تلاش دولت براي دور زدن تحريم بدون برجام

در ماه‌هاي گذشته دولت رييسي بارها از اين موضوع گفته كه بدون نياز به نهايي كردن برجام، امكان آن را دارد كه براي عبور از تحريم‌ها ديگر گزينه‌ها را فعال كند و در اين زمينه به برخي توافقات بين‌المللي نيز استناد كرده است. در سال‌هاي اخير ايران به عضويت گروه شانگهاي، بريكس و اوراسيا در آمده و بر اساس آنچه مسوولان دولتي مي‌گويند با استفاده از ظرفيت كشورهاي عضو اين اتحاديه‌ها مي‌توان راه‌هايي جديد براي افزايش تبادلات تجاري ايران پيدا كرد.
در واقع دولت رييسي در سال‌هاي گذشته تلاش كرده تا يك ايده بزرگ را دنبال كند. اگر راهي براي بازگشت به برجام و لغو رسمي تحريم‌ها نيست، لااقل ديگر مسيرها هنوز بسته نشده‌اند و مي‌توان با اتكا به كشورهايي مانند چين و روسيه و كشورهاي در حال توسعه در منطقه، آسيا و حتي آفريقا، از محدوديت‌هاي تحريمي عبور كرد. با اين وجود بسياري از اقتصاددان‌ها بر اين موضوع تاكيد كرده‌اند كه تا زماني كه دسترسي ايران به بازارهاي جهاني با محدوديت مواجه باشد و مسائلي مانند قرار گرفتن در فهرست سياه اف‌اي تي اف 
به جاي خود باقي باشد، نمي‌توان انتظار داشت كه با اين توافقات جديد، گره‌اي از كار تحريم‌ها باز شود. با اين وجود دولت در ماه‌هاي گذشته بارها اعلام كرده كه با وجود تداوم تحريم‌ها، همچنان به دنبال مسيرهاي جديد است و در اين زمينه استفاده از ظرفيت كشورهايي مانند روسيه كه خود در فهرست تحريم‌ها قرار دارند نيز مي‌تواند يكي از گزينه‌ها باشد.
در روزهاي گذشته رييس كل بانك مركزي ايران سفري به روسيه داشت و در جريان آن با مقامات مالي اين كشور به به بحث و گفت‌وگو پرداخت، سفري كه دولتي‌ها از دستاوردهاي بزرگ آن نيز خبر دادند. به دنبال عملياتي شدن بسترهاي پولي و بانكي ميان جمهوري اسلامي ايران و روسيه، فصل جديدي از روابط بانكي دو كشور آغاز شد. زيرساخت‌ها و بسترهايي همچون اتصال سامانه‌هاي پيام‌ رسان غيرسوئيفتي و برقراري روابط دوطرفه كارگزاري با پول‌هاي ملي ميان بانك‌هاي تجاري دو كشور كه قبلاً ايجاد شده بود امروز مورد استفاده بانك‌ها و فعالان اقتصادي قرار گرفته است. در ديدار و مذاكرات رييس‌كل بانك مركزي كشورمان با رييس‌كل بانك مركزي روسيه، علاوه بر نهايي‌سازي توافق به‌كارگيري پول‌هاي ملي در مبادلات تجاري دو كشور به جاي دلار، فرزين پيشنهادهايي در زمينه بهره‌برداري از ظرفيت‌هاي گروه بريكس و نهادسازي‌هاي پولي و بانكي در اين حوزه طي دوره رياست روسيه بر اين گروه در سال آتي ميلادي مطرح كرد كه مورد توجه رييس كل بانك مركزي روسيه قرار گرفت. بر اساس اين گزارش، با توجه به نهايي‌شدن كليه اقدامات توافق‌شده قبلي ميان بانك‌هاي مركزي ايران و روسيه، قرار شد مفاد آن به صورت فني و تخصصي، محور همكاري‌هاي آينده بانك‌هاي مركزي دو كشور قرار گيرد. گفتني است؛ در جريان سفر رييس كل بانك مركزي كشورمان به مسكو و به ‌دنبال رايزني‌ها وعملياتي‌سازي بسترهاي پولي و بانكي، اولين ال.سي شبكه بانكي ايران در خارج از كشور توسط بانك سپه در روسيه گشايش شد. ارزش اين LC كه از امروز مورد استفاده قرار گرفته، براي شروع مبلغ ۱۷ ميليون يورو است و با شرط پرداخت مدت‌دار جهت واردات استفاده مي‌شود.
