محمدرضا لعلی
کارشناس ارشد اقتصاد
گردشگری فعالیتی است که در 25سال اخیر به‌عنوان پدیده‌یی اجتماعی و اقتصادی رشد قابل توجهی داشته است. لذا اطلاعات آماری در مورد ماهیت، توسعه و پی‌آمدهای گردشگری عمدتا بر پایه آمارهای ورود، اقامت‌های شبانه و همچنین تراز پرداخت‌ها استوار بوده است که این اطلاعات کل پدیده اقتصادی گردشگری را پوشش نمی‌دهد. در نتیجه دولت‌ها، فعالیت‌های کسب‌وکار و شهروندان اطلاعات دقیقی در مورد سیاست‌های عمومی تاثیرگذار و فعالیت‌های کارآمد کسب‌وکار ندارند.
در گذشته تعریف گردشگری بر پایه مشخصات بازدیدکنندگان، شرایط مسافرت و اقامت و اهدف سفر استوار بود. اما امروزه آگاهی فزاینده‌تری نسبت به نقش مستقیم و غیرمستقیم گردشگری در اقتصاد به‌ویژه بر اشتغال، درآمدهای شخصی، درآمدهای دولت و رفاه اجتماعی به‌وجود آمده است. این آگاهی روزافزون از تاثیرات اقتصادی گردشگری در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته و برخی از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی درباره بهبود روش‌های مرتبط با اندازه‌گیری تاثیرات اقتصادی گردشگری اقدام کرده‌اند.
به همین رو طی 25سال اخیر، اطلاعات آماری در مورد ماهیت، توسعه و پی‌آمدهای گردشگری که عمدتا بر پایه آمارهای سنتی همچون ورود، خروج و اقامت‌های شبانه گردشگران استوار بوده است، به آمارهای جریان وجوه گردشگری در بخش‌های اقتصادی گسترش یافته است.
از این‌رو در بسیاری از کشورهای پیشرو در بخش گردشگری داده‌های مورد نیاز هر دو بخش عمومی و خصوصی توسعه‌یافته و علاوه بر اطلاعات کمی درباره بازدیدکنندگان، مانند تعداد ورودی‌ها، شب‌های اقامت و همچنین اطلاعات توصیفی از خدماتی که به بازدیدکنندگان ارایه شده است، به داده‌ها و شاخص‌های دقیق‌تری که بتوانند اهمیت جنبه‌های اقتصادی گردشگری را مشخص کرده و به محاسباتشان اعتبار بیشتری بخشند، پرداخته‌اند.
به همین رو براساس پیشنهادات دستورالعمل حساب اقماری گردشگری (Tourism Satellite Accounts ,2008)، از کشورهای مختلف خواسته شده است که آمار گردشگری خود را مطابق راهنمایی های زیر بسط
و توسعه دهند.
- تخمین‌ها باید براساس منابع آماری قابل اعتماد انجام گیرد، به‌طوری که بازدیدکنندگان و تولیدکنندگان کالاها و تامین‌کنندگان خدمات را بتوان مورد بررسی قرار داد.
- مشاهدات و بررسی‌ها باید آماری پیوسته و طولانی‌مدت باشند.
- داده‌های یک کشور را باید بتوان در بازه‌های زمانی مختلف با هم مقایسه کرد و نیز باید بتوان با داده‌های کشورهای دیگر و داده‌های دیگر فعالیت‌های اقتصادی
مقایسه کرد.
- داده‌ها باید دارای پیوستگی و هماهنگی باشند و در چارچوب‌های اقتصاد کلان که در سطح بین‌المللی شناخته شده هستند، ارایه شوند.
درحال حاضر، مدیریت و برنامه‌ریزی توسعه گردشگری در کشور برعهده نهادهای مختلفی است که هریک دارای ساختاری بخشی بوده و از این نظر اقدامات آنها فاقد هماهنگی لازم است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس درحدود 25دستگاه دولتی و عمومی به‌طور مستقیم و غیرمستقیم درگیر فعالیت‌های گردشگری بوده و در توسعه آن دخیل هستند.
بدین جهت برای سامان بخشیدن به امر مهم آمارهای گردشگری جهت برنامه‌ریزی‌های کلان و جذب سرمایه در بخش گردشگری ایجاد اشتغال، کسب درآمد و افزایش تولید دسترسی به موقع و به روز آمارهای گردشگری قابل اطمینان و موردنیاز بخش‌های علمی و اجرایی کشور، لازم است در نظام آمارهای ثبتی و طرح‌های آماری آن یا به عبارت دیگر، نظام یکپارچه آمارهای گردشگری تجدیدنظر کلی به عمل آید.
ازسوی دیگر برنامه‌ریزی دقیق علمی و کاربردی زمانی تحقق می‌یابد که بر مبنای آمار علمی تهیه و تدوین شود. باتوجه به نبود یک رویکرد جامع و مدیریت یکپارچه در سیاست‌های کلان توسعه گردشگری در کشور، متاسفانه هنوز جایگاه گردشگری در نظام برنامه‌ریزی ما به درستی تعریف و تبیین نشده است.
این درحالی است که براساس بند «ط» ماده 114 قانون برنامه چهارم توسعه قرار بود بودجه‌یی برای تدوین نظام جامع آماری گردشگری کشور اختصاص داده شود ولی نه‌تنها این مهم درسال‌های برنامه چهارم محقق نشود، بلکه قانونگذاران در تدوین قانون برنامه پنجم نیز از اهمیت این موضوع غافل شدند.
