گروه تعاون البرز محمدی
بخش تعاون به‌عنوان یکی از ارکان اقتصادی کشور نقش تعیین‌کننده‌یی در کشور جهت جلب مشارکت و حضور همه اقشار جامعه در فعالیت‌های اقتصادی و برقراری عدالت اجتماعی و اقتصادی دارد. این نقش در سال‌های اخیر با حمایت‌های مقام معظم رهبری و تصویب قوانینی مشوق و تسهیل‌گر همچون قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 قانون اساسی جهت دستیابی به سهم 25درصدی اقتصاد کشور به‌طور موثرتری مورد توجه و پیگیری قانون‌گذاران و دولتمردان قرار گرفته است. شرکت‌های تعاونی تولیدی حدود نیمی از تعاونی‌های تشکیل‌شده در کشور را به خود اختصاص داده‌اند و در تمامی فعالیت‌های صنعتی، معدنی، عمرانی، کشاورزی، فرش دستباف و تامین نیاز تولیدکنندگان فعالیت می‌کنند. در گزارش ذیل به بخشی از این فعالیت‌ها در زمینه تعاونی‌های صنایع فولاد پرداخته می‌شود.
صنعت فولاد از نگاه آمار
تولید فولاد در جهان
براساس گزارش منتشره متال بولتن در ژوئن 2014 صنعت فولاد جهان در سال 2013 تقریبا در تمام مناطق رشد یکنواختی را تجربه کرد اما این رشد هنوز شکننده بوده و می‌تواند متوقف شود. تولیدکنندگان فولاد در جهان در سال 2013 به‌طور عمده توسعه قابل‌توجهی نداشتند به‌طوری‌که تولید فولاد خام در جهان با رشدی 2.4درصدی به حدود یک میلیارد و 582 میلیون تن رسید. هرگونه سخن و کلامی از فولاد باید با چین آغاز شود که تقریبا یک‌دوم یا 49درصد تولید فولاد خام جهانی را در سال گذشته در اختیار داشت. تولید فولاد چین در سال 2013 با 8.7درصد افزایش به 779میلیون تن رسید.
سهم چین از تولید فولاد جهانی در سال 2013 به 47درصد رسید و در چهار ماه نخست امسال به 50 درصد بالغ شد.
بهبود تولید اروپا
اگر اتحادیه اروپا را یک منطقه در نظر بگیریم، دومین تولیدکننده بزرگ فولاد در جهان پس از چین محسوب می‌شود. تولید این منطقه پس از سقوط 5.1 درصدی در سال 2012 با کاهش 2درصدی در سال 2013 به 165.6میلیون تن رسید اما در چهار ماهه اول امسال با 6.2 درصد افزایش نسبت به مدت مشابه آن در سال قبل به 58.5 میلیون تن رسید. بزرگ‌ترین فولادساز این منطقه یعنی آلمان تولیدش را با 4.3درصد افزایش به 15میلیون تن رساند.
ژاپن دومین فولادساز بزرگ
ژاپن دومین فولادساز بزرگ است که تولید فولاد خام خود را با 3.1درصد افزایش به 110.6میلیون تن رساند.
صنعت فولاد ژاپن اتکای زیادی به صادرات دارد که در سال 2013 با 3درصد رشد به 42.1میلیون تن رسید که آن را به دومین صادره‌کننده پس از چین تبدیل کرده است.
فولادسازی در امریکا
فولادسازی در امریکا پس از رهایی از بحران سال 2009 به وضعیت پایداری رسیده است اگرچه در سال گذشته تولید فولاد آن با 2درصد کاهش به 87 میلیون تن رسید. در چهار ماه نخست سال 2014 تولید فولاد نسبت به مدت مشابه سال قبل تغییری نداشت و به 28.7میلیون تن رسید.
امریکا در سال 2013 بزرگ‌ترین واردکننده فولاد با 28.6میلیون تن واردات بود که 4درصد نسبت به سال قبل آن کاهش نشان می‌دهد و اندکی بیشتر از 26.8میلیون تن اتحادیه اروپاست.
