرضه نفت بوده‌ایم. چرا؟ علت این امر این بود که برای تولید نفت شیل در امریکا سرمایه‌گذاری‌های کلانی صورت گرفته بود و تولید آن ناحیه به سرعت بالا می‌رفت.» وی افزود: «یعنی میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری به کمک تکنولوژی جدید دست به دست هم دادند و تولید را به مراتب بیشتر از قبل کردند. به این ترتیب به‌طور کلی عرضه نفت در سطح جهانی افزایش پیدا کرد.»
این متخصص اقتصاد انرژی ضمن اشاره به قیمت نفت در پنج سال گذشته که بالای 100دلار بوده است، اظهار داشت: «متوسط قیمت نفت در 5سال گذشته و با درنظر گرفتن سال2014 تقریبا 102دلار بوده است. در 10سال گذشته نیز این میانگین 86دلار بوده است. این درحالی است که قیمت نفت برای 20سال حدودا 20دلار بوده است.» وی ادامه داد: «وقتی به این امر توجه می‌کنیم، می‌بینیم که افزایش ناگهانی قیمت نفت باعث شده تمام کسانی که در بازار نفت فعال بوده‌اند ناگهان به‌دنبال تولید بیشتر نفت و افزایش عرضه خود بروند. به این ترتیب میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری برای افزایش تولید نفت صورت گرفت؛ در اعماق دریاها در برزیل و سایر کشورها (حتی صحبت از قطب شمال و غیره هم بود) نفت با روندی صعودی تولید شد و به لبه تولیدات رسیدیم.» نرسی قربان با بیان اینکه درسال2014 رکود جهانی را تجربه کرده‌ایم، گفت: «درحال حاضر شاهد کاهش مصرف درکشور چین که از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت است، هستیم. همچنین در اروپا و امریکا. به این ترتیب کاهش رشد اقتصادی جهان را تجربه می‌کنیم.» وی ادامه داد: «به‌دنبال آن تقاضا برای نفت و فرآورده‌های نفتی به همان نسبت کاهش پیدا کرده است. به ناگاه در
6ماهه نخست سال2014 دیدیم که فشار روی قیمت‌ها شکل گرفت.»وی با یادآوری اینکه در آن شرایط همه به‌دنبال این بودند که ببینند اوپک برای این مساله چه می‌کند گفت: «نشست 166 اوپک طبق معمول در وین تشکیل شد و در این جلسه اعضای اوپک به این اجماع رسیدند که تولید خود را کاهش ندهند و بازارهای خود را حفظ کنند.» وی در ادامه این پرسش را مطرح کرد که چرا اعضای اوپک به این اجماع رسیدند؟ قربان بااشاره به اینکه وزیر نفت بارها دلیل آن را توضیح داده است، اظهار داشت: «در آن جلسه صحبت اصلی بیشتر در این مورد بوده است که اگر ما تولید خود را کم کنیم، روسیه، مکزیک و امریکا جایگزین این سه یا چهارمیلیون بشکه‌یی خواهند شد که ما باید کم کنیم تا بازار به تعادل برسد و قیمت‌ها افزایش پیدا کند و در 100دلار بماند. در نتیجه اوپک تصمیم گرفت تولید خود را کاهش ندهد.»
نرسی قربان خاطرنشان کرد: «البته ما کسانی را داریم که می‌گویند توطئه بوده، عربستان بوده، امریکا بوده، همه با هم جمع شدند و قیمت نفت را به این روز انداخته‌اند. ممکن است همه اینها درست باشد. اما اصل قضیه، عرضه و تقاضای نفت است.» وی تشریح کرد: «هرچقدر هم توطئه کنند، نمی‌توانند تقاضای نفت را در دنیا کم یا زیاد کنند. عرضه نفت نیز به همین شکل است و با توطئه بالا یا پایین نمی‌شود. پس اصل قضیه، عرضه و تقاضای نفت است.» وی در ادامه گفت: «به هرحال وقتی اجماع کسانی که بیشترین تولید را در اوپک دارند به این شکل است، ما چه می‌توانستیم بکنیم؟ برای حفظ سهم خود در بازار ناگزیر به این کار بوده‌ایم و به‌نظر من این تصمیم بسیار درستی بود.» وی افزود: «به این ترتیب اجازه وارد شدن هیچ خللی در رتبه اوپک داده نشد؛ مشکلی برای رتبه اوپک ایجاد نشد و اوپک از بازار خودش دفاع کرد.»
