با وجود تصویب «قانون تروما» در سال1363، این قانون هنوز به‌درستی اجرایی نشده است
گروه غذا و دارو محمدمهدی حاتمی
در ایران در هر ساعت 3نفر در حوادث جاده‌یی کشته می‌شوند. این یعنی 72نفر در هر روز و تقریبا 27هزار نفر در هر سال. به‌راحتی می‌توان محاسبه کرد که چه تعداد زندگی در اثر حوادثی که مهم‌ترین عامل رخدادشان عامل انسانی است از هم می‌پاشند و چه هزینه اقتصادی و اجتماعی در اثر این حوادث بر کشور بار می‌شود. ایران همواره یکی از بالاترین آمار مرگ‌و‌میر در اثر حوادث جاده‌یی را در جهان داشته است و این حوادث سومین عامل مرگ در میان ایرانیان هستند. پیرحسین کولیوند، رییس سازمان امدادونجات کشور معتقد است احداث مراکز تخصصی تروما می‌تواند به کاهش تلفات جاده‌یی در کشور کمک کند.
بیمارستان خاتم‌الانبیاء تهران میزبان برگزاری دو همایش همزمان و در ظاهر بی‌ارتباط به هم بود. متولیان برگزاری دو همایش اما هدف از برگزاری همزمان دو همایش را به‌هم‌پیوستگی موضوعات آن‌دو می‌دانستند. چهارمین گردهمایی بین‌المللی ایمنی راه‌ها و دومین گردهمایی بین‌المللی نوروتروما (neurotrauma)، کانون توجه‌شان را بر یکی از اصلی‌ترین عوامل مرگ‌و‌میر ایرانیان معطوف کرده بودند. در پزشکی به هر نوع ضربه، جراحت، شوک آسیب و حادثه واردشده بر بدن انسان، با این شرط که از بیرون بر بدن انسان وارد شود و عاملی خارجی مثل تصادف مسبب آن باشد تروما گفته می‌شود. درواقع تفاوت آن با مشکلات مربوط به بیماری‌ها، در همین بیرونی بودن عامل آسیب است. تروما ششمین عامل مرگ‌و‌میر در جهان به‌حساب می‌آید.
ایران اما یکی از بالاترین آمارهای مرگ‌و‌میر در اثر حوادث جاده‌یی را در دنیا به خود اختصاص داده است. آسیب‌های ناشی از حوادث جاده‌یی را نیز می‌توان زیرمجموعه‌یی از تروما دانست. میزان تلفات تصادفات رانندگی در ایران ۲۵برابر ژاپن و ۲برابر ترکیه است و درحالی‌که در دنیا به‌ازای هر 10هزار خودرو 9.2نفر و در اتحادیه اروپا ۱۳نفر کشته می‌شوند، در ایران به‌ازای همان مقدار خودرو 36.5نفر جان خود را از دست می‌دهند. اگر میانگین ۲۳ تا ۲۷هزار کشته سالانه ایران در حوادث رانندگی را همراه بامیانگین ۲۵۰هزار زخمی این حوادث در نظر بگیریم، گویی هر سال در ایران یک زلزله بزرگ با این مقدار کشته و زخمی اتفاق می‌افتد. تعداد تلفات جاده‌یی کشور در سال با تلفات یک جنگ تمام‌عیار برابری می‌کند.
مطابق آمارهای موجود از تصادفات جاده‌یی پس از انقلاب، در طول 36سال گذشته، حدود 900هزار نفر در کشور در اثر حوادث جاده‌یی کشته شده‌اند و حدود 5میلیون نفر نیز مجروح شده‌اند و این فقط نوک کوه یخی است که بدنه‌اش دیده نمی‌شود. به‌گفته دکتر علی گرجی، از بانیان گردهمایی ایمنی راه‌ها، براساس آمار صندوق کودکان سازمان ملل متحد، یونیسف، تعداد کودکان یتیم در ایران در طول 10سال گذشته، با جهشی مواجه شده است که تنها با آمار پس از جنگ تحمیلی در کشور قابل مقایسه است. این آمار، به اعتقاد گرجی مربوط به سرپرست‌های خانوار کشته‌شده در حوادث جاده‌یی کشور است.
