از آنجا که دولت می‌خواهد تصدی همه امور را در دست داشته باشد و سود بیشتری را برای خود در اختیار بگیرد، اجازه واگذاری این بخش را به تعاونی‌های کشاورزی نمی‌دهد. این در حالی است که تمام کارها بدون سود توسط کشاورزان مظلوم انجام می‌شود اما سود نهایی به جیب مسوولان می‌رود. دولت نیز در قبال این درخواست‌های تعاونی‌ها، پاسخی ندارد اما نمی‌دانیم به چه دلیل واگذاری‌ها را انجام نمی‌دهد
یکی از اهداف جمهوری اسلامی ایران، مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خویش است. به همین منظور تعاونی‌ها و تشکل‌های تولیدی پس از انقلاب اسلامی توسعه یافتند و دقیقا درهمین راستا گام برداشتند و سهم بزرگی در مشارکت وسیع مردم در امور اجتماعی و اقتصادی داشتند. اتحادیه شرکت‌های تعاونی کشاورزی دامداران ایران در دی سال1375 تاسیس شد. اتحادیه مرکزی با تحت پوشش داشتن 32 اتحادیه استانی و 631 شرکت تعاونی کشاورزی و دامداری و یک‌میلیون و500هزار عضو دارای وظایف و رسالت‌های گوناگونی است.
درسال1370 قانون بخش تعاونی مشتمل بر 71 ماده و 50 تبصره به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و مورد تایید شورای نگهبان قرار گرفت. براین اساس وزارت تعاون تشکیل و مقرر شد که کلیه تعاونی‌ها ازجمله شبکه تعاونی‌های روستایی و کشاورزی تحت پوشش این وزارتخانه جدید قرار می‌گیرد. در این صورت وزارت کشاورزی وقت (جهاد کشاورزی کنونی)، مهم‌ترین بازوی اجرایی خود را در عرصه توسعه روستایی و کشاورزی از دست می‌داد.
بدین‌ترتیب قادر به انجام وظایف قانونی خود در امور روستاها نبود. از این‌رو خواستار مستثنا شدن سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران از شمول قانون مذکور شد که درسال1370 قانون مستثنا شدن سازمان مرکزی تعاون روستایی از شمول قانون بخش تعاونی به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید که به موجب این قانون سازمان مزبور از کلیه وظایف و اختیارات مندرج در مقررات مربوطه از قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران مستثنی و کماکان تابع وزارت کشاورزی وقت قرار گرفت.
شرکت‌های تعاونی به چند دسته تولیدی، خدماتی، تامین نیاز و توزیعی تقسیم می‌شوند که تعاونی‌های تولیدی برای اشتغال اعضا در امور مربوط به کشاورزی و دامداری، دامپروری، پرورش ماهی و تعاونی‌های توزیعی در امور مربوط به تهیه و توزیع کالا، مسکن، خدمات و سایر نیازمندی‌های اعضا فعالیت می‌کنند.
از اهداف مهم شرکت تعاونی کشاورزان و دامپروران صنعتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد؛ حمایت، تلاش و مشارکت برای حفظ و تنظیم بازار شیر و گوشت، مدیریت سامانه اطلاعات قیمت تمام شده و انتقال آن به سیستم‌های مدیریتی، تهیه و توزیع عادلانه منابع و حمایت‌های دولتی، حذف واسطه‌های غیرضروری در تجارت و ارایه خدمات بازرگانی و فروش اقلام مورد نیاز به اعضای تحت پوشش، تهیه و توزیع نهاده‌های دامی و خوراک دام، ارتقای سطح علمی و فنی اعضا با برگزاری سمینارهای آموزشی و ارایه مجلات علمی و کاربردی، بهبود و ارتقای سامانه فعالیت‌های اجرایی و مدیریتی در مزارع پرورش گاو شیری در بخش ثبت، رکورد‌گیری و اصلاح‌نژاد.
