دبیر انجمن صنایع لبنی و رییس اتحادیه فروشندگان لبنیات مدعی شدند که مصرف محصولات لبنی پرمصرف مانند ماست و پنیر به نصف کاهش پیدا کرده است. دلایل این رویداد می‌تواند فراتر رفتن رشد عرضه این محصولات نسبت به رشد تقاضای آن باشد یا اینکه میزان تقاضا برای این محصولات به‌دنبال کاهش یا تثبیت قدرت خرید مردم یا رسوایی پالم در این صنایع کاهش پیدا کرده است. این کاهش به هر دلیلی که رخ داده باشد، تاثیر بلندمدت مطلوبی روی سلامت جامعه نخواهد داشت. به همین دلیل «تعادل» معنای اقتصادی این پیش‌بینی را در گفت‌وگوی جداگانه با فعالان این صنعت و مدعیان آن بررسی کرده است.
کاهش مصرف محصولات لبنی مدت‌هاست به‌عنوان یکی از مشکلات از سوی کارشناسان و مسوولان دولتی مطرح می‌شود که البته عمدتا دلیل آن کاهش قدرت خرید مردم است اما به نظر می‌رسد رغبت و توان خرید مردم برای لبنیات پس از آخرین مرحله افزایش قیمت از سوی کارخانه‌های لبنی مجددا کاهش یافته است، چراکه در شرایطی که صاحبان صنایع لبنی اعلام می‌کنند تولید و صادرات آنها تفاوتی با گذشته نداشته است، افزایش موجودی انبارهای آنها دلیلی جز کاهش مصرف نسبت به گذشته‌یی که این کاهش همچنان ادامه داشته است، ندارد. البته صنایع لبنی و مسوولان بخش خصوصی معتقدند کاهش مصرف مردم ارتباطی با بالا بودن قیمت‌ها ندارد و کاهش توان خرید مردم به‌دلیل شرایط رکود تورمی حاکم بر اقتصاد است.
رضا باکری، دبیر انجمن صنایع لبنی معتقد است: پدیده تراکم کالا در انبارها شرایطی را ایجاد می‌کند که کارخانه‌های لبنی با اقداماتی مانند تخفیف قایل‌‌شدن و فروش محصول کمتر از هزینه درج‌شده روی آن از فاسد‌شدن محصول و ضرر و زیان بیشتر جلوگیری کند.
عرضه و تقاضا مدیریت شود
وی تاکید دارد در این شرایط نظام قیمت‌گذاری محصولات لبنی از سیستم ارزش‌افزوده باید به‌سمت نظام قیمت‌گذاری برمبنای سیستم عرضه و تقاضا پیش رود تا صنایع لبنی بتواند بر این اساس قیمت کالای خود را باتوجه به عرضه و تقاضایی که در بازار وجود دارد تغییر دهد.
باکری می‌گوید این شرایط باید به‌گونه‌یی مدیریت شود تا تولید صاحبان صنایع لبنی کاهش پیدا نکند، چراکه تولید‌کنندگان در هیچ شرایطی به کاهش تولید و تعطیلی کارخانه‌ها تن نمی‌دهد. همچنین محمد فربد، عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی صنایع لبنی در این باره به ایسنا گفت: تولید و صادرات محصولات لبنی در صنایع مسلما تغییر محسوسی نداشته است و علت تراکم بالای این محصولات در انبارهای کارخانه‌های تولیدکننده، کاهش مصرف است.
به گفته وی با وجود حق بالا‌رفتن قیمت‌ها و هزینه‌های تولید در همه صنایع که در هر سال به نسبتی مشخص رخ می‌دهد، درآمد مردم متناسب با آن افزایش نیافته است؛ بنابراین قدرت خرید مردم کاهش پیدا می‌کند.
این عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی صنایع لبنی درباره میزان تولید، مصرف و صادرات لبنیات در کشور اظهار کرد: براساس آخرین آمارهای موجود و منتشرشده از سوی مرکز آمار ایران سالانه حدود هفت‌میلیون‌تن شیر خام در کشور تولید می‌شود که حدود 5.5میلیون تن آن به کارخانه‌ها وارد و 10درصد آن نیز صادر می‌شود.
