در بررسی 300 تعاونی برتر جهان با نام خبرگزاری آسوشیتدپرس در این فهرست روبه‌رو شدیم که نکته‌یی مهم و قابل تامل است. مهم‌ترین خبرگزاری ایالات متحده امریکا به‌صورت تعاونی اداره می‌شود. این اقدام نشانگر اهتمام ویژه تعاونگران امریکایی در گسترش بخش تعاون است. متاسفانه تعاونگران ایرانی از ورود به حوزه ارتباطات غافل مانده‌اند. آگاه‌سازی جامعه، آموزش همگانی و توسعه مشارکت در پرتو رشد و شتاب روزافزون رسانه‌ها به‌دست آمده و نقش اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی به مردم از اهم وظایف وسایل ارتباط جمعی ازجمله مطبوعات است. در ایران مطبوعات یا خبرگزاری که به‌صورت تعاونی فعالیت کند، وجود ندارد تا هرچه بیشتر روح کار جمعی را در فضایی کاملا فرهنگی متبلور کند. تغییر سیاست‌ها در حوزه فرهنگ درکشور کم نیست شاید به همین دلیل است که تاکنون نتوانسته‌ایم به یک استراتژی تعریف شده در این حوزه برسیم و همچنان روزنامه‌نگاران ایرانی از داشتن انجمن صنفی محروم مانده‌اند. با این حال محمدرضا پورابراهیمی‌داورانی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس به «تعادل» می‌گوید: برای حضور مطبوعات به‌صورت تعاون احساس نیاز نمی‌کنیم چراکه عملکرد تعاونی‌ها از ابتدای انقلاب تاکنون مثبت نبوده و ما به‌دنبال بازنگری در قانون اساسی هستیم. با چنین عملکردی بهتر است بخش تعاون کوچک‌تر یا حتی کنار گذاشته شود. اما هادی خانیکی، استاد ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است: صاحبان قلم و رسانه می‌توانند در پیشبرد فرهنگ تعاون و افزایش سطح مشارکت جمعی در جامعه موثر باشند.
300 تعاونی برتر جهان
نهاد جهانی تعاونی‌ها در شرایط فعلی اتحادیه بین‌المللی تعاون است که به‌عنوان یک سازمان غیردولتی وظیفه اتحاد بین تعاونی‌های جهان را انجام می‌دهد براساس گزارش‌های این مرکز درحال حاضر گردش مالی 300 تعاونی برتر جهان حدود یک تریلیون دلار است که این رقم با 10 اقتصاد برتر جهان برابری می‌کند. همچنین 800 میلیون عضو و یک میلیون شغل نیز بخشی دیگر از شبکه گسترده تعاونی‌ها درجهان است. تعاونی‌های کشاورزی ژاپن با 16هزارمیلیون دلار گردش مالی در راس این لیست و تعاونی‌های امریکا با 600 میلیون دلار در مرتبه بعدی قرار دارند.
چبراساس این گزارش با توجه به اینکه ماهیت تعاونی‌ها بیشتر اجتماعی است تا اقتصادی، هدف از اعلام وضعیت اقتصادی تعاونی‌ها این است که توان آنها در زمینه ایجاد ارزش‌افزوده نشان داده شود چون می‌توانند به‌عنوان یک گزینه اقتصادی قدرتمند در اقتصاد جهان نقش داشته باشند و پتاسیل نهضت بین‌المللی تعاون را در رقابت با قدرت‌های بزرگ اقتصادی نشان دهد. درحال حاضر تعاونی‌ها 20درصد از سهم اقتصاد جهانی را به‌خود اختصاص داده‌اند و این نشان‌دهنده قدرت و اهمیت آنها در اقتصاد بین‌المللی است و از این طریق در سراسر دنیا یک میلیون شغل نیز ایجاد شده است. خبرگزاری آسوشیتدپرس یکی از این 300 تعاونی برتر جهان است که در سال 2011 درآمدی معادل 75/0بیلیون دلار داشته است. در سال 1848میلادی بهدلیل زیاد بودن هزینه‌های تلگراف 6 روزنامه بزرگ شهر نیویورک در محل روزنامه سان (NewYork Sun) گردهم آمدند؛ تا در مورد سرشکن شدن هزینه‌های استفاده تلگراف -این اختراع جدید- تصمیمی جدید اتخاذ کنند؛ زیرا هزینه‌های تلگراف به‌قدری گران بود که هر روزنامه به تنهایی نمی‌توانست از عهده آن برآید. در این میان یکی از مسوولان روزنامه تجارت پیشنهادی ارایه داد که
بهدلیل جو حاکم رقابت در بین روزنامه‌ها، ابتدا با مخالفت روبه‌رو شد.