رییس سازمان امداد و نجات کشور و مدیر سابق بیمارستان خاتم‌الانبیاء در ابتدای همایش آمارهایی از تعداد آسیب‌دیدگان حوادث جاده‌یی در کشور ارایه داد. مطابق آمار پیرحسین کولیوند، در ایران در هر ساعت 3نفر در حوادث جاده‌یی کشته می‌شوند. 60-57درصد از کشته‌شدگان، در میانگین سنی 49-18 سال و به‌عبارت دیگر در سنین فعالیت اقتصادی قرار دارند. شرکت‌های بیمه نیز سالانه 170میلیارد تومان هزینه غرامت و خسارت به آسیب‌دیدگان حوادث جاده‌یی می‌پردازند و این فقط هزینه‌یی است که به‌صورت مستقیم به افراد آسیب‌دیده و خانواده آنها پرداخت می‌شود. درصورت لحاظ‌کردن هزینه‌های پنهان و خسارات جانبی این حوادث، این آمار سر به فلک می‌کشد.
وقوع نیمی از تلفات در راه بیمارستان‌ها
به‌گفته کولیوند بیشترین آسیب‌دیدگان تروما در کشور پس از آسیب‌دیدگان جنگ تحمیلی، آسیب‌دیدگان حوادث جاده‌یی هستند. بیشتر حوادث جاده‌یی کشور نیز در محدوده30-20 کیلومتری شهر‌ها رخ می‌دهد. کولیوند معتقد است در حوادث جاده‌یی، مسوولیت بیمارستان‌ها فقط درمان نیست بلکه آگاه‌سازی و پیشگیری نیز هست. به گفته کولیوند: «یکی از ساده‌ترین راه‌های کاهش آسیب‌های حوادث جاده‌یی، کاهش زمان ارایه خدمات به آسیب‌دیدگان است. در کشور ما حدود 50درصد تلفات حوادث جاده‌یی، پس از وقوع حادثه، در مسیر انتقال مصدومان به مراکز درمانی یا در خود مراکز درمانی رخ می‌دهد.
این آمار واقعا تکان‌دهنده است و نشان می‌دهد که ما در کشور تیم‌های تخصصی و آموزش‌دیده برای رویارویی با حوادث جاده‌یی نداریم. در کشورهای پیشرفته، تخصص تروما به‌عنوان رشته‌یی دانشگاهی هم وجود دارد و بسیاری از تیم‌های تخصصی تروما، متخصصینی دارند که علاوه بر امداد جاده‌یی می‌توانند در همان محل عمل قلب و عروق هم انجام دهند.» او معتقد است در این زمینه به‌طور کلی کم‌کاری شده است: «قرار بوده است که در مقطع دبیرستان و در دانشگاه‌های کشور 2واحد درسی به بحث مدیریت و رویارویی با بحران‌ها اختصاص پیدا کند، ولی تا امروز که چنین اتفاقی نیفتاده است.»
کولیوند نقص را به گردن قانونگذار هم نمی‌اندازد چرا که به گفته او در سال1363 «قانون تروما» در کشور به تصویب رسیده است ولی به‌دلایل مختلف تا امروز مسکوت مانده و عملیاتی نشده است. «در این قانون تشکیل تیم تخصصی تروما، شامل پزشک متخصص جراحی، روان‌شناس و حتی تکنسین‌های اتاق عمل هم دیده شده بود.» به گفته کولیوند آسیب‌های حوادث جاده‌یی محدود به افرادی که مستقیما درگیر حادثه هستند هم نمی‌شود و بستگان و اطرافیان فرد آسیب‌دیده را نیز شامل می‌شوند و جامع‌نگری در رویارویی با این قسم حوادث، باید شامل اطرافیان فرد آسیب‌دیده نیز بشود.