سال گذشته صادرات فولاد امریکا بالغ بر 12.1میلیون تن بود که به‌طور عمده به بازارهای کانادا و مکزیک ارسال شد و در مجموع به این دو بازار 10.2میلیون تن صادرات داشت.
فولاد در منطقه CIS
منطقه دیگری که شدیدا به صادرات فولاد وابستگی دارد CIS است. تولید روسیه در سال 2013 با یک درصد کاهش به 69.5 میلیون تن رسید و این کشور ششمین صادرکننده جهان است گرچه صادرات آن با 11درصد کاهش به 23.5میلیون تن رسید.
در گروه صادرکنندگان، اوکراین بالاترین است که صادرات آن با 2درصد افزایش به 24.6میلیون تن رسید. تولید اوکراین سال گذشته تغییری نکرده و همان 32.8میلیون تن بود.
رتبه‌بندی کشورها در تولید فولاد طی
سال 2013
بعد از چین، کشورهای ژاپن با 110میلیون تن و ایالات‌متحده با 87 میلیون تن در رده‌های بعدی تولید فولاد قرار دارند.
رتبه‌های چهارم تا هفتم به ترتیب به هند، روسیه، کره جنوبی و آلمان تعلق می‌گیرد. کشور درحال توسعه هند در 13سال گذشته رشد چشمگیری در تولید فولاد داشته و خود را در میان 5 تولیدکننده برتر دنیا جای داده به‌طوری که از 27میلیون تن تولید سال 2000 به 81.2 میلیون تن در سال 2013 رسیده است.
در میان کشورهای منطقه، ترکیه با 34.7میلیون تن در رده هشتم جهانی قرار دارد. تولید این کشور در سال 2000 معادل 14.3میلیون تن بوده و در رتبه هفدهم جهانی قرار داشته است.
فولاد در ایران
ایران از 6.6 میلیون تن تولید و رتبه 22 در سال 2000 به تولید 15.4میلیون تن دست‌یافته و با 7 پله ارتقا به رده پانزدهم جهان رسیده است.
ایران دارای 2.5میلیارد تن ذخایر معدنی آهن است که بیشترین پراکندگی ذخایر در استان‌های کرمان، خراسان رضوی و یزد است.
ظرفیت تولید مقاطع فولادی در سال 90 حدود 25میلیون تن و اشتغالزایی آن 11500نفر، ظرفیت تولید شمش فولادی حدود 18میلیون تن و اشتغالزایی آن 7500 نفر و ظرفیت تولید آهن اسفنجی حدود 13میلیون تن و اشتغالزایی آن 4800نفر است.
با توجه به سند چشم‌انداز 1404 کشور مقرر شده که تولید فولاد خام به 55 میلیون تن در سال رسیده باشد. عمده تولید فلزات کشور را می‌توان در گروه‌های فولاد، مس و سرب و روی تقسیم‌بندی کرد. زنجیره فولاد از سنگ‌آهن آغاز شده و تا مقاطع فولادی ادامه می‌یابد. فولاد یک محصول میانی است که دارای کاربردهای متفاوتی است و تقریبا همه صنایع به‌نوعی از فولاد استفاده می‌کنند. عمده مصارف صنعتی فولاد شامل مقاطع عرضی (ورق)، مقاطع طولی آلیاژی و عمده مصارف مسکونی شامل مقاطع طولی به‌ویژه میلگرد و تیرآهن است.
گزارش آماری
تعداد شرکت‌های تعاونی فعال در حوزه صنایع فلزی 2470واحد با تعداد اعضای24261 و اشتغالزایی 27270نفر درحال توسعه فعالیت هستند. شرکت‌های تعاونی صنعتی در مجموع حدود 16.5درصد از واحدهای فعال صنعتی کشور و حدود 6.6 درصد از اشتغال ایجاد شده در بخش صنعت را به خود اختصاص داده‌اند. با توجه به 2470 شرکت تعاونی صنایع فلزی فعال در کشور نسبت تعداد تعاونی‌های فوق نسبت به‌کل واحدهای صنعتی فعال کشور حدود 2.2درصد است.