این پیشنهاد، پیوستن روزنامه‌ها به یکدیگر برای جمع‌آوری خبر از تمامی نقاط دنیا و حتی داخل مرزهای ایالات متحده امریکا بود.
اما روزنامه‌ها به‌تدریج به‌سوی تشکیل سازمانی به‌نام هاربور نیوز آسوسی‌ایشن
(Harbor News Association)؛ به معنی لنگرگاه انجمن اخبار- که بعدها به خبرگزاری آسوشیتدپرس تبدیل شد- قدم گذاشتند.
این سازمان در سال 1900 (که در آن زمان بنگاهی بدون سود بود ولی اکنون به‌صورت یک سازمان درآمده) مانند یک شرکت تعاونی تحت نظارت حقوقی و قانونی شرکت‌های تعاونی ایالت نیویورک درآمد. با سقوط خبرگزاری یونایتدپرس اینترنشنال (مهم‌ترین رقیب خبرگزاریAP) این خبرگزاری درحال حاضر بزرگ‌ترین سرویس خبری ملی در امریکاست.
سال 1990 آسوشیتدپرس تعاونی شد
خبرگزاری آسوشیتدپرس از سال ١٩٩٠ به این سو صورت سازمانی جدیدی یافت. در این سال این خبرگزاری به قانون شرکت‌های ایالت نیویورک پیوست و به‌صورت یک شرکت تعاونی غیرانتفاعی درآمد. اعضای AP شورای مدیران که هیات حاکمه این خبرگزاری است را انتخاب می‌کنند. مطابق اساسنامه این خبرگزاری، اعضای شورای مدیران حداقل ١٨و حداکثر ٢٤نفر خواهند بود. دست‌کم سه نفر از اعضای شورای مدیران باید نمایندگان روزنامه‌هایی باشند که در شهرهای با جمعیت کمتر از ٥٠ هزار نفر منتشر می‌شوند یا روزنامه‌هایی که تحت کنترل یا مرتبط با روزنامه‌هایی که در شهرهایی با بیش از ٥٠ هزار نفر جمعیت منتشر می‌شوند، نیستند. این خبرگزاری اکنون دارای 20نفر عضو هیات رییسه است که ریاست آن را از سال 2003 دین سینگلتون برعهده دارد.
درحال حاضر تام کرلی، ارتش خبرنگاران آسوشیتدپرس را مدیریت می‌کند. وی نخستین مدیر در خبرگزاری است که از بیرون از حلقه تصمیم‌گیری خبرگزاری به این سمت رسیده است. او دوازدهمین مدیر AP محسوب می‌شود که پیش از این ریاست روزنامه «یو اس تودی» را برعهده داشته است.
AP درحال حاضر یک تعاونی است که مالک آن روزنامه‌های معینی هستند که هم در تهیه اخبار و گزارش‌ها به آن مساعدت می‌کنند و هم از مطالب آن استفاده می‌کنند. بنگاه خبررسانی آسوشیتدپرس با بودجه سالانه معادل 600 میلیون دلار از همه ابزار رسانه‌یی برای پوشش اخبار بهره می‌جوید. AP از سال 2000 که با فروش اخبار به غیر اعضای خود دریچه‌یی نو به جهان گشود در همه نقاط خبرخیز جهان حضور دارد. این خبرگزاری مدعی است که روزانه یک میلیارد مخاطب در سرتاسر جهان دارد.
