قفل سرمایه در بورس

اگر سری به سایت‌های جهانی و آمارهای ماهانه و روزانه بزنیم به این نتیجه خواهیم رسید که بازار سرمایه چه در ایران و چه در مقایسه با بورس‌های سایر کشورها وضعیت خوبی ندارد.

یکی از مهم‌ترین مشکلات بورس این روزها می‌توان عدم گردش نقدینگی و قفل شدن سرمایه دانست. در ماه‌های اخیر به واسطه دخالت‌های مسوولان دولتی در بازار شاهد خروج نقدینگی از چرخه معاملات و افت شاخص‌ها بودیم همین موضوع عامل شده که بازار با وضعیت قفل در معاملات مواجه شود. از سوی دیگر قفل شدن نقدینگی باعث می‌شود که دیگر پول جدیدی وارد بازار نشود و معاملات به همین شکل یعنی کم و ناچیز ادامه پیدا کند.

بازدهی واقعی شاخص بورس تهران (تعدیل شده بر اساس تورم) در مقایسه با بازدهی واقعی 9 شاخص بورس‌های بزرگ جهان نشان می‌دهد که فعالان بورس تهران از ابتدای ژانویه 2021 تا ژوئن 2023 به‌طور متوسط 33 درصد زیان کرده‌اند. شاخص‌های آماری اصلی بازار‌های سهامی نشان‌دهنده عملکرد جمعی درصد بالایی از سهم‌های آن بازار‌ها است. گاهی این میزان در سطح 70 تا 80 درصد قرار دارد (به عنوان مثال، شاخص  S&P 500 نزدیک به 80 درصد کل بازار سهام امریکا را در بر می‌گیرد) و گاهی نیز به عنوان یک شاخص آماری مطلق، مانند شاخص کل بورس تهران، در برگیرنده تغییرات تمام سهام یک بازار است.

بازدهی این شاخص‌های آماری که به عنوان بازدهی اسمی شناخته می‌شوند؛ تنها در میان فضای اقتصادی همان کشور قابل استفاده است و برای تناسب درست این بازدهی، جهت مقایسه با بازدهی سایر شاخص‌ها، نیاز به تعدیل این شاخص‌ها وجود دارد. نرخ معمول برای تعدیل بازدهی یک سرمایه‌گذاری در یک فضای اقتصادی بخصوص، نرخ تورم اقتصاد مورد نظر در همان بازه زمانی است. تیم تحلیل اکوایران برای ارزیابی عملکرد شاخص کل بورس تهران به نسبت شاخص سایر بورس‌های جهانی، بازدهی این شاخص‌ها را با توجه به محیط اقتصادی تحت فعالیت‌شان تعدیل کرده است.

این تعدیل با توجه به نرخ تورم سنگین کشورمان برای مقایسه عملکردی به‌شدت حیاتی است؛ زیرا که بازدهی اسمی در این محیط اقتصادی دیگر بی‌معنا شده است. به عنوان مثال و بر اساس آمار اکوایران شاخص کل بورس تهران در سال 2022 میلیادی با رشد تراز 13.44 درصدی همراه بوده است اما با توجه به نرخ تورم 47.9 درصدی در مدت مذکور، این شاخص در واقع بازدهی تعدیل شده منفی 23.3 درصدی داشته است. یعنی با وجود رشد 13.44 درصدی تراز شاخص کل در این مدت، فعالیت در این بازار سهامی که تورم 47.9 درصدی را متحمل شده است؛ زیانی 23.3 درصدی برای فعالان بازار سهام در پی داشته است.

برای مقایسه بازدهی تعدیل شده شاخص بورس‌های جهانی با بورس تهران به بررسی 9 شاخص جهانی از 7 کشور جهان در کنار شاخص کل بورس تهران پرداختیم. شاخص صنعتی داوجونز، قدیمی‌ترین شاخص بورس اوراق بهادار نیویورک است. شاخص S&P مبتنی بر ۵۰۰ سهم مختلف است و وزن سهام تشکیل‌دهنده این شاخص در هر لحظه متناسب با ارزش بازار محاسبه می‌شود. شاخص نزدک ۱۰۰، میانگین قیمت سهم‌های معامله شده ۱۰۰ شرکت بزرگ غیرمالی و برتر بورس نزدک است. البته این شرکت‌ها ۹۰ درصد وزن شاخص مرکب را نیز تشکیل می‌دهند. SSE Composite  که مخفف عبارت شاخص مرکب بورس اوراق بهادار شانگهای، ترکیبی از تمامی سهام A و B پذیرفته شده در بورس چین است.

