در سلسله گزارش‌هاي پيشين ابزارهاي مورد استفاده در بازار سرمايه را مورد بررسي قرار داديم و در اين گزارش قرار است معاملات اهرمي را بررسي كنيم. اهرم مالي (Financial Leverage) راه‌حلي براي تامين منابع مالي است. به عبارت بهتر اهرم مالي، نوعي ابزار مالي است كه با هدف افزايش بازدهي سرمايه‌گذاري به كار مي‌رود. زماني كه يك فرد (حقيقي يا حقوقي) تلاش مي‌كند تا با قرض گرفتن، دارايي خود را افزايش دهد از روش اهرم استفاده كرده است. در اين روش سرمايه فرد يا شركت بدون اضافه شدن سرمايه‌گذاران جديد، افزايش پيدا مي‌كند.
صندوق اهرمي چيست؟
صندوق اهرمي بورس يك نوع صندوق سرمايه‌گذاري است كه با استفاده از اهرم مالي، مي‌تواند منجر به بازدهي بيشتر نسبت به سهام عادي شود. ناگفته نماند همانطور كه سود مضاعف اين صندوق جذاب است، در صورت كاهش ارزش صندوق به جهت استفاده از اهرم زيان سهامدار چند برابر مي‌شود.
صندوق اهرمي براي افرادي كه قابليت تشخيص روند بازار را دارند و مي‌خواهند در زمان كوتاه، سود بيشتري نسبت به سرمايه اوليه خود كسب كنند، قابل توجه است. اين صندوق داراي واحدهاي بدون ريسك و پرريسك است كه هر كدام ويژگي‌هاي خاص خود را دارد.
واحدهاي سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري اهرمي به دو دسته بدون‌ريسك و پرريسك تقسيم مي‌شود. صندوق‌هاي بدون ريسك شامل تضمين حداقل سود و در صندوق‌هاي پرريسك، امكان بازدهي مضاعف وجود دارد. در صندوق‌هاي بدون ريسك، يك بازدهي حداقل و حداكثري در نظر گرفته شده و داراي تضمين سود حداقلي است.
واحدهاي پرريسك در صندوق اهرمي، ريسك واحدهاي بدون ريسك را پوشش مي‌دهند. در مقابل در صورتي كه بازدهي بيشتر از سقف بازدهي ايجاد شود، مازاد بازدهي به واحدهاي پرريسك اختصاص مي‌يابد.
به عنوان مثال اگر بازدهي صندوق در يك دوره زماني كمتر از ميزان حداقل بازدهي مورد نظر باشد، افرادي كه اوراق كم ريسك را خريداري كردند، حداقل بازدهي را كسب مي‌كنند. در همين شرايط سرمايه‌گذاراني كه ريسك بيشتر را پذيرفتند، از حداقل بازدهي اعلامي هم كمتر سود كسب مي‌كنند حتي ممكن است متضرر هم شوند. از سوي ديگر اگر بازدهي صندوق بيش از انتظار تحقق يابد، سهامداران ريسك‌پذير بيشتر از حداكثر بازدهي مشخص شده در صندوق و سرمايه‌گذاران ريسك گريز تنها به ميزان حداكثر بازدهي مشخص شده، سود دريافت مي‌كنند. در حالت ديگر اگر بازدهي صندوق طي سال به ميزان حداقل بازدهي تحقق يابد، به سرمايه‌گذاران ريسك پذير و ريسك گريز به‌طور يكسان سود تعلق مي‌گيرد.
صندوق اهرمي از نوع صندوق سهامي هستند يعني مدير صندوق محدوديتي در خريد سهام ندارد بنابراين ارزش دارايي‌هاي صندوق به فراخور تغييرات قيمت سهام مي‌تواند دچار نوسانات نامحدودي شود ولي گروه سهامداران ممتاز متضمن تحقق حداقل بازدهي براي سهامداران عادي خواهند بود. بنابراين سهامداران عادي چندان نگراني از تحقق بازدهي خود ندارند و به نوعي گويا در صندوق‌هاي با درآمد ثابت سرمايه‌گذاري كرده‌اند.
اما سهامداران ممتاز در ازاي پذيرش چنين ريسك و تعهدي چنانچه بازدهي صندوق بيش از سقف بازدهي تعيين شده براي سهامداران عادي يعني همان ۳۰ درصد باشد، علاوه بر سودي كه به سرمايه خودشان تعلق مي‌گيرد، مازاد سود سهامداران عادي را هم به دست خواهند آورد.
انواع صندوق‌هاي اهرمي
صندوق اهرمي دو نوع دارد و افراد ريسك‌پذير و ريسك‌گريز مي‌توانند در اين صندوق سرمايه‌گذاري كنند. در نوع اول يعني نوع عادي صندوق و واحدهاي ممتاز. براساس آمار ميزان ريسك صندوق‌هاي عادي در شركت‌هاي مختلف بين 15 تا 30 درصد است و با توجه به وضعيت بازار و بازده سرمايه‌گذاري اين ريسك مي‌تواند افزايش يا كاهش يابد.