این بنگاه خبری روزانه 17میلیون کلمه خبر به سراسر جهان ارسال می‌کند. مشترکین آن 10هزار روزنامه در جهان، 5762 ایستگاه رادیو-تلویزیونی در داخل امریکا، 485شبکه تلویزیونی در سراسر جهان و 15هزار سازمان خبری است؛ درحالی که خود نیز مالک بیش از 1700روزنامه است که روزانه در امریکا منتشر می‌شود. این شرکت سهامی خاص و غیرانتفاعی یکی از بزرگ‌ترین آرشیوهای عکس است که بیش از 10میلیون عکس در اختیار دارد و در طول مدت فعالیت خویش حدود 49مرتبه جایزه پولیتزر را برده؛ که 30جایزه آن مربوط به عکاسی بوده است.
ورود صاحبان قلم و رسانه به بخش تعاون
هادی خانیکی عضو هیات‌علمی ارتباطات دانشگاه علامه‌طباطبایی و مشاور سیدمحمد خاتمی در دوران اصلاحات در امور رسانه و مطبوعات، در گفت‌وگوی تلفنی به «تعادل» می‌گوید: نسبت میان ارتباطات و تعاون و پیشبرد اندیشه تعاون در دو سطح قابل‌توجه و بررسی است. بررسی اول اینکه ارتباطات به‌طور عام و رسانه به‌صورت خاص چه نقشی در ترغیب شهروندان با کنشگری در حوزه تعاون ایجاد می‌کند. بررسی دوم این است که به چه میزان حوزه ارتباطات و رسانه می‌تواند میدانی برای کنش تعاونی‌ها باشد و چقدر تعاونی‌ها می‌توانند در پیشبرد ارتباطات نقش داشته باشند.
در سطح اول اساسا می‌توان ارتباطات را ازجمله موانع کم‌رونقی تعاون در حوزه کم‌رنگ‌بودن تفکر و رفتار یاریگرانه در نظر گرفت به‌میزانی که کار جمعی و رفتار جمعی در جامعه‌یی رونق داشته باشد از درون آن تعاونی در تمام حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رواج می‌یابد. صاحب‌نظران و کارشناسان ازجمله مواردی که در آن اتفاق نظر دارند عملکرد ضعیف نهاد‌های مدنی است که تعاونی‌ها هم از این موضوع مستثنا نیستند. رسانه و ارتباطات می‌تواند فرهنگ و سازوکار کار مشترک را در جامعه به وجود آورد و آثار آن را در جامعه متجلی کند. رسانه و ارتباطات می‌تواند جامعه را به‌سمت بارز‌تر کردن روابط میان شهروندان حتی در سطوح خرد هم ترغیب کند. از ارتباطات انتظار می‌رود در کنار تعاونی‌ها برای بالا بردن فرهنگ مشارکت و رفتار یاریگرانه از اشتراک نظر‌ها بهره برده و جامعه را از آن منتفع کند.
رییس هیات‌مدیره انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات می‌افزاید: «در بررسی سطح دوم باید نمونه‌های موفقی از اداره رسانه‌ها در بخش غیردولتی، خصوصی و عمومی به‌صورت تعاونی را مورد ارزیابی قرار داد. با نگاهی به تاریخ درمی‌یابیم نخستین شکل‌های تعاونی‌ها در سال‌های ابتدایی مشروطه در حوزه چاپ صورت گرفت. همچنین اندیشه‌های دکتر فاطمی در روزنامه «باختر» این بود که نقش خودکنشگران روزنامه‌نگار در اداره روزنامه با تشکیل تعاونی در این حوزه افزایش یابد.
