از وقتي تالاب هامون به دليل ندادن حقابه ايران توسط افغانستان خشك شده است زنگي براي مردم مرزهاي شرقي كشور به كابوسي پر گرد و غبار تبديل شده كابوسي كه سلامت آنها را نشانه گرفته است. زندگي مردم در سيستان بلوچستان سال‌هاست كه زير غباري از بي‌تدبيري‌ها مدفون شده است. به دليل ديپلماسي شكست خورده آب اين استان به يكي از خشك‌ترين استان‌هاي كشور تبديل شده است. بچه‌ها براي تامين آب آشاميدني طعمه گاندوها مي‌شوند و بزرگ ترها براي تامين آب مجبورند تلاش كنند اما در نهايت چيزي دستگيرشان نمي‌شود. زندگي در سيستان و بلوچستان با شن‌ها پيوند خورده است بيش از دو سوم روزهاي سال در اين استان هواي ناسالم انباشته با گرد و غبار به ريه مردم مي‌رود و هيچ مسوولي هم براي بهتر شدن أوضاع كار خاصي انجام نمي‌دهد. اينكه از رييس دولت گرفته تا ديگر مسوولان نتوانسته حقابه هيرمند را از أفغانستان بگيرند و با تمام مراواداتي كه با اين كشور دارند در اين مورد كاملا شكست خورده‌اند نشان از بي‌تدبيري دارد. همين بي‌تدبيري‌ها باعث شده تا ديگر همسايه‌هاي آبي ايران هم هر از گاهي از دادن حقابه ايران سر باز بزنند و در اين بين تنها خشكسالي و كمبود آب نصيب مردم مي‌شود.
طوفان‌هاي گرد وغبار از كانون‌هاي داخلي و خارجي
بنا بر آمارهاي رسمي مردم سيستان حدود دوسوم روزهاي سال هواي بسيار ناسالم يا خطرناك را با چاشني گردوغبار تجربه مي‌كنند و هر روز با شدت گرفتن باد، شهرهاي مختلف اين استان زير شن مدفون مي‌شوند. شدت اين توفان‌ها به قدري است كه در مدت زماني كوتاه، حتي سطح جاده‌ها را نيز مسدود كرده و تپه‌هاي شني در كسري از ساعت در مسير تردد خودروها ايجاد مي‌شود. توفان‌هاي گردوغبار سيستان ناشي از كانون‌هاي داخلي و خارجي است كه كانون داخلي عمدتاً بستر خشك تالاب هامون و گردوغبار خارجي نشأت گرفته از كشورهاي افغانستان و پاكستان است. اين گردوغبار به ويژه در مدت زمان وزش بادهاي ۱۲۰ روزه سيستان بيشتر مي‌شود.
بادهاي ۱۲۰ روزه كه ۲۳۰ روزه شده‌اند
به‌گفته اهالي شهر زابل اين بادها كه مدت وزش آن در سال‌هاي اخير به ۲۳۰ روز نيز رسيده، پيش از خشكي هامون موجب بركت منطقه بود، چرا كه وزش باد با اين شدت از روي تالاب پرآب هامون خنكي تالاب را به شهرها و روستاها مي‌برد و براي مردم منطقه زندگي‌بخش بود، اما اكنون و پس از خشكي تالاب، وزش بادها تنها گردوغبار را از بستر تالاب بلند كرده و توفان شن را براي مردم منطقه به همراه دارد. دلايل اصلي خشكي تالاب هامون را مي‌توان عدم‌پرداخت حقابه از سوي افغانستان و همچنين تغييرات اقليمي و خشكسالي دانست. پيش از اينكه افغانستان به‌واسطه ساخت سدهاي كمال‌خان و احداث سد بخش‌آباد، ورودي آب به هامون از جانب هيرمند و فراه‌رود را مسدود كند، آب از اين رودخانه‌ها وارد تالاب شده و هامون را سيرآب مي‌كرد، اما متأسفانه پس از اينكه افغانستان تصميم گرفت آب را به روي هامون ببندد، تالاب به‌طور كامل خشك شد و اين موضوع زندگي مردم منطقه در سيستان و بلوچستان و مناطق متأثر از تالاب در افغانستان و حتي پاكستان را مختل كرده است.