لزوم کوتاهی دست دولت از تعاونی‌ها
غلامرضا نوری قزلجه عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در گفت‌وگو با «تعادل» بااشاره به تشکیل تعاونی‌های روستایی و کشاورزی می‌گوید: دلیل عمده تشکیل این نوع تعاونی در کشور، نیاز اصلی کشور به کشاورزی باتوجه به‌وجود زمین و آب و هوای مناسب است، که این امر قبل از انقلاب اسلامی صورت گرفت. اما از آنجایی که مردم از همان ابتدا باتوجه به عملکرد ضعیف تعاونی‌ها نسبت به آنها بی‌اعتماد شده‌اند، باعث شده که ما از فرهنگ تعاونی فاصله بگیریم.
نوری در ادامه می‌افزاید: از دلایل ضعف این سیستم، کمبود یا حتی نبود نظارت بر این بخش است، بخشی که اگر ظرفیت‌هایش شناخته شود، می‌تواند حتی اقتصاد کشور را بهبود بخشد. ما در بخش معرفی تعاون به مردم هم کم‌کاری کرده‌ایم. به‌ویژه بخش کشاورزی که از اهمیت بالایی برخوردار است، نیازمند یک زنجیره تعاونی برای توسعه است.
این عضو کمیسیون کشاورزی بااشاره به اثرات مثبت عملکرد صحیح تعاونی‌های کشاورزی در ایران می‌گوید: اگر دولت از تعاونی‌های کشورهای توسعه‌یافته الگو بگیرد، کاهش هزینه‌ها، حذف دلال‌ها و افزایش رضایت مردم از قیمت‌ها شاهد سوددهی بیشتری به کشاورزان خواهیم بود.
او بااشاره به اینکه درحال حاضر تعاونی‌های کشاورزی با قوانین سختی روبه‌رو هستند، می‌افزاید: همچنین ماشین‌آلاتی که جدیدا خریداری کرده‌اند راکد مانده و روزبه‌روز فرسوده‌تر می‌شوند. به همین دلیل تعاونی‌های کشاورزی عملا اقدام مثبتی در جهت بهبود اقتصاد کشور انجام نمی‌دهند.
نوری بااشاره به معضلات این قسم از تعاونی‌ها می‌گوید: هم‌اکنون از نظر قانونی باتوجه به اصلاحیه‌هایی که در قانون توسعه تعاونی‌ها داشتیم، برای رشد اینگونه از تعاونی‌ها مشکلی نداریم. اما اگر دخالت دولت هم کمتر شود و متولیان این امر شکست‌های تعاونی‌ها را سرلوحه کار خود قرار دهند، ظرفیت‌های تعاونی‌ها در کشور به‌درستی شناخته شود، سود بیشتری به کشاورزان خواهد رسید و مردم نیز با قیمت کمتری مایحتاج خود را خریداری خواهند کرد.
وی باتوجه به اقداماتی که در این راستا می‌توان انجام داد، تاکید می‌کند: نکات بارز تعاونی‌ها در اقتصاد کشور، آشتی دادن مردم و مسوولان با تعاونی‌ها و حمایت دولت می‌توانیم به توسعه و بهبود تعاونی‌های کشور امیدوار باشیم.
پیشینه تعاون روستایی
سازمان مرکزی تعاون روستایی درسال1342 تاسیس شد و دولت وقت ایران تعهد کرد که به سرویس‌های تکنیکی، آموزشی، تجاری و کمک اعتباری به شرکت تعاونی‌های گروهی و فردی کشاورزی ادامه دهد.
باوجود شبکه گسترده تعاونی‌های روستایی و کشاورزی به‌عنوان دو بال توانمند دولتی (سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران) و غیردولتی (شبکه تعاونی روستایی ایران) بخش کشاورزی را در رسیدن اهداف استراتژیک خرید محصولات کشاورزی و پایداری و تنظیم بازار و توسعه پایدار روستا نقش اساسی ایفا می‌کند.
درحال حاضر 939/2 شرکت تعاونی روستایی گروهی با اعضای کل 4.515.842نفر عضو و سرمایه 447.792.003.887 ریال وجود دارد.