در سال‌های بعد از انقلاب تجربه موفق تعاونی‌های ارتباطات به‌وجود آمد. با مشارکت بیشتر صاحبان قلم، نویسندگان و روزنامه‌نگاران و توجه به کسانی که متولی تولید و توزیع پیام در سطح نوشتاری یا مجازی و الکترونیکی هستند و به‌رسمیت‌شناختن آنان، زمینه‌های مساعد و ناب برای استفاده از ظرفیت تعاونی‌ها در بالا بردن سطح مشارکت اصحاب قلم و رسانه فراهم می‌شود. ورود مطبوعات و رسانه‌ها به بخش تعاون می‌تواند به‌عنوان یکی از گزینه‌ها به پیشبرد فرهنگ تعاون کمک کند.
شاید تعاون کنار گذاشته شود
محمدرضا پورابراهیمی‌داورانی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در گفت‌وگوی تلفنی به «تعادل» می‌گوید: «تعاون شکل گرفت تا با تفکر سرمایه‌داری مقابله کند. خاستگاه تفکر تعاونی در کشور‌های سوسیالیست بود اما عملکرد تعاونی‌ها نه‌تنها در جهان و ایران مثبت نبوده است بلکه با عدالت اجتماعی نیز همخوانی ندارد. تعاونی تنها می‌تواند در مقیاس کوچک برای مجموعه‌های کوچک با اهداف جزیی موثر باشد و تنها تعاونی‌های موفق، در حوزه‌های خانوادگی و کوچک‌مقیاس بوده‌اند و تعاون نمی‌تواند در اقتصاد کشور سر منشأ تحولات باشد. رویکرد تعاونی‌ها در دنیا ناکارآمدی آنان را نشان می‌دهد. در فهرست 100شرکت برتر دنیا هیچ نامی از تعاونی‌ها برده نشده است. در ایران نیز ارزیابی‌ها و آمار و ارقام ارایه‌شده از سوی کمیسیون ویژه اقتصادی در سال گذشته نشان می‌دهد 70درصد شرکت‌های تعاونی بهدلیل سوء‌مدیریت، غیرفعال و زیانده هستند. ممکن است در برخی کشور‌ها تعاون بتواند کارآمد باشد اما مرور تاریخ تعاونی‌ها در ایران نشان می‌دهد که این بخش موفق نبوده است. تعاونی سهام عدالت که حتی در تابلو بورس ظاهر نمی‌شود و امکان خرید‌و‌فروش ندارد گویای همین واقعیت است. مجلس هم به‌دنبال
بازنگری در قانون اساسی است تا سهم 25درصدی که برای تعاون تعریف شده است، از طرق دیگری تامین شود و حتی اگر لازم بود تعاون کوچک‌تر و جزیی‌تر یا حتی کنار گذاشته شود.»
سعید لیلاز استاد دانشگاه شهید بهشتی، روزنامه‌نگار و تحلیلگر اقتصادی نیز در این رابطه می‌گوید: «روزنامه‌هایی که خبرگزاری آسوشیتدپرس را تعاونی کردند اشخاص حقوقی هستند که اهمیت این ساختار اقتصادی با بخش خصوصی و مشخص کردن مرز میان آنان مشخص نیست، هویت متفاوت به‌لحاظ ماهوی که معنادار باشد در اینجا قابل تشخیص نیست. اما در دنیا و ایران بسیار محدود اتفاق می‌افتد که شرکتی یا موسسه‌یی بزرگ و سودآور باشد و به شیوه تعاونی اداره شود یعنی افراد با سهام متفاوت حق رای یکسانی داشته باشند. این پدیده به‌لحاظ اقتصادی پایدار نیست و نمی‌تواند مبنای اقتصاد یک کشور باشد.
یکسان بودن حق رای شیوه اداره مطبوعات در ایران را به‌لحاظ اقتصادی با مشکلاتی روبه‌رو می‌کند. اجرای دموکراسی در این شرایط کار دشواری است.»
