گروه راه و شهرسازي|
در شرايطي كه ارتفاعات شرق تركيه قدمتي چند صد هزار ساله و بلكه بيشتر دارند و هيچگاه مانند سال‌هاي اخير، تفاوت محسوسي در ميزان بارش‌هاي دو طرف مرز ايران و تركيه گزارش نشده است، رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو اصلي‌ترين دليل تفاوت بارش در دو سوي مرز ايران و تركيه را شرايط متفاوت توپوگرافي و تطبيق مرز سياسي بر مرز طبيعي دانسته و گفته است: ارتفاعات سمت تركيه بلندتر از ارتفاعات سمت ايران است و مانع عبور بارش و جريان ابر مي‌شود. مهدي رهنما، رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو درباره تفاوت بارش‌ها در ايران با برخي كشورهاي همسايه و هم مرز اظهار كرد: مهم‌ترين دليل تفاوت ملموس بارش در دو سوي مرز ايران و تركيه تطابق مرز سياسي دو كشور با مرز طبيعي (جغرافيايي) است و حوضه‌هاي آبريز دو سوي مرز سياسي قرار دارد. به گزارش ايرنا، وي ادامه داد: حوضه‌هاي آبريز درياچه اروميه و رود ارس دقيقا در مرز سياسي ايران و تركيه بسته شده است، بنابراين ما با حوضه‌هاي آبريز متفاوت در دو طرف مرز مواجه هستيم، بر اساس تعاريف موجود نيز، حوضه آبريز محدوده يا منطقه‌اي محصور بين خط الراس كوه‌ها و مناطق مرتفع است كه آب سطحي ناشي از بارش باران و برف يا رواناب ناشي از ذوب برف به سمت يك نقطه واحد در آن محدوده محصور كه نقطه خروجي حوضه است، جاري مي‌شود. رهنما افزود: مرز حوضه‌هاي آبريز درياچه اروميه و رودخانه ارس، هر دو بر روي مرز سياسي ايران و تركيه منطبق هستند. به عبارتي بارش درون حوضه‌اي آنها، چه به صورت باران يا برف با حوضه‌هاي مجاور واقع در كشور تركيه متفاوت است. رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو كشور تاكيد كرد: همين‌طور بايد در نظر داشت كه ارتفاعات سمت تركيه بلندتر از ارتفاعات سمت ايران است و اين ارتفاعات مانع عبور بارش و جريان‌هاي آب و هوايي كوچك مقياس و محلي مي‌شود. نمونه بارز داخلي آن رشته كوه‌هاي البرز است كه مانع نفوذ رطوبت به دامنه‌هاي جنوبي البرز شده و تفاوت ميزان بارش و نوع پوشش گياهي در دو سوي البرز را باعث شده است. رهنما اظهار كرد: تفاوت بارش در دو سوي مرز ايران و تركيه فقط به دليل شرايط متفاوت توپوگرافي و تطبيق مرز سياسي بر مرز طبيعي است. به گفته رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو كشور، اين مساله در سال‌هاي گذشته هم وجود داشته و بررسي نقشه‌هاي پوشش برف ايران و تركيه در ۲۰ سال گذشته هم همين شرايط را نشان مي‌دهد.
بارورسازي ابرها در ايران
نتيجه‌بخش نيست
رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو كشور در ادامه به مساله بارورسازي ابرها اشاره كرد و گفت: اين روش در دنيا در حد تحقيقات مطرح است و بارورسازي ابرها در مقياس بزرگ در هيچ كشوري گزارش نشده است. رهنما توضيح داد: بارورسازي ابرها روشي است كه به عنوان تكنيك اصلاح آب و هوا شناخته مي‌شود. اين تكنيك به‌طور مصنوعي آب و هوا را با افزايش توانايي ابرها براي توليد به اصطلاح «باران مصنوعي» يا برف، تغيير مي‌دهد كه مي‌تواند به برآورده كردن نيازهاي بارشي يك منطقه خاص كمك كند. با اين حال، بارورسازي ابرها سابقه‌اي تا حدودي بحث برانگيز دارد و نگراني‌هايي در مورد اثربخشي و پتانسيل ايجاد آسيب وجود دارد. با مطرح شدن بحث مبارزه با تغييرات اقليمي، اين تكنيك بيش از قبل مورد بررسي قرار گرفته و اين سوال ايجاد مي‌شود كه آيا بارورسازي ابرها سلاحي موثر در برابر گرمايش جهاني است يا در واقع ضرر بيشتري نسبت به فايده دارد؟ وي افزود: در بارورسازي ابرها با تزريق موادي مانند يديد نقره، يديد پتاسيم، يخ خشك (دي اكسيد كربن جامد)، پروپان مايع يا نمك به ابرها به منظور ايجاد بارش، با پراكندگي اين مواد، فرآيندهاي ميكروفيزيكي درون ابر تغيير مي‌كنند و بارش بهبود مي‌يابد. ابرها از قطرات كوچك آب يا بلورهاي يخ تشكيل شده‌اند كه وقتي بخار آب در جو سرد مي‌شود و در اطراف ذره‌اي از غبار يا نمك شناور در هوا متراكم مي‌شود، تشكيل مي‌شوند بارورسازي ابرها اين فرآيند را با معرفي ذراتي تحريك مي‌كند كه به عنوان هسته يخ عمل مي‌كنند و به كريستال‌هاي يخ اجازه تشكيل مي‌دهند كه وقتي به اندازه كافي سنگين باشد به صورت باران يا برف به زمين مي‌ريزند.
