در گزارش اتاق فكر پروژه كمربند-راه كه به الزامات مشاركت ايران در اين پروژه اختصاص دارد، هماهنگي سياست‌ها، تجارت بدون مانع، اتصالات زيرساختي، تعاملات مردمي و همگرايي مالي به عنوان ضرورت‌هاي الحاق به اين طرح مطرح شد.
جلسه رونمايي از نخستين گزارش اتاق فكر ابتكار كمربند-راه چين با عنوان «الزامات مشاركت ايران در ابتكار كمربند-راه» در اتاق بازرگاني تهران برگزار شد. در اين نشست كه با حضور صاحبنظران و اعضاي اتاق فكر ابتكار كمربند-راه برپا شده بود، نقاط ضعف و همچنين فرصت‌ها و تهديدهاي مشاركت ايران در اين ابرپروژه مورد بحث و بررسي قرار گرفت.
رييس مركز خدمات سرمايه‌گذاري اتاق تهران در ابتداي اين گردهمايي با اشاره به اقداماتي كه در اين مركز در اتاق تهران براي توسعه همكاري‌هاي اقتصادي با چين به انجام رسيده است، گفت: ما با تشكيل كميسيونهاي تخصصي سند همكاري ٢٥ ساله ايران و چين را در بخش‌هاي مختلف مورد بررسي قرار داده و نظرات و پيشنهادات را در هشت حوزه به وزارت امور خارجه در دولت پيشين منعكس كرديم.
به گزارش روابط عمومي اتاق تهران، فريال مستوفي سپس به برگزاري يك دوره آموزشي بين‌المللي در حوزه كمربند-راه اشاره كرد و گفت: اين دوره در پاييز 1400 توسط مركز خدمات سرمايه‌گذاري با همكاري دو موسسه «مركز تحقيقات توسعه اقتصادي جاده ابريشم» و «موسسه تحقيقات كمربند-راه» از كشور هنگ‌كنگ و موسسه آموزش و توسعه منابع انساني اتاق تهران برگزار شد و شامل چهار ماژول تخصصي بود و متخصصاني از بخش خصوصي و سازمان‌هاي دولتي در اين دوره شركت كردند. محتواي اين دوره كه به زبان انگليسي بود نيز به فارسي ترجمه و در قالب يك كتابچه 220 صفحه‌اي منتشر شد كه قابل بهره‌برداري است.
مستوفي در ادامه با اشاره به اينكه شناخت دقيقي از اين كلان‌پروژه اقتصادي بين‌المللي در كشور وجود ندارد، ادامه داد: اين پروژه، تغييرات مهمي در روند توسعه جهاني و زنجيره‌هاي ارزش ايجاد كرده و هزاران پروژه در بيش از 100 كشور جهان در قالب ابتكار كمربند-راه اجرايي شده يا در مراحل اجرايي قرار دارد. در عين حال، سرمايه‌گذاري‌هاي متعددي صورت گرفته و طرح‌هاي بسياري تامين مالي شد‌ه‌اند. متاسفانه ايران نه‌تنها از دهه نخست اجرايي شدن اين ابتكار بهره‌اي نبرده، بلكه تقويت مزيت‌هاي رقابتي همسايگان در راستاي اجرايي شدن اين ابتكار، مزيت‌هاي كشور ما را تحت‌الشعاع قرار داده است. بنابراين ما در اتاق تهران تصميم گرفتيم اتاق فكري شكل دهيم و از بخش‌هاي مختلف خصوصي، دولتي و دانشگاهي براي هم‌انديشي در اين زمينه دعوت كنيم.
او با بيان اينكه حدود 300 نفر به اتاق فكر پيوسته‌اند، ادامه داد: هدف اين بود كه با تشكيل اين اتاق فكر، پلتفرمي براي مشاركت و بهره‌برداري از ظرفيت‌هاي ابتكار كمربند-راه BRI طراحي كنيم و از ابتدا هم تاكيد بر اين بود كه ما در فاز صفر قرار داشته و نيازمند تدوين يك سند سياستي هستيم.
مستوفي در ادامه از تشكيل چهار كارگروه با عنوان بانكي، مالي، حقوقي، زيرساخت و لجستيك، انرژي و محيط زيست و صنعت، معدن، كشاورزي، تجارت و خدمات ذيل اين اتاق فكر گفت: در اين مسير از همكاري يك تيم برجسته دانشگاهي نيز بهره گرفتيم و دكتر محسن شريعتي‌نيا، استاد روابط بين‌الملل دانشگاه بهشتي و متخصص حوزه چين همراه ما بودند.
او افزود: براي هر كارگروه تعدادي نشست برگزار شد و موضوعات را با مشاركت اعضاي كارگروه‌ها مورد كنكاش قرار داديم، علاوه بر آن، ادبيات و اسناد مربوطه توسط تيم تحقيقاتي مورد مطالعه و استفاده قرار گرفت و همچنين مصاحبه‌هايي با خبرگان انجام گرفت و در نهايت گزارش «الزامات مشاركت ايران در ابتكار كمربند-راه» به عنوان حاصل اين بررسي‌ها و مطالعات تهيه شد. اين گزارش محصول مشاركت و همكاري بخش خصوصي، دواير دولتي و تيم تحقيقاتي است و اين سه ضلع كمك كردند تا امروز بتوانيم از اين گزارش رونمايي كنيم.