بررسی سهم شرکت‌های تعاونی صنایع فلزی و فولادی
شرکت‌های تعاونی صنایع فلزی با تعداد 2470 شرکت تعاونی ثبت‌شده برای بیش از 27هزار نفر در کشور فرصت شغلی ایجاد کرده‌اند.
در تولید انواع پروفیل آهنی و فولادی شرکت‌های تعاونی با تولید 182700تن حدود 10.1درصد ظرفیت تولیدات کشور را به خود اختصاص داده است. حدود 10.2درصد اشتغال و 15.4درصد از واحدهای فعال کشور در این زمینه توسط بخش تعاون ایجاد شده است. در تولید پروفیل آلومینیومی سهم شرکت‌های تعاونی با دارا بودن ظرفیت تولید 25530 تنی حدود 5.7 درصد از ظرفیت تولید کشور است.
بررسی سهم شرکت‌های تعاونی معدنی در استخراج فلزات
62 شرکت تعاونی معدنی در گرایش فلزی با اشتغال 575 نفر درحال فعالیت هستند.
درگروه مواد معدنی فلزی بیش از 103.5هزار تن ماده معدنی فلزی در معادن سنگ‌آهن، مس، کرومیت، سرب و روی و بوکسیت استخراج شد که حدود یک درصد تولیدات معادن فلزی کشور است.
حدود 82 درصد تولیدات این گروه را استخراج سنگ‌آهن تشکیل داده و استخراج معادن دیگر این گروه کمتر از 18درصد تولیدات فلزی تعاونی‌ها را در برمی‌گیرد.
عمده مشکلات صنایع فولادی کشور
تامین مواد اولیه، باتوجه به کمبود مطالعات اکتشافی هنوز ذخایر بسیاری شناخته‌نشده و از طرفی معادن شناخته‌شده نیز تجهیز نشده و آماده بهره‌برداری نیستند.
واحدهای بزرگ عموما دارای فناوری نسبتا مناسبی هستند، اما برخی از واحدهای کوچک به‌دلیل قدیمی بودن و پایین بودن فناوری به‌کار رفته نیاز به جایگزینی ماشین‌آلات دارند.
مقیاس تولید فولاد در کشور عموما در حجم بالا و ایجاد واحدهای متوسط و کوچک جانبی جهت تولید فولاد از سنگ‌آهن تا محصول نهایی نیست.
معمولا صنایع بزرگ به‌دلیل نیاز به حمل‌ونقل فراوان و ارزان مواد اولیه و محصول در مجاورت معادن یا دریا و اسکله احداث می‌شوند، درصورتی‌که صنایع فولاد کشور عمدتا فاقد چنین ویژگی هستند.
هزینه حمل‌ونقل به‌دلیل کمبود ناوگان حمل‌ونقل مناسب و کمبود ریل و تجهیزات مربوطه در کشور بالاست.
در مورد فناوری و برخی مواد مصرفی فناوری وابستگی به خارج از کشور وجود دارد
دلایل بخشی و فرابخشی کمبود نقدینگی بنگاه‌ها از قبیل نگهداری بیش از سطح بهینه موجودی مواد اولیه و قطعات، به‌دلیل نااطمینانی‌های موجود از نوسانات بازار
نقش دولت در قیمت‌گذاری مواد اولیه و محصول و محل احداث واحدها
نوسانات نرخ ارز و مشکل واحدها در بازپرداخت تسهیلات ارزی اخذشده
تحریم‌های بین‌المللی و مشکل در تامین فناوری و ماشین‌آلات، تامین مالی، گشایش LC، فروش محصول و خرید مواد اولیه مصرفی و...