خطوط سفیدی که برای زیبایی نیستند
دکتر علی گرجی، فوق‌تخصص مغز و اعصاب و استاد دانشگاه مونستر آلمان، که درواقع چهره اصلی همایش و بانی آن بود نیز با اشاره به آمار اسف‌انگیز حوادث جاده‌یی در ایران، آن را نگران‌کننده دانست. گرجی به دو پیام همایش سال گذشته نیز اشاره کرد که به عقیده او به عمل نزدیک شده‌اند. «ما در همایش سال گذشته 2پیام داشتیم که خوشبختانه به‌نظر می‌رسد توجه خوبی به آنها شده است. نخستین مورد آموزش اجباری عملیات احیای قلبی-ریوی به رانندگان است که در بسیاری از کشورهای دنیا وجود دارد.
همین کار ساده می‌تواند میزان مرگ‌و‌میر در حوادث جاده‌یی را 40-30درصد و میزان عوارض جانبی را 70-60درصد کاهش دهد. خوشحالم می‌توانم ادعا کنم که در اثر تلاش‌های ما از سال گذشته آموزش عملیات احیای قلبی- ریوی برای رانندگان وسایل نقلیه عمومی مثل اتوبوس‌ها، جهت اخذ گواهینامه رانندگی اجباری شده است. مورد دوم استفاده از صندلی کودک در اتومبیل‌های شخصی است که خوشبختانه استفاده از آنها رو‌به‌افزایش است. 4-3هزار نفر از کشته‌شدگان سال گذشته در کشور، کودک بوده‌اند.»
گرجی هدف امسال همایش را نیز رعایت حق تقدم در ارتباط با «خطوط سفید» در خیابان‌ها و جاده‌ها دانست. به گفته او شهرداری تهران هم در این طرح با آنها همکاری کرده است.
نیاز 5 برابری به مراکز تروما در کشور
گرجی دلیل برگزاری همزمان دو همایش تروما و ایمنی جاده‌یی را در نقش کمرنگ جامعه پزشکی در حل معضل تصادفات جاده‌یی در کشور می‌داند. به‌گفته گرجی نمی‌توان همه مسوولیت را به گردن پلیس انداخت و اینکه 50درصد کشته‌شدگان حوادث جاده‌یی کشور پس از حادثه و در مسیر بیمارستان‌ها جانشان را از دست می‌دهند نشان‌دهنده آن است که جامعه پزشکی کشور آمادگی سخت‌افزاری و نرم‌افزاری برای رویارویی با حوادث جاده‌یی را ندارد. «در ایران مراکز تخصصی تروما هم وجود دارد. تعدادی از این مراکز در شهرهایی مثل کاشان و کرمانشاه وجود دارد ولی من معتقدم ما حداقل به 5برابر میزان فعلی، یعنی حدود 20مرکز در کشور احتیاج داریم.»
استاد ایرانی دانشگاه مونستر آلمان از 2گروه نیز شکایت داشت. «2گروه دعوت هرساله ما برای شرکت در همایش را رد کرده‌اند؛ یکی خودرو‌سازان و دیگری شرکت‌های بیمه. این واضح است که اگر خودروهای داخلی ایمن‌تر باشند آمار حوادث پایین‌تر می‌آید، هر چند عامل انسانی همچنان به‌عنوان عامل اصلی شناخته می‌شود.»
میزان مرگ‌و‌میر در اثر حوادث جاده‌یی در ایران، تناسبی با جمعیت کشور و تعداد اتومبیل‌های آن ندارد. از سوی دیگر ظاهرا همه عوامل دست‌به‌دست هم داده‌اند تا نگذارند ما در گذر از جاده‌ها به مقصد برسیم.