شرايط مورد نياز براي بارورسازي ابرها
رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو كشور ادامه داد: براي شروع يا ادامه عمليات بارورسازي ابرها در هر منطقه‌اي شرايط آب و هوايي و همچنين خصوصيات فيزيكي ابر مناسب بايد وجود داشته باشد. براساس منابع موجود اولين و مهم‌ترين مرحله در بارورسازي ابرها پيش بيني از شرايط موجود است و همچنين وجود پوشش ابر به وسعت حداقل ۵۰ درصد منطقه مورد نظر ضروري است. وي گفت: همچنين وجود ابرهاي با ضخامت كافي ضروري است، به‌طوري كه كف ابرها حداقل به اندازه بلندترين قله‌هاي كوهستاني منطقه ضخامت داشته باشد، اين شرايط پتانسيل بارش را در مناطق مورد نظر فراهم مي‌كنند. لذا وجود ابرهاي با ضخامت زياد نيز از ضروريات پروژه‌هاي بارورسازي ابر است. رهنما با بيان اينكه اطلاع از سمت و سرعت باد كه براي انتقال ذرات باوركننده به سمت مناطق هدف نيز نقش عمده‌اي در موفقيت باورسازي ابر دارد، افزود: علاوه بر پارامترهاي ذكر شده در بالا وجود آب مايع فوق سرد در ابرها شرط لازم براي باروري موفق ابرها است. اين پارامتر به‌طور معمول در تمام مناطق مورد نظر اندازه‌گيري نمي‌شود اما جهت اخذ تصميم براي شروع عمليات بارورسازي در هر منطقه بايد مورد توجه جدي قرار گيرد.
تجربه ساير كشورها؟
رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو كشور در ادامه به تجربه كشورها در به‌كارگيري روش بارورسازي ابرها اشاره كرد و گفت: بارورسازي ابرها در كشورهايي نظير امريكا، چين، استراليا، فرانسه، اسپانيا، امارات متحده عربي و عربستان در مقياس‌هاي مطالعاتي و محلي انجام مي‌شود.
وي افزود: نمونه بارز آن امريكاست كه از بارورسازي ابرها در كاليفرنيا كه از ايالت‌هاي خشك است، استفاده مي‌كند و هدف آن افزايش عرضه آب در مخازن پشت سدهاست و در مقياس كوچك اين كار را انجام مي‌دهد. رهنما يادآور شد: يكي ديگر از جنبه‌هاي مهم بحث، اثرات هواشناسي بارورسازي ابرها است. نگراني‌هايي وجود دارد كه تغيير الگوهاي بارش در يك منطقه مي‌تواند به‌طور ناخواسته بر سيستم‌هاي آب و هوايي در منطقه ديگر تأثير بگذارد و منجر به تغييرات پيش بيني نشده در آب و هواي محلي شود. اين پيامدهاي ناخواسته به‌طور بالقوه مي‌تواند چرخه‌هاي آب و هواي طبيعي را مختل كند و بر كشاورزي و اكوسيستم در مناطق فراتر از منطقه مورد نظر تأثير بگذارد. وي افزود: همچنين بايد به اين نكته توجه كرد كه ملاحظات اخلاقي و قانوني در پروژه‌هاي بارورسازي ابر خيلي تاكنون موردتوجه قرار نگرفته است. ايده دستكاري آب و هوا سوالاتي را در مورد مالكيت و كنترل منابع طبيعي ايجاد مي‌كند. تضادهاي بالقوه بر سر حقوق آب و نگراني‌هايي در مورد عدالت توزيع آب وجود دارد، به ويژه در مناطقي كه كمبود آب يك موضوع اساسي است. علاوه بر اين، پتانسيل تأثيرات فرامرزي عمليات بارورسازي ابرها چالش‌هايي را در حقوق بين‌الملل و ديپلماسي ايجاد مي‌كند. رييس پژوهشگاه هواشناسي و علوم جو كشور نكته آخر را ميزان اثربخشي و كارايي اين تكنيك دانست و اظهار كرد: گفته مي‌شود با اين روش ۱۰ تا ۱۵ درصد بارش‌ها افزايش مي‌يابد اما سوالاتي در مورد اثربخشي و كارايي بارورسازي ابرها وجود دارد كه پاسخ دادن به آنها نيازمند تخقيقات جامع و همه‌جانبه است. وي افزود: در حالي كه موارد موفقيت‌آميزي از افزايش بارندگي وجود داشته است، قابليت اطمينان و پيش بيني كلي اين نتايج نامشخص است. رهنما تاكيد كرد: تنوع در شرايط ابر و پيچيدگي فرآيندهاي جوي، استانداردسازي و تكرار مداوم عمليات بارورسازي ابرها را دشوار مي‌كند.