سازمان مرکزی تعاون روستایی که براساس قانون عهده‌دار امر هدایت، نظارت و حسابرسی شبکه گسترده تعاونی‌های روستایی و کشاورزی است، دارای 31 شعبه در استان‌ها، 234 نمایندگی در شهرستان‌ها، 12 مدیریت و 25 اداره در مرکز بوده که جمعا دارای 5.992 پست سازمانی بوده که فعلا با تعداد 2.920نفر پرسنل در کل کشور وظایف محوله را انجام می‌دهد.
تعاونی‌ها در ایران پیشینه‌یی درحدود 60ساله دارند و تعاونی‌های روستایی و کشاورزی به‌عنوان تعاونی‌های چند منظوره عام وارد پنجمین دهه حضور و فعالیت خود در روستاهای کشور شده‌اند. تعاونی‌های روستایی به واقع پس از انجام اصلاحات ارضی درسال1341 درجهت حمایت از کشاورزان و تولیدکنندگان که صاحب اراضی شده بودند، شکل گرفت و پا به عرصه روستا گذاشت.
اهداف و برنامه‌های حمایتی
مهم‌ترین برنامه‌های هدایتی سازمان مرکزی تعاون روستایی، تربیت انسان‌های با تفکر تعاون به‌عنوان تعاونگران در سطح روستا، آموزش اصول تعاون و گسترش نهضت تعاون در سطح جامعه روستایی، تربیت مدیران تعاونگر برای اداره شرکت‌ها و اتحادیه‌های تعاونی روستایی و کشاورزی در جامعه روستایی، توسعه کمی و کیفی شبکه تعاونی‌ها و تهیه استانداردها و شاخص‌های توسعه‌یی آموزشی، تدوین و بازنگری اساسنامه، دستورالعمل‌ها، آیین‌نامه‌ها برای ارتقای سطح آگاهی تعاونگران شبکه، تدوین تقویم سالانه آموزشی و همکاری و همگامی با سایر دستگاه‌های آموزشی برای گسترش دانش و ارتقای مهارت‌های علمی و کاربردی در سطح جامعه روستایی تعاونگر، برپایی و تشکیل نمایشگاه‌ها، کارگاه‌های آموزشی، سمینارهای آموزشی و ترویجی برای اعضا و ارکان شبکه گسترده تعاونی روستایی، ترتیب مسابقات علمی و آموزشی و اعطای جوایز به نفرات ممتاز شبکه تعاونی روستایی و ایجاد ارتباط و قبول عضویت در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌یی شبکه تعاونی‌ها و استفاده بهینه از فرصت‌های جامعه بین‌الملل برای اعزام کارآموز به خارج از کشور یا دعوت از اساتید خارجی برای گسترش دانش در سطح شبکه تعاون روستایی
است.
همچنین مهم‌ترین برنامه‌های حمایتی سازمان مرکزی تعاون روستایی، توانمند‌سازی اعضا و ارکان شرکت‌های تعاون روستایی و کشاورزی و اتحادیه‌های تحت پوشش برای تربیت انسان‌های توسعه‌یافته، تدوین و اصلاح قوانین و مقررات برای تسهیل در گردش کار، توسعه و تقویت عملیات مدیریتی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و خدماتی در روستاها برای رسیدن به مقاصد نهضت تعاون، تامین و تدارک عوامل پیشرفت، تقویت و توسعه عملیات جمع‌آوری، نگهداری خرید محصولات و فرآوری و تبدیل و تکمیل این روند برای جلوگیری از ضایعات محصولات، ضرر و زیان کشاورزان عضو، تقویت و اصلاح و بهبود سیستم حمل‌و‌نقل برای انتقال محصولات کشاورزی و بهینه‌سازی این صنعت، تهیه و تولید و فروش نهاده‌های کشاورزی (کود، سم و...) و ماشین‌آلات و لوازم حرفه‌یی مورد نیاز اتحادیه‌ها و شرکت‌های تعاونی روستایی و کشاورزی و اعضای آنها، ارایه تسهیلات بانکی و اعتباری و تشکیل شرکت‌های اعتباری خرد در سطح روستا و قبول عاملیت بانک کشاورزی توسط تعاونی‌ها، ارایه و تدوین طرح کشت‌های مشارکتی برای تهیه بذر اصلاح‌شده توسط شبکه و ارایه راهکارهای جدید برای شرکت در پویایی بخش و جلوگیری از آلودگی محیط زیست
هستند.