بالابودن حجم سرمایه‌گذاری موردنیاز صنایع فولادی و وابسته
تامین ورق و مواد اولیه برای تولیدکنندگان صنعت لولـه و پروفیل فولادی
کمبود نقدینگی و سرمایه در گردش موردنیاز تعاونی‌ها
نامناسب و غیرموجه بودن مقیاس تولید و بالابودن نسبی قیمت تمام‌شده محصولات
عدم بازسازی و نوسازی به‌موقع و بروز نبودن فناوری و تکنولوژی‌های تولید
نامناسب بودن ساختار نیروی انسانی از لحاظ کمیت و کیفیت
دولتی بودن ساختار اکثر صنایع فلزی بزرگ و انحصارات دولتی در این بخش
راهکارهای پیشنهادی در بخش فولاد
استمهال بدهی‌های دولتی واحدهای مشکل‌دار حایز شرایط و تزریق منابع مالی درصورت لزوم
اعطای تسهیلات و اعتبارات موردنیاز برای توسعه و نوسازی و بازسازی صنایع مذکور
تشکیل هولدینگ‌های تخصصی صنایع فولادی
تقویت تعاملات بین‌المللی و منطقه‌یی به‌منظور تبادل تجربیات و اطلاعات و دستیابی به فناوری‌های برتر
حمایت از برگزاری نمایشگاه‌های تخصصی فناوری در داخل و توسعه فن بازارهای ملی
ترغیب به تشکیل تعاونی‌های متشکل از تولیدکنندگان پایین‌دستی جهت مشارکت در احداث صنایع برای تولید فلزات اساسی و صنایع فلزی
توسعه همکاری‌های فناورانه مشترک با دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، دستگاه‌های اجرایی
تقویت واحدهای تحقیق و توسعه صنعتی جهت ارتقای سطح و جایگاه آنها در زنجیره ارزش شرکت‌ها و تاثیرگذاری بر روند بهبود بهره‌وری و توسعه و سرمایه‌گذاری
حمایت از تشکیل و تقویت شرکت‌های تعاونی تامین نیاز تولیدکنندگان و اتحادیه‌های استانی مرتبط با صنایع فولادی
حمایت از تشکیل تعاونی در زمینه اولویت‌های صنایع فلزی براساس طرح آمایش سرزمین از طریق تشکیل شرکت‌های سهامی عام و تعاونی‌های بزرگ و فراگیر ملی
توجه به ویژگی‌های ورق‌های فولادی از قبیل ضخامت، پهنا، آلیاژ و روش تولید براساس نیاز بازار و افزایش کیفیت محصولات
تشویق واحدهای نوردی به تولید فولادهای زنگ‌نزن و آلیاژی باتوجه به‌وجود دو عنصر کرومیت و مولیبدن در کشور
نقش اتحادیه سراسری تعاونی‌های تولیدکنندگان فولادی کشور
الف. مزایای پیوستگی واحدهای خرد و کوچک صنعت فولاد و تجمیع آنها در قالب اتحادیه عبارت است از:
- ملی شدن و پیوستگی نیازها
- سرمایه‌گذاری مشترک در تحقیق و توسعه محصولات جدید واحدهای تولیدکنندگان
- تقویت انعطاف‌پذیری استراتژیک
- خلق مقیاس هزینه، یعنی استفاده بهینه از ظرفیت‌ها در کاهش هزینه‌ها
- افزایش توجه به تامین‌کنندگان و مدیریت بهتر زنجیره تامین
- نفوذ قدرت و موقعیت رهبری در بازار
- انعطاف‌پذیری در عملیات
- مدیریت بهتر ظرفیت‌ها
- بهبود بازدهی
- افزایش برگشت سرمایه
- ثبات و پایداری در صنعت فولاد
- تسهیم و به‌اشتراک گذاشتن دانش
ب. استراتژی
عنصر اصلی در استراتژی اتحادیه، وحدت رهبری در نحوه تولید محصول نهایی و عرضه آن به مشتری و تامین نیازهای مشترک و توجه به بازارهای داخلی و توسعه برند است.
