باتوجه به پتانسیلی که در بخش تعاون وجود دارد و در بخش‌های دیگر اقتصادی کمتر به چشم می‌خورد، تعاون توانایی ورود به هر بخش اقتصادی را دارد، حتی تعاونی‌های خدماتی. در بخش‌های خدمات بهداشتی و درمانی (خدمات پزشکی، درمانگاه، کلینیک، خدمات دارویی و...)، ورزشی (باشگاه و اماکن ورزشی و...)، هنری، فرهنگی و تبلیغاتی (سینما، تهیه فیلم، تئاتر و...)، مدارس غیرانتفاعی (مدارس غیرانتفاعی در مقاطع مختلف)، خدمات آموزشی (آموزشگاه فنی و حرفه ای-خیاطی-آرایشگری-مهدکودک-رانندگی و...)، خدمات رایانه‌یی (خدمات رایانه‌یی، نرم‌افزار، سخت‌افزار)، خدمات فرآورده‌های نفتی (پمپ بنزین، توزیع مواد نفتی، روغن و سیلندر پرکنی)، خدمات چاپ و نشر (چاپخانه، نشر، مجله، روزنامه و...)، گردشگری و هتلداری (هتلداری، میهمانسرا، میهمان‌پذیر، پانسیون و...)، خدماتی و مکانیزاسیون کشاورزی (کلیه خدمات کشاورزی)، خدمات فنی و مهندسی و مشاوره (مهندسی و فنی، مشاوره)، خدمات اداری مالی و پشتیبانی (خدمات اداری، مالی دولتی و غیردولتی)، خدمات بیمه‌یی (خدمات بیمه‌یی، بازاریابی بیمه-خدمات مشاوره و...) خدمات زیست محیطی (ایجاد فضای سبز و پاکسازی محیط زیست-بازیافت ضایعات و...)، خدماتی توزیع آب و برق و گاز (توزیع برق، آب و گاز)، خدمات جمع‌آوری شیر و سایر فرآورده‌های لبنی (جمع‌آوری شیر در شهرها و روستاها)، تحقیقاتی و پژوهشی (پژوهشی، تحقیقاتی، توسعه، مشاوره و...)، خدمات مخابراتی و پستی (خدمات مخابراتی و شبکه پستی)، خدمات راهداری (خدمات راهداری-بین راهی-توسعه راه‌ها و...)، خدمات کالایی (انبارداری، سردخانه، بارگیری و تخلیه بار)، بسته‌بندی و سورتینگ (سورتینگ و بسته‌بندی فرآورده‌های غذایی و غیره)، سایر (خدمات کتابداری، کاریابی، بازرگانی، اعتباری و...) زیرنظر بخش تعاونی‌های خدماتی است. علیرضا ناطقی، مدیرکل دفتر تعاونی‌های خدماتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است که خبرنگار روزنامه «تعادل» را در دفتر خود واقع در ساختمان وزارتخانه پذیرا شده و طی گفت‌وگویی دوستانه به سوالات این حوزه پاسخ گفت که از نظرتان می‌گذرد.
دلیل وجود تعاونی‌های خدماتی چیست؟
فعالیت‌های اقتصادی در حوزه‌های مختلفی تعریف شده‌اند، ازجمله تولید کالا و خدمات به‌صورت کلی که هر کدام زیرمجموعه‌هایی دارند. بر حسب توسعه و پیشرفت خدمات در کشور‌ها و نیاز‌های مختلف بشر تعاونی‌های مختلف پدید آمدند. در ایران شرکت‌های تعاونی خدماتی براساس قانون پدید آمدند.
زنان سرپرست خانوار در چه حوزه‌هایی فعالیت می‌کنند؟ چه حمایت‌هایی از این گروه انجام می‌شود؟
مشاغل خانگی زیرمجموعه اداره تامین و توزیع است. اما در کل می‌توان گفت که تعاونی‌های زنان در همه گرایش‌ها در حدود 12هزار واحد فعالیت می‌کنند.
چرا تعاونی‌های دهیاری نتوانستند انتظارات را برآورده کرده و عملکرد خوبی داشته باشند؟ شاید با عملکرد آنها مهاجرت روستاییان به شهرها کمتر می‌شد.