همچنين با حضور محمدرضا فرزين - رييس كل بانك مركزي كشورمان - جلسه‌اي ميان مديران بانك روسيه و بانك ملي ايران برگزار شد كه بر اساس آن خط اعتباري به ارزش ۶.۵ ميليارد روبل براي واردات كالاهاي اساسي از روسيه براي ايران ايجاد گرديد.
همچنين بانك مركزي چند روز قبل اعلام كرد: به‌دنبال رايزني‌ها و عملياتي‌سازي بسترهاي پولي و بانكي و مذاكرات فني بانك مركزي كشورمان، اولين ال سي شبكه بانكي ايران در خارج از كشور در روسيه توسط بانك سپه گشايش شد. اين اقدام بعد از تحريم‌هاي ترامپ يا به اصطلاح «سياست فشار حداكثري» بي‌سابقه است. ارزش اين LC كه از امروز مورد استفاده قرار گرفته، براي شروع مبلغ ۱۷ ميليون يورو است و با شرط پرداخت مدت‌دار جهت واردات استفاده مي‌شود. طبق اعلام بانك مركزي، اين همكاري مشترك و راهگشا، نمايان‌گر آغاز فصل جديدي از روابط بانكي ايران با كشورهاي خارجي خواهد بود. در واقع اين گشايش اعتبار، امكان خريد آسان و اعتباري توسط تجار ايراني از روسيه را فراهم كرده است كه در تسهيل واردات به كشور كمك‌كننده خواهد بود.
با گذشت چند روز از اين سفر، حالا رييس كل بانك مركزي توضيحات جديدي را درباره مذاكرات مشترك برگزار شده ميان دو طرف ارايه كرده و البته از نهايي شدن راهبرد مالي گفته است كه از چند ماه قبل بحث بر سر آن آغاز شده بود. رييس كل بانك مركزي گفت: در فصل اول سال آينده ميلادي پيمان پولي ايران و روسيه امضا خواهد شد، يعني مي‌توان با روبل و ريال تجارت كرد.محمدرضا فرزين در يكصدويازدهمين جلسه شوراي گفت‌وگوي دولت و بخش خصوصي خراسان رضوي اظهار كرد: مجلس شوراي اسلامي تكليف كرده است كه بايد ۱۴۴ همت تسهيلات ازدواج طي سال جاري پرداخت شود. در حال حاضر از برنامه جلوتر بوده و تاكنون ۱۲۹ همت تسهيلات ازدواج در كشور پرداخت شده و تا پايان اسفند تعهدات بانك‌ها جهت اهداء تسهيلات ازدواج و فرزندآوري عملي خواهد شد. وي در پاسخ به اين پشنهاد كه با توجه به نسبت مصارف به منابع خراسان رضوي، به مدت پنج سال اختيار به شوراي هماهنگي بانك‌هاي استان تفويض شود تا ۱۰۰ درصد اين نسبت اتفاق بيفتد، افزود: خراسان رضوي جزو استان‌هاي توسعه يافته بوده و ما مجبوريم از منابع استان‌هاي توسعه يافته، بخشي از منابع استان‌هاي كمتر توسعه يافته را تامين كنيم. رييس كل بانك مركزي در خصوص بازگشت منابع شركت‌هايي كه در استان فعاليت داشته اما حساب‌هاي بانكي‌آن‌ها در تهران است، تصريح كرد: به عنوان مسوولان استاني مي‌توانيد ورود پيدا كرده و دستور انتقال حساب‌هاي اين شركت‌ها به استان را بدهيد اما اين رسم در جهان وجود دارد. يكي از دلايل اين مساله اجتماعي بوده و برخي از سرمايه‌داران به‌دليل اينكه نمي‌خواهند حساب‌هايشان برملا شود، در تهران حساب باز مي‌كنند. يكي ديگر از دلايل اين موضوع، انجام سريع‌تر برخي كارها در تهران است.