واحدهاي ممتاز نيز بيشترين ريسك را دارند و سرمايه‌گذار اين صندوق‌ها بايد در نظر داشته باشد با استفاده از اهرم بيشترين ريسك و سود را خواهد برد. (برخي از شركت‌ها تنها در يك نوع صندوق اهرمي سرمايه‌گذاري مي‌كنند و در برخي ديگر نيز دو نوع اين صندوق‌ها دارا هستند.)
واحدهاي ممتاز نيز دو نوع هستند: واحدهاي ممتاز عام و واحدهاي ممتاز خاص؛
واحد ممتاز عام براي سرمايه‌گذاران ريسك‌پذير طراحي شده است و قابليت خريد و فروش در بازار سرمايه را دارد. دارندگان اين واحدها حق راي در مديريت صندوق را ندارند.
واحدهاي ممتاز خاص نيز براي موسسان صندوق است. يعني كساني كه در مجمع صندوق حق راي دارند. ضمن اينكه انتقال واحدهاي ممتاز خاص، ضوابط ويژه‌اي دارد.
در تعريف بايد گفت واحد عادي (date base unit) مناسب آنهايي ست كه ريسك‌پذيري كم‌تري دارند؛ آنهايي كه مي‌خواهند سرمايه خود را در يك حاشيه امن و مطمئن محفوظ نگه دارند. براي اين واحدهاي عادي، كف و سقف يا همان حداقل و حداكثر سود در نظر گرفته مي‌شود. مي‌شود گفت واحدهاي عادي در صندوق‌هاي اهرمي مشابه سرمايه‌گذاري در صندوق‌هاي با درآمد ثابت است. نوع دوم واحدهاي سرمايه‌گذاري با عنوان واحد ممتاز (equity base unit) شناخته مي‌شوند. واحدهاي ممتاز خودش به 2 دسته خاص و عام تقسيم مي‌شود. واحد ممتاز خاص مربوط به موسسين صندوق مي‌باشد كه دارندگان آن حق راي در مديريت صندوق دارند و انتقال واحدها با شرايط خاصي قابل انجام است. واحد ممتاز عام هم براي سرمايه‌گذاران ريسك پذير و خواهان سود بيشتر طراحي شده است. دارندگان اين نوع واحدها حق راي ندارند و مي‌توانند واحدهاي ممتاز را در بورس معامله كنند.
ساز و كار صندوق اهرمي چيست؟
مكانيسم دو نوع واحد عادي و ممتاز در صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري اهرمي به اين شرح است كه؛ اگر بازدهي كلي صندوق كمتر از نرخ كف براي واحدهاي عادي باشد، اين مبلغ از محل واحدهاي ممتاز جبران مي‌شود. در حالت برعكس، اگر بازدهي صندوق بيشتر از سقف تعيين شده براي واحدهاي عادي باشد، اين سودِ مازاد به واحدهاي ممتاز منتقل مي‌گردد. ضمنا بايد توجه داشت كه كف و سقف نرخ بازدهي در اميدنامه صندوق اهرمي ذكر مي‌شود.
در نتيجه اگر بازدهي صندوق سرمايه‌گذاري اهرمي به بالاي نرخ سقف برسد، سهامدارانِ واحدهاي ممتاز از سود مضاعفي برخوردار خواهند شد؛ اما اگر صندوق وارد ضرر شود، سهامداران واحدهاي ممتاز متحمل ضرر خواهند شد اما سهامداران واحدهاي عادي، همان كف نرخ بازدهي را دريافت خواهند كرد.
نكته مهمي كه در حساب سود و زيان صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري اهرمي وجود دارد اين است كه سود و ضرر اين صندوق‌ها به صورت روزانه محاسبه و اعمال مي‌شود.
كسي كه واحد ممتاز صندوق اهرمي را خريداري مي‌كند، مي‌تواند از منابع مالي جمع‌آوري شده از محل واحدهاي عادي به عنوان اهرم استفاده كند و زماني كه تغييراتي در ارزش واحدهاي صندوق ايجاد شد، تاثير مضاعفي بر واحدهاي ممتاز خواهد گذاشت.
براي مثال فرض كنيد سقف بازدهي واحدهاي عادي 1 درصد است. اگر بازدهي صندوق در يك روز 1.5 درصد باشد، سرمايه‌گذار واحد عادي فقط همان 1 درصد را دريافت مي‌كند و 0.5 درصد باقيمانده از طريق صدور واحد جديد، به سرمايه‌گذاران واحد ممتاز اختصاص داده خواهد شد.