فربد با بیان اینکه محصولات مشمول تخفیف عمدتا جزو محصولاتی است که مانند شیر و ماست تاریخ‌مصرف کوتاه‌تری دارند، گفت: اگر کارخانه‌های لبنی قیمت محصول خود را در این شرایط قدری کاهش می‌دهند به‌خاطر این است که با چشم‌پوشی از درصدی از ضرر و زیان خود، جلوی فاسد‌شدن همه محصولات و از بین‌رفتن سرمایه‌هایی که برای تولید آن زحمت فراوانی کشیده‌اند را بگیرند.
کاهش تقاضا به‌دنبال ماجرای پالم
در این میان رییس اتحادیه فروشندگان لبنیات که خود را به‌عنوان توزیع‌کننده آخرین حلقه بازار لبنیات می‌خواند به «تعادل» این طور توضیح می‌دهد: دلیل کاهش قیمت لبنیات، کاهش استقبال مردم از این فرآورده‌ها به‌دلیل ماجرای روغن پالم است. به اعتقاد علی رجبی برزآبادی فروش محصولات لبنی به‌طور کلی به‌دنبال این ماجرا کاهش پیدا کرد، چراکه دید مردم نسبت به آنها منفی‌تر شده است. اگرچه گفته می‌شود برخی کارخانه‌ها روغن پالم استفاده می‌کنند و برخی نه، اما مردم سردرگم هستند و درنهایت ترجیح می‌دهند که به‌طور کلی این محصولات را مصرف نکنند. رجبی میزان کاهش تقاضا را حدود 40درصد تخمین می‌زند هرچند که این میزان را برای برندهای مطرح، کمتر محاسبه می‌کند و درنتیجه آن تخفیف‌های آنها را نیز کمتر از سایر برندها اعلام می‌کند. اما به‌گفته رجبی این تخفیف‌ها و کاهش قیمت‌ها نیز تاجایی می‌تواند نتیجه مثبتی داشته باشد و از حدی بیشتر نتیجه عکس می‌دهد و باید از آن جلوگیری کرد. درواقع رجبی نیز مانند باکری معتقد است تاحدودی جلو این کاهش قیمت را گرفت تا تولیدکننده آسیب نبیند اما از طرفی هم پیش‌بینی می‌کند که تولید براساس عرضه واقعی‌تر می‌شود.
در این میان وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در پاسخ به «تعادل» اعلام کرد تنها بخش «صنعت» صنایع غذایی به وزارت صنعت، معدن و تجارت مربوط می‌شود. به‌عبارت دیگر به گفته این وزارتخانه باید درباره ماشین‌آلات و پیچ و مهره صنایع غذایی و لبنی از این وزارتخانه پرسید و بحث مربوط به بازار را باید از وزارت جهادکشاورزی جویا شد. این ماجرا هم از متعدد بخش‌هایی است که بر سر آن بین این دو وزارتخانه دعواست.
رکود عامل اصلی است
جز ماجرای پالم، عده‌یی هم قدرت خرید مردم را عامل اصلی کاهش قیمت‌ها و جزع‌و‌فزع تولیدکننده‌ها معرفی می‌کنند. ازجمله، ابوالحسن خلیلی، عضو اتاق بازرگانی ایران که به «تعادل» می‌گوید: رکود اقتصادی فشار بر تولید کشور آورده و درنتیجه تولیدکننده تولید خود را کاهش داده است. از طرفی توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌یی که مواد غذایی را با 30درصد تخفیف عرضه می‌کنند نیز فشار مضاعفی بر تولیدکننده و سود آن از فروش می‌آورد. درواقع به‌اعتقاد خلیلی، مصرف و قیمت مواد غذایی در کشور متاثر از شرایط کلی کشور و ثابت ماندن قدرت خرید مردم بوده است. از طرفی، کاهش نقدینگی واحدهای تولیدی که به‌دنبال انقباض مالی بانک‌ها و انضباط مالی دولت، رخ داد تولید را نیز کاهش داده است اما کاهش تقاضا ظاهرا قدرت بیشتری داشته و تولیدکننده را درنهایت مجبور کرده قیمت محصولات خود را کاهش دهد.