فرزين با اشاره به سفر اخير خود به روسيه خاطرنشان كرد: صادرات ما به روسيه نسبت به واردات كمتر بوده و ناترازي داريم. يك اقدام خوب ما اين بوده كه در فصل اول سال آينده ميلادي پيمان پولي ايران و روسيه امضا خواهد شد، يعني مي‌توان با روبل و ريال تجارت كرد. همچنين كارتابل دو كشور به يكديگر وصل شده و افرادي كه كارت دارند مي‌توانند بين دو كشور با يكديگر تجارت كنند. وي ادامه داد: رشد صادرات ما به روسيه بيشتر از رشد واردات از اين كشور بوده است يعني از تجارت با روسيه سود مي‌بريم. همچنين با عضويت ايران در اتحاديه اوراسيا، تعرفه ۸۷ درصدی كالاهاي ايران، روسيه، قزاقستان و قرقيزستان صفر شده و به راحتي مي‌توان تجارت داشت.رييس كل بانك مركزي عنوان كرد: چيني‌ها يوآن آفشور و آنشور دارند. يوآن آفشور براي مبادله با ديگر كشورها بوده و در ايران نيز ما اين طرح را آغاز كرده و ريال آفشور را به زودي نهايي مي‌كنيم. يعني افغانستاني‌ها و عراقي‌ها كه با ريال مبادله مي‌كنند، ريال آفشور دريافت خواهند كرد.
پيش از اين فرزين در ارديبهشت امسال خبر از ريال آفشور داده بود تا با دو گانه كردن ارز داخلي ايران، لااقل در معاملات با كشورهايي مانند عراق و افغانستان كه در آن از ريال استفاده مي‌شده نوع جديدي از ارز استفاده شود كه بتوان با استفاده از آن بخشي از نيازهاي ارزي را نيز تامين كرد. جداي از اين خبر كه هنوز جزيياتي از آن منتشر نشده اما به نظر مي‌رسد كه فعلا استفاده از ظرفيت روسيه براي دولت بار ديگر به اولويت‌ها برگشته و كارشناسان نيز خوشبيني محتاطانه‌اي نسبت به آن دارند. يك كارشناس اقتصادي با بيان اينكه ميزان ۶.۵ ميليارد روبل اعتبار در حجم تجارت ۱۱۰ ميليارد دلاري ايران چندان چشمگير نيست، گفت: با وجود قراردادها و ايجاد خط اعتباري‌هاي ارزي مي‌توان اين‌طور اميدوار بود كه بتوانيم اثر تحريم‌ها را به‌ آهستگي كمرنگ كنيم.
حسن حسن‌خاني با اشاره به گشايش خط اعتباري بين ايران و روسيه بيان كرد: ميزان ۶.۵ ميليارد روبل اعتبار چندان براي ما چشمگير نيست، آن هم در حجم تجارت ۱۱۰ ميليارد دلاري ايران. بنابراين اثر واقعي كوتاه‌مدت اين اتفاق، چندان زياد نخواهد بود، اما يك اثر رواني براي اقتصاد و عاملان اقتصادي و كساني كه درگير تجارت هستند، خواهد داشت و مقداري اطمينان‌بخش است از اين جهت كه ايران گام‌به گام اثر تحريم را پشت سر مي‌گذارد. وي با بيان اينكه منظور از اثر تحريم، قدرت تخريب زيادي است كه تحريم‌ها در نظام پرداخت رسمي بين‌الملل ما ايجاد كردند، افزود: در ۱۳ آبان ۱۳۹۷ در يك روز تاريخي و سخت، حدود ۷۰۰ ايجنت ما توسط امريكا تحريم شد؛ اعم از بانك مركزي، بانك‌ها، بيمه‌ها، كشتي‌ها و غيره. سايت رسمي وزارت خزانه‌داري امريكا و اوفك هم اين تحريم را در كنار خيلي از تحريم‌هاي ديگر آورده است. در دوران رياست‌جمهوري ترامپ حداقل ۹۰ واقعه تحريمي داشتيم كه بيش از ۶۰ واقعه فقط در حوزه روابط مالي، تجاري، كالايي، بيمه‌اي و حمل‌ونقل بود و از اين ۶۰ واقعه، مهم‌ترين آنها در ۱۳ آبان رخ داد. اين كارشناس اقتصادي ادامه داد: با وجود اين، امروز با توجه به قراردادها و ايجاد خط اعتباري‌هاي ارزي مي‌توان اين‌طور اميدوار بود كه بتوانيم اثر تحريم‌ها را به‌آهستگي كمرنگ كرده و در فضاي بين‌الملل مجددا، ال‌سي باز كنيم، سوآپ ارزي شكل دهيم، بتوانيم آزادانه و با مشكلات كمتري از يوترن دلار (چرخه بازگشت دلاري)، تجارت خود را اعم از صادرات، واردات و سرمايه‌گذاري و سوآپ‌هاي ارزي مختلف داشته باشيم.