توسعه روستا، ایجاد اشتغال و آبادانی روستا و جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهر به شاخص‌های کلان اقتصادی ارتباط دارد. موضوع مهاجرت روستاییان ارتباط مستقیم به تعاونی‌ها ندارد. افزایش سطح رفاه، افزایش بودجه دولت و در نتیجه آن افزایش آبادانی تعاونی‌ها در نگه‌داشت و حفظ روستاهاست که به‌طور غیرمستقیم در کاهش مهاجرت روستاییان به شهر کمک می‌کند. تعاونی‌های دهیاری به اندازه توان و بضاعت به‌صورت غیرمستقیم در آبادانی و توسعه روستاها نقش دارند. این تعاونی‌ها با در اختیار داشتن هشت‌هزار ماشین مورد نیاز روستاییان از جمله بولدوزر، ماشین‌های جمع‌آوری زباله، بیل مکانیکی و کمباین پنج‌میلیارد تومان سرمایه دارند. اما اگر می‌خواهیم مهاجرت روستاییان را به صفر برسانیم، موضوع نباید محدود به تعاونی‌های روستایی باشد. در این راستا باید تسهیلات لازم به تعاونی‌های روستایی داده شود، زمین‌های کشاورزی تجمیع شود و آبادانی و خدمات‌رسانی در روستاها در دستور کار قرار گیرد تا به‌شدت از مهاجرت روستاییان جلوگیری کند. با شکل‌گیری تعاونی‌های روستایی حدود 5هزار شغل به‌صورت مستقیم ایجاد شده است.
در حوزه حملونقل دریایی چه اقداماتی صورت گرفته است؟
حملونقل شامل سه حوزه زمینی، دریایی و هوایی است. از قدیم بحث بر سر تشکیل تعاونی‌های دریایی وجود داشته است. در استان‌های بندری کشور لنج‌داران که به کار‌هایی چون صیادی مشغول بودند با گذشت زمان در حوزه فعالیت تخصصی که انجام می‌دادند شرکت‌های تعاونی مانند لنج‌داران، حمل مسافر دریایی و... را تاسیس کردند. ارایه 90درصد خدمات مربوط به دریای خلیج فارس از طریق تعاونی‌ها گویای این حقیقت است که زمینه برای فعالیت تعاونی‌های دریایی وجود دارد.
چرا در حوزه حملونقل هوایی هنوز اقدام مثبتی صورت نگرفته است؟
سرمایه‌گذاری در حوزه هوایی با سرمایه‌گذاری در حوزه‌های دریایی و زمینی تفاوت دارد. حملونقل هوایی به سرمایه‌گذاری بالایی نیاز دارد، لذا ورود تعاونی‌ها به این حوزه را به تاخیر می‌اندازد. برای مثال خرید یک واحد تاکسی بسیار مقدور‌تر و در دسترس‌تر از خرید یک واحد هواپیما است اما در آینده نزدیک پیگیر تشکیل این تعاونی‌ها هستیم. تفاوت اساسی که بین حملونقل دریایی و زمینی با حملونقل هوایی وجود دارد این است که در 2 حوزه ابتدایی خود مالکی وجود دارد اما در حملونقل هوایی افراد مالک هواپیما نداریم که بتوانند با هم تشکیل تعاونی بدهند.
چرا تعاونی‌ها نتوانستند در درمان معتادان و ایجاد اشتغال برای بهبود یافتگان عملکرد خوبی داشته باشند؟
قطعا تعدادی از بهبود یافتگان در تعاونی‌ها مشغول به کار شده‌اند اما آماری در دسترس نیست چون سامانه ملی بدین منظور طراحی نشده است. اما بخش تعاون ظرفیت و پتانسیل جذب افراد را دارد به‌شرطی که آنان دارای مهارت ویژه‌یی باشند. امضای تفاهمنامه تعاون با سازمان فنی و حرفه‌یی اتفاقات مثبتی در حوزه آموزش و مهارت‌آموزی بهبود یافته در پی دارد. درصورتی که ستاد مبارزه با مواد مخدر تسهیلات خاصی در نظر بگیرد، تعاونی‌ها آماده همکاری همه‌جانبه هستند. باتوجه به رقم بالای بیکاری در کشور، تعاون جوابگوی اشتغال‌زایی تمام بیکاران نیست اما پتانسیل به‌عهده گرفتن بخشی از این بحران ملی را دارد.