در كنار اين دو مورد اصلي، بخشي از كانون‌هاي بحران گرد و غبار در منطقه سيستان مربوط به حدود ۱۵۰ هزار هكتار اراضي كشاورزي رها شده به علت نبود آب است. علاوه بر آن، كانالي داخل درياچه هامون براي انتقال آب به طول ۲۶ كيلومتر حفر شده كه حجم زيادي از خاك را جابه‌جا كرده و چون در كريدور باد قرار گرفته؛ بنابراين مشكل گرد و غبار منطقه را تشديد كرده است.
وزارت نيرو جابه‌جايي گردوغبار در هامون را تسهيل كرد!
وزارت نيرو به‌دليل اجراي طرح غيركارشناسي ساماندهي هامون صابوري با هدف تأمين آب شرب يك كانال ۲۶ كيلومتري را در دل تالاب حفر كرده كه اكنون اين كانال به كريدوري براي جابه‌جايي هرچه راحت‌تر گردوغبار تبديل شده است. درحالي كه شرايط سيستان‌وبلوچستان هر روز وخيم‌تر شده و گردوغبار حدود دوسوم روزهاي سال مردم منطقه را با انواع بيماري‌هاي چشمي، ريوي، تنفسي و پوستي درگير كرده، متأسفانه هنوز هم خبر مثبتي از مذاكرات آبي ايران با هيات حاكمه افغانستان به گوش نمي‌رسد و همچنان از رهاسازي حقابه ايران از هيرمند كه سالانه ۸۲۰ ميليون مترمكعب براساس معاهده ۱۹۷۳ است و حقابه ايران از فراه‌رود و جان گرفتن تالاب هامون و پرآب شدن چاه‌نيمه‌هاي سيستان خبري نيست. به‌دليل عدم‌تحقق حقابه ايران از رودخانه هيرمند و همچنين سد كردن مسير ورود آب به«هامون صابوري »
از جانب فراه‌رود توسط افغانستان، پهنه خشك هامون و چاه‌نيمه‌هاي خشكيده سيستان به بستري براي گردوغبار تبديل شده كه اين مورد به‌ويژه در زمان وزش بادهاي ۱۲۰ روزه، هموطنان سيستاني را درگير انواع بيماري‌ها و زندگي آنها را مختل مي‌كند.
در اين هوا چه نفس بكشيم، چه نكشيم، مي‌ميريم!
در اين زمينه حجت‌الاسلام مجتبي اشرفيان، امام جمعه شهرستان نيمروز كه در كنار علي سلاجقه رييس سازمان حفاظت محيط زيست در تالاب خشكيده هامون حضور پيدا كرده بود، گفت: توفاني كه امروز مي‌بينيد، دوسوم روزهاي سال در منطقه ما جريان دارد و باعث شده استان ما بيشترين آمار ابتلا به بيماري‌هاي تنفسي را داشته باشد.
او ادامه داد: در اين هوا چه نفس بكشيم چه نكشيم، محكوم به مرگ هستيم. دغدغه مردم ما تأمين آب و برطرف شدن اين شرايط است كه واقعاً خواسته زيادي نيست. امام جمعه شهرستان نيمروز با اشاره به بيانات مقام معظم رهبري كه سيستان را تنگه احد ايران دانسته بودند، اظهار كرد: برنامه دشمن خالي كردن اين منطقه است و اگر شرايط به همين منوال پيش برود، سيستان خالي از سكنه خواهد شد.
اوخطاب به مسوولان گفت: از شما مي‌خواهيم اين مردم را دريابيد. اين مردم هم شهروند درجه يك كشور ما هستند. خواهش مي‌كنم آنها را نيز مانند مردم تهران ببينيد!
مرطوب‌سازي كف هامون در دستور كار است
پس از صحبت‌هاي امام جمعه نيمروز، علي سلاجقه كه در دايره مردم سيستان به گلايه‌ها و درخواست‌هاي مردم گوش مي‌داد، پس از شنيدن درددل‌هاي مردم سيستان در جمع خبرنگاران اظهار كرد: نمايندگان دستگاه‌هاي مختلف با حضور ميداني در اينجا، نتايج كار خود را ديدند و در واقع يك راستي‌آزمايي انجام شد. اگر قصوري بوده، كم‌كاري شده يا كاري نصف‌نيمه رها شده، امروز نمايندگان همه دستگاه‌ها به وضوح نتيجه آن را ديدند.