عقب‌ماندگي ايران
در دهه نخست اجراي ابتكار ابريشم
در ادامه اين جلسه، محسن شريعتي‌نيا، استاد روابط بين‌الملل دانشگاه بهشتي و متخصص حوزه چين گزارش «الزامات مشاركت ايران در ابتكار كمربند-راه» را ارايه كرد. او با اشاره به گام‌هاي تدوين نقشه راه مشاركت ايران در ابتكار كمربند-راه، از جمله پايش روند اجراي اين ابتكار در يك دهه اخير، تحليل قوت‌ها و ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهديدات ايران براي مشاركت در اين پروژه، ترسيم جهت‌گيري استراتژيك ايران و ترسيم نقشه راه مشاركت ايران در آن گفت: پايش روند اجراي ابتكار كمربند-راه از چند منظر از جمله زنجيره ارزش جهاني، نقش كانوني زنجيره‌هاي ارزش در اقتصاد جهاني، زنجيره ارزش چين محور و اسناد بالادستي دولت چين در حوزه ابتكار كمربند-راه صورت گرفته است.
شريعتي‌نيا افزود: پايش روند اجراي ابتكار كمربند-راه، اين يافته‌ها را حاصل كرد كه اين ابتكار صرفاً مجموعه‌اي از گذرگاه‌ها وكريدورها نيست؛ همچنين در ابتكار كمربند-راه اهداف ژئوپليتيكي محوريت ندارد. در عين حال، ابتكار كمربند-راه نوعي زنجيره ارزش چين‌محور است و مشاركت در آن تابع منطق مشاركت در زنجيره‌هاي ارزش است و در نهايت اينكه در دهه نخست اجراي ابتكار ابريشم، ايران حاشيه‌نشين بوده است. او سپس به نمونه‌هايي از پروژه‌هاي كليدي اجرا شده در قالب ابتكار كمربند-راه پرداخت و گفت: توسعه بندر گوادر در كريدور اقتصادي چين-پاكستان، بندر خشك قورغاس در قزاقستان، منطقه همكاري تجاري و اقتصادي چين و مصر در سوئز، راه‌آهن جاكارتا-باندونگ در اندونزي و بازار تاجران دوبي در جبل‌علي از جمله اين پروژه‌هاست.
شريعتي‌نيا در ادامه به تحليل قوت‌ها و ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهديدات ايران براي مشاركت در ابتكار كمربند-راه پرداخت و گفت: مشاركت در زنجيره ارزش چين محور، بهبود جايگاه ژئواكونوميك ايران، كاهش شكاف زيرساختي و تسهيل روند توسعه اقتصادي از جمله فرصت‌هاي مشاركت در اين طرح به شمار مي‌‌آيد و البته تهديدها شامل تحريم‌هاي ايالات متحده، گسترش وابستگي به چين و تثبيت موقعيت ايران در پيرامون اقتصاد چين، نفوذ فزاينده در بازارهاي پيراموني ايران، قاعده‌گذاري بدون حضور ايران و تضعيف موقعيت ژئواكونوميك ايران است.
اين استاد دانشگاه «انرژي و معادن»، «بازار داخلي بالقوه بزرگ»، «مشاركت در جاده ابريشم ديجيتال» و «موقعيت ژئواكونوميك» را جزو نقاط قوت ايران براي مشاركت در اين پروژه برشمرد و گفت: نااطميناني بالا، سياست خارجي ژئوپليتيك محور، عدم عضويت در سازمان تجارت جهاني، پيچيدگي نظام قانوني و حكمراني در حوزه ديپلماسي اقتصادي، فقدان سياست تجاري منسجم، عدم دسترسي به نظام مالي جهاني و قطبي شدن روابط با چين به عنوان نقاط ضعف ايران مطرح است. شريعتي‌نيا در ادامه، چارچوب سياستي براي مشاركت در زنجيره‌هاي ارزش جهاني و پيشبرد توسعه ايران را ترسيم كرد و گفت: جانمايي زنجيره‌هاي ارزش جهاني در استراتژي توسعه، فراهم كردن قابليت‌هاي مشاركت در زنجيره‌هاي ارزش جهاني، توسعه ظرفيت توليد در داخل، فراهم كردن يك چارچوب قوي زيست‌محيطي، اجتماعي و حكمراني و هم افزايي سياست‌ها و نهادهاي حوزه تجارت و سرمايه‌گذاري جزو عناصر كليدي اين مشاركت بايد باشد. او سپس با اشاره به الزامات كلان مشاركت در زنجيره ارزش ابريشم، هماهنگي سياست‌ها، تجارت بدون مانع، اتصالات زيرساختي، تعاملات مردمي و همگرايي مالي را جزو اين الزامات برشمرد و هر يك از اين موارد را تشريح كرد.