هلدینگ شدن تعاونی‌ها چقدر می‌تواند برای تعاونی‌های خدماتی موثر واقع شده و به رشد تعاونی‌ها کمک کند؟
علم اقتصاد در حوزه مدیریت دارای دو گونه مدیریت زنجیره‌یی ارزش و زنجیره مدیریتی تامین است. منظور از زنجیره در این مفاهیم این است که اگر مجموعه فعالیت‌های مرتبط به هم اتصال پیدا کنند ارزش‌افزوده در همین حلقه‌ها ماندگار می‌شود. باتوجه به اینکه تعاون گرایش‌های مختلفی در حوزه‌های صنعت، حملونقل، خدمات و مصرف دارد اگر تولیدات بخش تعاون بیشتر از وضعیت کنونی به زنجیره تعاونی‌های توزیع و مصرف متصل شوند و شبکه حملونقل (انتقال کالا و مسافران) را بیشتر از وضعیت موجود برعهده داشته باشد، ارزش‌افزوده‌یی که به‌واسطه ارایه این خدمات به‌وجود می‌آید در خود بخش تعاون نهفته می‌شود. راهبرد سوم یعنی تحکیم تعاملات شبکه‌یی نیز در راستای همین موضوع است. البته به‌وجود آمدن شبکه نیازمند کسب اطلاعات و فراهم کردن شرایط مناسب است. حتی بخش خصوصی نیز شبکه تعاملات شبکه‌یی مدون ندارد. در راستای تحقق این امر اقداماتی چون برگزاری جلسه در اتحادیه‌های سراسری مرتبط جهت افزایش تعاملات می‌تواند تاثیرگذار باشد.
باتوجه به حوادث پیش آمده سال گذشته (آتش گرفتن اتوبوس‌ها و واژگونی اتوبوس شهری در بزرگراه آزادگان) برخی از مردم نسبت به استفاده از وسایل حملونقل عمومی بی‌اعتماد شده‌اند. تعاونی‌ها در جهت بازسازی این اعتماد چه اقداماتی می‌توانند انجام دهند؟
70درصد حملونقل مسافران جاده‌یی برعهده تعاونی‌ها است در مجموع می‌توان گفت در ناوگان حملونقل جاده‌یی مسافر تعاونی‌ها روند رشد خوبی داشته‌اند. تعاونی‌ها به سمت خرید اتوبوس‌هایVIP حرکت کرده‌اند، درحالی که قیمت هر اتوبوس حدود یک‌میلیاردو200میلیون تومان است. رانندگان بدون دریافت تسهیلات بانکی نمی‌توانند اتوبوس‌های فرسوده را نو کنند. ناوگان حملونقل به سمت فرسودگی پیش می‌رود و با تسهیلات دولت می‌توان ناوگان را جوان کرد.
باتوجه به قیمت بالای اتوبوس که شما هم اشاره کردید، تعاونی‌ها توانستند در جبران خسارات وارد شده به رانندگان اتوبوس‌های آتش گرفته کمک کنند؟
اتوبوس‌ها بیمه هستند و خسارات وارد شده توسط بیمه جبران شد. اما 17 تعاونی که در حملونقل جاده‌یی دخیل هستند، آموزش‌هایی چون برخورد با مسافر، چگونگی رعایت بیشتر مقررات توسط اتحادیه‌های ذی‌ربط به رانندگان داده می‌شود. ضمن آنکه در اتحادیه کارگاه آموزشی جهت رعایت هر چه بیشتر مقررات برگزار کردیم. در حوزه حملونقل درون‌شهری تمرکز بر شرکت‌های تعاونی تاکسیرانی و وانت است و تعاونی‌های اتوبوس‌داران در حملونقل برون‌شهری سهم قابل‌توجهی دارند.
تعاونی در اذهان عمومی با قیمت پایین شکل گرفته است چرا در سامانه تاکسیرانی و وانت چنین موردی دیده نمی‌شود و براساس نرخ تعیین شده تاکسیرانی عمل می‌کنند؟
در تعاونی‌های مصرف کالاها به نسبت مغازه‌های بیرون حدود 5درصد ارزان‌تر هستند اما در حوزه حملونقل به‌وی‍ژه تاکسی‌ها قیمت‌ها از سوی شورای شهر تعیین می‌شود یعنی قیمت‌ها مصوب است.