فعالیت‌های کلیدی که استراتژی اتحادیه را شکل می‌دهد عبارت است از:
1- استفاده از موقعیت قوی برای ایجاد یک جمع متشکل به‌عنوان عضو موثر و توجه به رشد آینده در صنعت فولاد
2- دستیابی به مدیریت هزینه
3- نگهداری و تثبیت یکپارچگی عمودی در زنجیره کلی ارزشی برای مقابله با تغییرات قیمت مواد اولیه و مدیریت توزیع در مناطق مختلف جغرافیایی کشور
4- شتاب‌بخشی به ارایه خدمات و تامین نیازهای واحدهای تولیدکننده صنعت فولاد
ج. رویکرد مدیریتی
تسهیم و مدیریت دانش به‌عنوان قلب رویکرد مدیریتی اتحادیه باید مطرح شود. این رویکرد برای سرعت‌بخشیدن به جاری شدن بهترین عملکردها و روش‌ها در اتحادیه طراحی شده است. تسهیم دانش، اساس الگوبرداری و استفاده از بهترین عملکردهاست.
اساس این روش «مدیریت به‌وسیله کالبدشکافی» است. یک کارخانه مثلا در آهن‌سازی برتر است و کارخانه دیگر در نسوز. هر بخش از عملیات برش می‌خورد، کالبدشکافی و تجزیه و تحلیل می‌شود تا آنچه باید الگوبرداری شود فهمیده و معلوم شود که آن دانش چگونه باید منتقل و با دیگران به‌اشتراک گذاشته شود.
د. ارزش‌ها و فرهنگ سازمانی
رویکرد اتحادیه، کار با یکدیگر است از طریق:
1. پاسخگویی و مسوولیت‌پذیری
2. ارتباطات باز از طریق رویکرد کار تیمی
3. توانمندسازی کارکنان برای تصمیم‌گیری، خودمدیریتی و توانایی مذاکره موثر
4. بهبود مستمر درآموزش و برنامه‌های گروهی مدیریت دانش
5. کارآفرین بودن که رهبری و نوآوری را در فضایی فرهنگی که بر توسعه افراد تکیه دارد، تشویق می‌کند.
ه. منابع انسانی
مدیران اتحادیه باید براین باور باشند که بزرگ‌ترین نقاط قوت آن، کیفیت کارکنان است: کارکنان واحدهای تعاونی‌های عضو ما فرهنگ ما هستند. ما حمایت و تشویق می‌کنیم. چالش درمی‌افکنیم و هیجان می‌آفرینیم. ما افرادی را می‌خواهیم که مهارت‌های خاص را با روحیه کارآفرینی ترکیب کنند.
کلیدهای توانمندسازی کارکنان درنظر مدیران اتحادیه‌ها باید عبارت باشد از الگوگیری، به‌اشتراک‌گذاشتن دانش و کار تیمی ساده، شفاف و موثر. عملکردها باید با بهترین‌ها سنجیده و مقایسه شود، نه‌تنها با عملکردهای درون شرکت بلکه با بهترین‌ها.
و. مدیریت عملکرد و ارزیابی
همه مدیران در همه سطوح و واحدهای کسب‌وکار از طریق فرآیند «نقشه شایستگی» به‌طور سالانه در معرض ارزیابی قرار می‌گیرند. این ارزیابی از سه راه صورت می‌گیرد:
1. عملکرد آنها در برابر طرح کسب وکار
2. سهم آنها در تیم و گروه بزرگ‌تر
3. دستیابی آنها به هدف‌های کمی در حوزه‌هایی همچون ایمنی، استعدادپروری و برنامه جانشین‌پروری.
ز. فناوری و تحقیق و توسعه
توسعه سریع محصول جدید و پشتیبانی موثر از آن، تعهدی است که اتحادیه در برقراری ارتباط مستحکم و بلندمدت با مشتریان خود قایل است.