او با اشاره به گفت‌وگوي مستقيم خود با مردم، گفت: مردم شريف استان سيستان و بلوچستان توقع خاصي ندارند و دغدغه اصلي آنها نيز حفظ نظام است؛ وقتي مي‌بينيم مردم اين استان باوجود تمام مشكلات با رشادت‌ها و شجاعت‌هاي خود ايستاده‌اند و از نظام، انقلاب و كشور دفاع مي‌كنند، مسووليت سنگين خود را بيشتر حس مي‌كنيم. از اين‌رو از مسوولان توقع مي‌رود تمام كارهايي كه مي‌خواهند در اين منطقه انجام دهند را تسريع كنند و با سرعت بيشتري انجام دهند. سلاجقه با اشاره به بحث مذاكرات حقابه با كشور افغانستان، توضيح داد: بايد در ابتدا بحث مرطوب كردن هامون را دنبال كنيم، چراكه اگر كف تالاب مرطوب شود، ميزان گردوغبار نيز كاهش پيدا خواهد كرد. حتي اگر شرايط آبي مناسب نباشد و دولت همسايه نيز بارها اين موضوع را تكرار كند، بازهم بايد حداقل به اندازه‌اي كه كف هامون مرطوب شود، رهاسازي آب انجام شود. رييس سازمان حفاظت محيط زيست گفت: نشست‌هاي كارشناسي ميان دو كشور انجام مي‌شود و آخرين نشست هم ۲۹ مرداد برگزار شد. اين موضوع در قالب يك تقويم زماني ادامه خواهد داشت. در بحث مذاكرات حضور جوامع محلي بسيار كارساز است. طرف مقابل با رويكرد مناسبي به جلسات مي‌آيد. طرف مقابل به اين نتيجه رسيده كه اگر آبي باشد بايد رهاسازي كند و در اين زمينه شبهه‌اي وجود ندارد. زماني كه بارش‌ها اتفاق بيفتد و حوضه آبريز بالادست ذخيره مناسبي داشته باشد، رهاسازي نيز انجام خواهد شد.
تحقق حقابه هيرمند، شرط پذيرش طالبان به عنوان دولت رسمي افغانستان
همچنين محمد نجفي، نماينده وزارت امور خارجه نيز در اين زمينه اظهار كرد: يكي از مشكلاتي كه در مسير تخصيص حقابه ايران از هيرمند وجود دارد، عدم‌استقرار دولت رسمي در افغانستان است. به‌طوري كه در مجامع بين‌المللي حاكم نيز هيات حاكمه فعلي را به عنوان دولت رسمي نمي‌شناسند. با توجه به اين شرايط، شرط پذيرش طالبان به عنوان دولت رسمي افغانستان، تحقق حقابه ايران از هيرمند است.
مردم سيستان همچنان در انتظار نتيجه‌بخش بودن جلسات!
حضور دستگاه‌هاي مسوول در استان، بازديدهاي ميداني و گفت‌وگوي ميداني با مردم اگرچه مي‌تواند قوت قلبي براي مردم استان و همچنين نشاني از پيگيري مجدانه مباحث توسط مسوولين باشد اما مردم سيستان ديگر به برگزاري جلسات و حضور مسوولان راضي نمي‌شوند و شرايط نامساعد منطقه ايجاب مي‌كند كه هرچه زودتر خروجي اين جلسات و تعيين مصوبات در عمل مشخص شده و مردم نتايج آن را در بهبود كيفيت زندگي خود را عيناً مشاهده كنند.
گردوغبار ناي سيستان را بريده و اگر قرار است كاري براي كنترل گرد و غبار در تنگه احد ايران انجام شود، بايد همين امروز اقدام كرد. زندگي در اين هوا و تنفس اين ميزان از گرد و غبار باعث مي‌شود بسياري از مردم منطقه به أنواع بيماري‌هاي تنفسي مبتلا شده و حتي جان خود را از دست بدهند. اين وضعيت براي كودكان و افرادي كه بيماري‌هاي زمينه‌اي دارند به مراتب بدتر است.