حسن‌خاني با اشاره به فرصت‌هاي آينده بازگشايي خط اعتباري در خارج از كشور، بيان كرد: اگر اين فرصت در همين اندازه باقي بماند، اثر رواني مثبتش بزودي خنثي مي‌شود و از بين مي‌رود؛ اما اگر يك مبدا و آغاز باشد براي اينكه ما بتوانيم ارتباطات كارگزاري مالي و تجاري خود را با منطقه اوراسيا افزايش دهيم، مي‌تواند اثر تحريم را بيش از گذشته خنثي كند براي اينكه ما بتوانيم توان از دست رفته خود را در نظام و تجارت بين‌الملل بازيابي كرده و اقتصاد خود را احيا كنيم.
وي با اشاره به تحريم‌ها عليه روسيه اظهار كرد: روسيه با ما يك تفاوت اساسي دارد، زيرا دچار تحريم ثانويه نيست، در حالي كه ما دچار تحريم ثانويه هستيم. تحريم ثانويه به اين نحو كه اگر يك دولت يا شركت با كشور تحريم‌شده ايران مبادله كرد، آن دولت يا شركت و كارگزار اقتصادي خودش در ليست تحريم‌هاي اوفك قرار مي‌گيرد. اين تحريم ثانويه فقط براي ايران وجود دارد و حتي روس‌ها هم تحريم ثانويه نيستند، به همين دليل امروز حتي شركت‌ها و افراد روس‌ كه تحريم هستند، هم با ما بي‌محابا كار نمي‌كنند، زيرا بيم اين را دارند كه به‌دليل تعامل با ايران، دچار تحريم ثانويه شوند. بنابراين ما بايد نسبت‌به تفاوت بين ايران و روسيه واقع‌بين باشيم.اين كارشناس پولي و ارزي با بيان اينكه جنس و حجم تحريم روس‌ها با تحريم‌ها عليه ايران متفاوت است، گفت: تحريم بودن روس‌ها امروز تاثيري در ميزان همكاري با ما ندارد. ميزان همكاري روس‌ها با ما تابع يك‌سري اهداف راهبردي است كه چه روس‌ها تحريم بمانند و چه تحريم نباشند، آن اهداف راهبردي‌شان با ما ادامه‌دار خواهد بود؛ روس‌ها در رويكردي كه در نگاه به شرق دارند و رويكردي كه در تقابل با امريكا و اروپا برايشان ايجاد شده، در نياز به آب‌هاي خليج فارس و مسيري كه براي دسترسي به هند دارند، با توجه‌به اهداف راهبردي خود، حدي از همكاري و هم‌پيوندي اقتصادي را با ايران ادامه مي‌دهند. 
به اين ترتيب در آستانه دو و نيم سالگي دولت باز هم گزينه‌ها به سمت استفاده از راه‌هاي دور زدن تحريم حركت كرده و بايد ديد كه تا چه حد مي‌توان بر روي اجرايي شدن آنها حساب باز كرد.