آمار تعاونی‌ها چگونه به‌دست می‌آید و نگاه جدید به آمار را چگونه تعریف می‌کنید؟
سامانه آمارهای بخش تعاون وجود دارد. هر تعاونی که به‌وجود می‌آید، اطلاعاتش در سطح شهرستان وارد سیستم می‌شود. این سامانه آنلاین و هوشمند است. در دولت یازدهم تعاونی‌ها توانستند با تسهیلات اندک 130هزار فرصت شغلی ایجاد کنند. میانگین هزینه ایجاد اشتغال در بخش تعاون به نسبت بخش خصوصی حدود 50درصد ارزان‌تر است. باتوجه به اینکه حدود سهم تعاون در اقتصاد کشور 7-5درصد است نمی‌توان انتظار داشت، تعاونی‌ها 50درصد اشتغال کشور را تامین کنند. تعاون به نسبت سهمی که در اقتصاد دارد در ایجاد اشتغال موفق عمل کرده است.
باتوجه به سهم تعیین شده تعاون در اقتصاد که 25درصد است چرا تعاون نتوانسته به این مهم دست پیدا کند؟
زمانی که شاخص‌های اقتصادی جابه‌جا می‌شود و در برخی سنوات رشد اقتصادی منفی می‌شود همه را شامل می‌شود. برخی مشکلات اقتصادی به این شاخص‌ها برمی‌گردد که تعاونی‌ها هم همچون سایر بخش‌ها متضرر می‌شوند. باتوجه به اینکه این بحث به سیاست‌های کلی اصل 44 از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده است رسیدن به سهم 25درصدی تعاون در اقتصاد تکلیفی برای هر سه قوا بود نه فقط وزارتخانه مربوطه. کل دستگاه‌ها موظفند در راستای رسیدن به سهم 25درصد تعاون در اقتصاد تلاش کنند. در آخرین جلسه‌یی که معاونت تعاون وزارت خانه با رییس کل بانک مرکزی داشتند دکتر سیف با تاسیس نخستین موسسه مالی و اعتباری در قالب تعاونی سهامی عام اعلام کردند که در آینده‌یی نزدیک محقق می‌شود.
در ماده 124 قانون برنامه توسعه مشخص شده که سهم بخش تعاون در بازار پولی کشور تا پایان سال چهارم برنامه پنجم توسعه به 15درصد برسد.
رسیدن به 15درصد مستلزم تعاملات و همکاری و الزاماتی است که باید بانک مرکزی ایجاد کند چراکه وزارتخانه نمی‌تواند مجوز بانک و موسسه مالی و اعتباری صادر کند چراکه متولی بازار پولی کشور بانک مرکزی است و برای رسیدن به سهم 15درصدی در بازار پولی بانک مرکزی باید مجوز‌های لازم را صادر کند ما نیز تعاونی‌ها را ساماندهی می‌کنیم در این هنگام می‌توان خوش‌بین بود در پایان زمان مشخص شده به سهم 15درصد رسید. یکی از دستگاه‌هایی که بیشترین پیگیری‌ها در جهت رسیدگی به امور و مسایل خود را دارد وزارت تعاون است.
در دولت قبلی اکثر خانه‌های بهداشت به‌دلیل عدم امکانات تعطیل شده‌اند چرا تعاونی‌ها در بحث بهداشت وارد نشده‌اند؟
حدود 2هزار تعاونی خدمات بهداشت و درمان وجود دارد. برای مثال تنها دستگاه MRI با 5/1تسلا در سیستان‌وبلوچستان را یک تعاونی تامین کرده است که خدماتی به اعضا و مردم می‌دهد، 50درصد ارزان‌تر از خدماتی که بخش خصوصی ارایه می‌دهد. بزرگ‌ترین بیمارستان خصوصی در کرمان را تعاونی‌ها ایجاد کرده‌اند که مهرگان نام دارد. در تهران نیز بیمارستان ولنجک را تعاونی‌ها ایجاد کرده‌اند. در شیراز نیز بهترین بیمارستان‌ها تعاونی است. در کل تعاونی‌ها در بخش بهداشت و درمان و قوانین وضع شده از سوی وزارت بهداشت موفق عمل کرده‌اند. برای مثال در بیمارستان مهرگان کرمان هرگز زیر میزی وجود نداشته است.
پس می‌توان گفت که تعاونی‌های خدماتی موفق است.
بله... بخش خدمات جزو بخش‌های موفق تعاون بوده که توانسته با سرمایه‌های کم نقش مهمی در اقتصاد و اشتغال ایجاد کند.