شاخص Nikkei ۲۲۵ در سراسر جهان به عنوان شاخص برتر سهام ژاپن استفاده می‌شود. بیش از ۷۰ سال از شروع محاسبه آن می‌گذرد که نشان‌دهنده تاریخ اقتصاد ژاپن پس از جنگ جهانی دوم است. شاخص FTSE بر مبنای ۱۰۰ شرکت بزرگ (از لحاظ ارزش بازار) حاضر در بازار بورس انگلیس ایجاد شده است. شاخص NIFTY ۵۰ اصلی‌ترین شاخص معاملاتی بورس هند محسوب می‌شود. DAX ۳۰ به عنوان شاخص اصلی و محبوب‌ترین شاخص‌های بازار سهام آلمان در نظر گرفته می‌شود. شاخص S&P/ASX ۲۰۰ یک شاخص بازار سهام وزن‌دار و تعدیل شده بر اساس ارزش سرمایه سهام شرکت‌های فهرست شده در بورس اوراق بهادار استرالیا است. بازدهی تعدیل شده بر اساس تورم این شاخص‌ها از ابتدای سال 2021 نشان می‌دهد که NIFTY ۵۰ با 17.61 درصد بازدهی واقعی (تعدیل شده) بالاترین میزان بازدهی را تا ابتدای ژوئن 2023 به ثبت رسانده و پس از آن نیز Nikkei ۲۲۵ با 11.25 درصد رشد در جایگاه دوم قرار گرفته است.

DAX ۳۰ نیز تنها شاخص آماری دیگری است که در این مدت بازدهی مثبت داشته و 1.57 درصد بازدهی واقعی به ارمغان آورده است. در میان شاخص‌های سهامی که بازدهی واقعی منفی در این مدت داشته‌اند؛ بورس تهران با بازدهی منفی 32.86 درصدی، به‌طور متوسط بیشترین آسیب را به فعالان خود رسانده است و شاخص نزدک 100 نیز با 21.7 درصد بازدهی منفی در جایگاه دوم قرار می‌گیرد. این مقایسه آماری به خودی خود بیانگر دلیل قفل سرمایه در بازار‌های موازی بازار سهام در کشور ما است.

   بازار از دریچه ماملات

در معاملات دومین روز کاری هفته یعنی یکشنبه شاخص بورس تهران 18 هزار و 770 واحد نسبت به روز کاری گذشته پایین‌تر ایستاد و تا سطح 2 میلیون و 176 هزار و 361 واحد پایین آمد.شاخص کل هم وزن بورس نیز با کاهش 6 هزار و 637 واحدی در رقم 770 هزار و 824 واحدی ایستاد. شاخص کل فرابورس نیز با ریزش 200 واحدی به رقم 28 هزار و 290 واحد رسید. همچنین شاخص هم وزن فرابورس با کاهش هزار و 291 واحد به سطح 142 هزار و 647 واحد رسید.

ارزش معاملات کل بازار سهام به 11 هزار و 346 میلیارد تومان رسید. ارزش معاملات اوراق بدهی در بازار ثانویه 366 میلیارد تومان بود که 3 درصد از ارزش کل معاملات بازار را در این روز شامل می‌شود.ارزش معاملات خرد نیز با افزایش 16 درصدی به نسبت روز معاملاتی قبل به رقم 6 هزار و 757 میلیارد تومان رسید.در معاملات یکشنبه، 91 نماد صف خرید داشتند و 63 نماد با صف‌ فروش مواجه بودند. مجموع ارزش صف‌های خرید با رشد 47 درصدی نسبت به روز کاری قبل به 795 میلیارد تومان افزایش یافت و مجموع ارزش صف‌های فروش نیز با افزایش 109 درصدی به 368 میلیارد تومان رسید.