توطئه‌ای در کار بود یا نبود؟
البته این ادعا که جریان کاهش قیمت نفت سیاسی نیست مورد بحث بیشتری واقع شد و محمدرضا عارف که میزبان این جلسه بود، اظهار داشت: «سیاسی نبودن جریانات اخیر در مورد کاهش نفت خیلی درست نیست. مثلا بحث روسیه هم در میان بوده است.» وی ادامه داد: «در جلسه‌یی که در فرهنگستان حدود 4 یا 5سال پیش داشتیم، این رشد شیل اویل را پیش‌بینی کردیم. درحال حاضر تمامی طرح‌های توسعه‌یی شیل اویل متوقف شده است.» عارف افزود: «در مورد روسیه هم بدون شک مسایل سیاسی دخیل بوده است؛ مسایل سیاسی همیشه بوده اما مواقعی کمرنگتر شده، اما طبیعتا وقتی سیاست‌مداران می‌بینند این وضعیت برای نفت درحال رخ دادن است، ابتدا به این فکر می‌کنند که چطور می‌شود به کشوری مثل روسیه یا ایران از این طریق ضربه وارد کرد.»
نفت پرهزینه باید از بازار کنار برود
نرسی قربان در ادامه این پرسش مطرح کرد که بعد از این تصمیم اوپک چه اتفاقی افتاد و در پاسخ به پرسش خود گفت: «قیمت نفت به یک‌باره به‌شدت سقوط کرد. زیرا کسانی که منتظر بودند اوپک چهار تا پنج میلیون از تولید خود کم کند و قیمت‌ها را حفظ کند؛ یک دفعه با مشکل رو‌به‌رو شدند و بازارهای آینده یک‌باره شروع به فروش نفت کرد.» وی توضیح داد: «قیمت‌ها در بازار نفت در ماه‌های نوامبر و دسامبر25درصد سقوط کرد؛ به همین خاطر بازارهای آینده اهمیت فراوانی دارند، چراکه این کاهش قیمت مکانیسمی بود که بازارهای آینده آن را شروع کرد.» وی ادامه داد: «یکی از دلایل آن این بود که تولیدکنندگان نفت شیل، نفت خود را در بازارهای آینده پیش‌فروش می‌کردند؛ این کاری است که در مورد بسیاری از کالاها صورت می‌گیرد، حتی پرتقال‌فروش‌های امریکا نیز این کار را می‌کنند.» قربان افزود: «اما در این مورد در اصل یک گروه مالی بودند که در مقابل اینها جبهه گرفتند یعنی تا فهمیدند اوپک تولید خود را کاهش نمی‌دهد و جهت قیمت‌ها در بازار به طرف پایین است، برای اینکه ضرر خود را کم کنند، دست به فروش بیشتر نفت زدند.» وی استدلال کرد: «در نتیجه میلیون‌ها قرارداد نفتی مازاد بر
آنچه قرار بود، در بازار به فروش رفت که اصلا ربطی به خریدوفروش فیزیکال نفت نداشت. به همین خاطر من به داستان توطئه به آن شکلی که مطرح می‌شود اعتقادی ندارم.» وی بااشاره به اینکه نوعی جنگ نفتی ایجاد شده است، گفت: «اوپک می‌گوید من کمترین هزینه تولید را دارم، نفت‌های پرهزینه باید ابتدا از بازار خارج شوند. این به‌نظر معقول می‌آید.»
5/7 میلیون بشکه نفت از بازار کنار خواهد رفت
استاد حوزه نفت و گاز کشور بااشاره به پیش‌بینی‌های موسسات بزرگ دنیا گفت: «فایننشال تایمز در ماه دسامبر می‌گفت نفت زیر 60دلار باعث به تعویق افتادن یک تریلیون دلار سرمایه‌گذاری در بازارهای نفت و گاز خواهد شد. موسسه گلد‌اند ساکس نیز پیش‌بینی کرده حدود 400پروژه نفت و گاز که به تصمیم نهایی نرسیده در حال کنسل شدن است.» وی ادامه داد: «براساس پیش‌بینی آنها روی هم رفته اگر این داستان برای دو تا سه سال ادامه پیدا کند حدود 7.5میلیون بشکه نفت در روز از بازار کنار خواهد رفت. یعنی از میزانی که در آینده قرار بوده تولید شود، دیگر تولید نخواهد شد.» وی تاکید کرد: «البته این پیش‌بینی درمورد نفت با قیمت 60دلار است. و این تقریبا همان چیزی است که اوپک می‌خواست.» پرسش بعدی که قربان مطرح کرد این بود که تاثیرات این داستان چه چیزی است؟ و در پاسخ گفت: «یکی از اثراتش این بود که در کشورهایی که مصرف‌کننده نفت بودند وضعیت خوبی پدید آمد. آنها توانستند نفت ارزان‌تری را بخرند و وضعیت رشد اقتصادی آنها بهتر شد.» وی ادامه داد: «اگر کشور فقیری بودند این وضعیت به آنها کمک کرد. کشورهای غنی هم تلاش کردند با صرفه‌جویی، رشد شدت انرژی خود را کاهش
دهند.» وی استدلال کرد: «در این شرایط ما تصور می‌کنیم تقاضا افزایش خواهد یافت، به هر حال نفت 100دلاری با نفت 50دلاری در مقدار تقاضا تفاوت‌هایی با هم دارند.» قربان ادامه داد: «عرضه نفت نیز در حال کاهش است، چراکه بخشی از تولید نفت اکتشاف است، بخشی از آن نیز توسعه و بالاخره تولید است. در 20سالی که نفت حدود 20دلار بوده یعنی از حدود 1986 تا 1997، در آن دوران اکتشافات در حد کمی صورت می‌گرفت اما از سال2005 که بهای نفت از 60دلار گذشت، این اکتشافات سرعت بیشتری به خود گرفت و میزان آن نیز بیشتر شد.» وی گفت: «فرض کنید در یک حوزه با 80دلار کالای خود را به مرحله تولید می‌رسانند؛ از این میزان قریب به 30دلار مربوط به اکتشاف و مابقی آن توسعه و تولید است. اگر قبلا این 30دلار مربوط به هزینه اکتشاف را به‌دست آورده باشند، با 50دلار هم می‌توانند به کار خود ادامه دهند، اما برای شروع با این شرایط دیگر کسی این کار را نخواهد کرد.» وی افزود: «یعنی بسیاری از لایه‌های شیل با این قیمت دیگر توسعه آتی نخواهند داشت. اما به مجردی که قیمت بالا برود آنها دوباره کار خود را شروع خواهند کرد.»