عدم حمایت دولت از کشاورزان
سعید سلطانی‌سروستانی مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های کشاورزی و دامداری در گفت‌وگو با «تعادل» با اشاره به قانون‌های موجود در بخش تعاونی کشاورزی می‌گوید: هم‌اکنون در تمام شهرستان‌ها تعاونی و در استان‌ها اتحادیه‌های مخصوص کشاورزی وجود دارد و کشاورزان و دامداران کشور زیر‌نظر تعاونی کل هستند، اما به‌دلیل اینکه انجمن‌ها، فعالیت‌های اقتصادی انجام نمی‌دهند، اقدامات اساسی تاکنون انجام نشده است.
سلطانی در ادامه می‌افزاید: به‌دلیل آنکه دولت واگذاری‌های این بخش را انجام نمی‌دهد، عملا تمام کارها توسط کشاورزان انجام می‌شود، ازجمله تامین کود و بذر، تولید محصول به بهترین وجه؛ اما از آنجایی‌که دولت در این بخش دخالت دارد و البته حمایتی صورت نمی‌گیرد، این بخش همچنان مهجور مانده است.
وی با بیان اینکه دولت با واگذاری تصدیگریها، می‌تواند تنظیم بازار را انجام دهد، می‌افزاید: البته اگر تمام صادرات و واردات در دست تعاونی‌ها باشد. در‌حال‌حاضر کشاورزان برای تولید محصولات کشاورزی باید مراحل فراوانی را طی کنند که هم پرهزینه است و هم به سود خود آنها نیست. به همین دلیل کشاورزان ترجیح می‌دهند از واسطه‌ها استفاده کنند، البته در این حالت نه‌تنها سودی دریافت نمی‌کنند، بلکه شاید به‌دلیل شرایط جوی و محیطی ضرر هم داشته باشند. بنابراین معتقدم اگر تعرفه‌گذاری‌ها به‌درستی صورت بگیرد و تولید داخل هم جدی گرفته شود، می‌توانیم به این بخش امیدوار باشیم.
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های کشاورزی و دامداری از عدم همکاری دولت در این زمینه گله کرده و می‌گوید: ما تاکنون درخواست‌های زیادی به دولت برای واگذاری‌ها داشته‌ایم، اما از آنجایی‌که دولت می‌خواهد تصدی همه امور را در دست داشته باشد و سود بیشتری را برای خود در اختیار بگیرد، اجازه واگذاری این بخش را به تعاونی‌های کشاورزی نمی‌دهد. این در حالی است که تمام کارها بدون سود توسط کشاورزان مظلوم انجام می‌شود اما سود نهایی به جیب مسوولان می‌رود. دولت نیز در قبال این درخواست‌های تعاونی‌ها، پاسخی ندارد، اما نمی‌دانیم به چه دلیل واگذاری‌ها را انجام نمی‌دهد.
استراتژی‌های کلان سازمان
این سازمان با چندین هدف در حال انجام ماموریت خود است که امیدواریم شاهد رشد و توسعه تعاونی‌های کشاورزی باتوجه به ظرفیت‌های موجود باشیم؛ توسعه دانایی به‌عنوان نیاز اساسی سازمان دانش‌محور در سازمان تعاون روستایی ایران، توسعه زیرساخت‌های ارتباطی در سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران و زیرمجموعه‌ها، آموزش هدفمند نیروی انسانی سازمان به تفکیک برنامه‌های کوتاه، میان و بلندمدت، حمایت از ایده‌پردازی و نوآوری در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، ایجاد نظام کار از راه دور (دورکاری) هم برای پرسنل و هم برای روستاییان در جهت جذب فرصت‌های داخلی و خارجی در زمینه ایجاد اشتغال جوانان بسترسازی برای صادرات خدمات و کالاهای کشاورزی به‌صورت ملی و بین‌المللی.