وی به «تعادل» از بررسی شخصی خود از بازار کشور می‌گوید: به‌طور کلی در هر صنفی با کاهش 30-20درصدی قیمت‌ها مواجه هستیم حتی بخش‌های خدماتی. اما صنایع غذایی نمی‌توانند منتظر تغییر بازار بمانند و باید محصولات خود را عرضه کنند. از طرف دیگر، صنایع لبنی نیز سال گذشته شوک دیگری را تجربه کرد؛ هدفمندی یارانه‌ها قیمت این محصولات را افزایش داد و در مرحله بعدی تقاضا برای آنها را کاهش داد. با این حال این عضو اتاق بازرگانی ماجرای پالم را نیز بی‌تاثیر نمی‌داند و آن را عامل قهر مردم از محصولات صنایع لبنی معرفی می‌کند.
وی راه چاره را در سیاست انبساطی دولت به‌طور کلی می‌داند و گرنه رکود حاکم از نظر وی ادامه‌دار و خطرناک است. در این شرایط به‌گفته خلیلی، محرک شب‌عید هم نمی‌تواند امسال کارگر افتد. به‌نظر خلیلی، مردم در کوچک‌کردن هزینه‌های خود، در کمال ناباوری، اول از همه، مواد غذایی را از سبد خود حذف می‌کنند.
خلیلی درنهایت این اخطار را هم می‌دهد که این روند به دامپروری کشور نیز منتقل می‌شود و ممکن است که کشتارگاه‌ها گاوهای شیرده خود را وارد چرخه گوشت خوراکی کنند.
نتیجه بازار آزاد است
در این میان اما افرادی هم هستند که این روند کاهشی را نتیجه بازار آزاد و رقابتی می‌دانند. رییس کانون انجمنهای صنایع غذایی یکی از این افراد است. سیدمحمدرضا مرتضوی در گفت‌وگو با «تعادل» به 60درصد ظرفیت خالی صنایع لبنی در کشور اشاره می‌کند و آن را به‌معنای افزایش تولید یا عرضه بیشتر از تقاضا می‌داند. به اعتقاد مرتضوی، این کاهش قیمت در محصولات لبنی، به‌نوعی ناشی از رقابت بین برندهاست.
رییس کانون انجمنهای صنایع غذایی برعکس دبیر صنایع لبنی این شرایط را مطلوب می‌داند و معتقد است: این شرایط در همه بخش‌ها ازجمله صنایع غذایی نتیجه مطلوبی خواهد داشت. مرتضوی معتقد است این آغاز راهی است که طی آن نقش دولت و نهادهای ناظر دولتی مانند تعزیرات، بازرسی و... در قیمت‌گذاری و تنظیم بازار به حداقل می‌رسد و اجازه می‌دهد خود فعالان صنعت نقش تعیین قیمت را برعهده بگیرند.
به‌اعتقاد دبیر انجمن آردسازان از سه‌ماه پیش که کنترل قیمت لبنیات حذف شد، این بازار رقابتی‌تر شد و یکی از نتایج آن کاهش قیمت‌های محصولات آن بود.
مرتضوی معتقد است اگر این فضا تداوم داشته باشد برای بازار کشور اتفاق خوب و میمونی است و یکی از نتایج اولیه آن نیز کاهش رانت و رانت‌خوار در اقتصاد کشور است؛ رانت‌خوارانی که به‌زعم وی می‌خواهند با تعیین حداقل قیمت‌ها درواقع حداکثر آن را تعیین کنند. وی شاهد مثال از بازاری رقابتی را از بازار ماکارونی می‌آورد که در بازاری متعادل منافع تولیدکننده و مصرف‌کننده را به‌طور متوازن تامین کرده است. این کاهش قیمت به‌دلیل کاهش قدرت خرید مردم باشد یا رسوایی روغن پالم، شاید در آغاز خبر خوبی برای تولیدکننده‌ها نداشته باشد اما به‌معنی آغاز تمرین رقابت در بازار آزاد و سالم است.