کمرنگ شدن تاثیر غرب آسیا در بهای نفت
در ادامه این کارشناس نفت و گاز کشور به تغییرات بنیادینی که در این داستان اتفاق افتاده است، اشاره و ادعا کرد: «مشخص شد که اهمیت غرب آسیا، خاورمیانه و کشورهای نفت‌خیز چندان زیاد نیست. حداقل آن مقدار که تصور می‌شد دیگر بااهمیت نیستند چراکه اوضاع تغییر کرده است.» وی افزود: «زمانی بود که جنگ عراق و رژیم‌صهیونیستی در سال1973 بنیاد سیستم نفتی دنیا را به هم زد؛ یعنی پس از تحریم هواداران رژیم‌صهیونیستی و به‌دنبال آن قدرتی که اوپک به دست گرفت یا در جنگ ایران و عراق یا جنگ کویت یا جنگ خود عراق یا تحریم ایران و جنگ در لیبی، همه اینها تاحدودی در بهای نفت تاثیرگذار بود اما هر چه جلو می‌رویم این اثرات کمرنگتر و کمتر می‌شوند.» وی تشریح کرد: «چون به عرضه نفت در دنیا اضافه شده است و اکنون امریکا دیگر یک تولیدکننده بزرگ است.» در اینجا قربان پرسش دیگری را طرح کرد: «چه چیزی جایگزین شده است؟ یعنی اگر اهمیت اوپک یا غرب آسیا یا خاورمیانه یا هر چه که اسم آن را می‌گذاریم رفته باشد، چه چیزی جایگزین آن شده است؟» وی این‌طور پاسخ داد: «برخی تصور می‌کنند جایگزین این امر، اقداماتی است که امریکا برای جلوگیری از نفوذ روسیه می‌کند. بحث
دوباره به دو قطبی شدن دنیا بازمی‌گردد. این جنگ سیاسی به یک جنگ مالی بازمی‌گردد، یعنی دیگر جنگ ژئوپولیتیکی نیست بلکه ژئوفایننشال است. ما اسم این را جنگ گذاشته‌ایم اما در حقیقت این جنگ نیست بلکه سلسله اتفاقاتی است که در حال رخ دادن است.»
سونامی در راه است
نرسی قربان درمورد اتفاقاتی که در این جریان رخ داده است، گفت: «مثلا وام‌هایی که در امریکا برای انرژی داده شده است، ظاهرا حدود یک تریلیون دلار است، براساس اطلاعات به‌دست آمده از دویچه بانک حدود 600میلیارد دلار از اینها باید در نفت 60دلار مورد بازنگری قرار گیرد.» وی بااشاره به اینکه بازنگری در این وام‌ها می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند، تشریح کرد: «اگر نیاز باشد اینها مورد بازنگری قرار گیرد ممکن است یک سونامی دیگر ایجاد شود. شبیه همان سونامی که درمورد بازار مسکن در امریکا اتفاق افتاد.»
وی در ادامه گفت: «طرف دیگر این تقابل (نمی‌خواهم اسم آن را جنگ بگذارم) این است که روسیه می‌خواهد دلار را از تجارت جهانی دور کند و چیزهای دیگری را جایگزین آن کند.» قربان بااشاره به اینکه در حال حاضر روسیه جزو کشورهایی است که بیشترین ضربه را بر اثر افت نفت خورده است، گفت: «قیمت روبل نصف شده است، سطح زندگی مردم روسیه پایین آمده است، این اتفاق در لیبی و ایران و امثالهم نیست، کشوری است که بزرگ‌ترین زرادخانه اتمی جهان را دارد، زندگی مردمش در عرض 6ماهه دستخوش تغییرات نامطلوبی شده است. این چیزی نیست که آنها تحمل کنند.»
