واردات کالای سخت‌افزاری دست دوم و حتی کالاهای سرمایه‌ای، بدون مجوز ممنوع است و برای کالاهای فناوری اطلاعات و الکترونیک دست دوم تا امروز هیچ مجوزی صادر نشده است. بنابراین هر کالای دست دومی که اکنون در بازار دیده می‌شود می‌تواند برچسب قاچاق داشته باشد.
تجهیزات فناوری اطلاعات عمر کوتاهی دارند. کارشناسان و متخصصان این حوزه حداکثر عمر مفید تجهیزات شبکه را با نگهداری درست از سه تا نهایتاً ۱۰ سال تخمین زده‌اند. قیمت کالاهای دست دوم متفاوت با دست اول و بسیار ارزان‌تر است؛ به این دلیل که در بیشتر کشورهای دنیا عمر مفید تجهیزات IT بسیار جدی است. آیدین عدالت عضو هیات‌مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای درباره واردات و فروش کالاهای دست دوم فاوا گفت: در بازار سخت‌افزار به‌وفور واردات و فروش کالای دست دوم انجام می‌شود؛ این موضوع یکی از معضلات این بازار است.
با وجود اینکه تعرفه کالاهای IT خیلی سنگین نیست و حدوداً بین چهار تا ۱۲ درصد تعرفه‌های گمرکی به آن تعلق می‌گیرد. تازگی با تخفیف‌هایی که برای بعضی از تجهیزات و قطعات اولیه لحاظ شده تا یک درصد هم کاهش پیدا کرده است. اما کالای نو و دست دوم تفاوت بسیار زیادی از لحاظ قیمت پیدا کرده‌اند زیرا کالای حوزه IT به دلیل کمبود تراشه در دنیا قیمتش رو به افزایش است و در چند سال اخیر به دلیل جهش قابل توجه ارزی در کشور قیمت این کالاها نسبت به قدرت خرید مصرف‌کنننده افزایش پیدا کرده است. عدالت تاکید کرد که تقریباً در همه کالاهای فاوا، با مساله واردات کالای دست دوم روبرو هستیم؛ از کالاهای زیرساختی شبکه مثل تجهیزات سرور، کالاهای سازمانی، اینترپرایزسوییچ‌ها، روترهای سنگین تا کالاهای مصرفی مثل لپ‌تاپ، گوشی تلفن همراه، مانیتور و غیره وارد کشور می‌شود.
به‌‌طور کلی گفته می‌شود تجهیزات IT عمر کوتاهی دارند. کارشناسان و متخصصان این حوزه حداکثر عمر مفید تجهیزات شبکه را با نگهداری درست از سه تا نهایتاً ۱۰ سال تخمین زده‌اند. قیمت کالاهای دست دوم متفاوت با دست اول و بسیار ارزان‌تر است؛ به این دلیل که در بیشتر کشورهای دنیا عمر مفید تجهیزات IT بسیار جدی است. در بعضی از شرکت‌ها دیده می‌شود که بعد از سه یا پنج سال کالا از مدار مصرف خارج می‌شود فرقی هم نمی‌کند کالا سالم باشد یا معیوب. این موضوع توجیهات فنی دارد زیرا دستگاه دچار خستگی مدار می‌شود و احتمال خطا و اتصالی بالا می‌رود و در نتیجه ریسک صدمه به مصرف‌کننده افزایش پیدا می‌کند. همه اینها بعد از سه سال و اتمام عمر مفید دستگاه‌های IT ممکن است پیش بیاید به همین دلیل در خیلی از کشورها بعد از سه سال این کالاها را از مدار مصرف خارج می‌کنند.
زباله‌های IT جهان اول کالای مصرفی جهان سوم
در اروپا و بیشتر ایالت‌های امریکا قوانین سفت و سختی برای کالاهایی که دارای باتری هستند یا کالاهایی که مواد مضر برای طبیعت در آنها به کار برده شده است وجود دارد؛ این کالاها حتماً باید با شرایط خاص بازیابی یا معدوم شوند و این کار هزینه‌بر است. گاهی این کالاها بعد از به حراج گذاشته‌شدن مشتری ندارند و حتی سازمان‌ها و شرکت‌ها ناچار می‌شوند مبلغی را بابت خروج این کالاها از سازمان پرداخت کنند. در این شرایط کشورهای جهان سوم مثل ایران به کمک پسماند فناوری اطلاعات اروپا و بخش‌هایی از امریکا می‌روند.
در همین خصوص آیدین عدالت توضیح داد: برای کشورهای ضعیف‌تر مثل ایران این موضوع خیلی جذاب است که تعداد قابل توجهی سرور ذخیره‌ساز، سوییچ، لپ‌تاپ، گوشی موبایل و غیره را که در شهرهای اروپا یا امریکا حراج می‌شوند بدون پرداخت پولی دریافت کنند و در ایران با قیمت خودخواسته بفروشند. نکته قابل توجه در این زمینه این است که کشورهای غربی نه تنها بابت فروش محصولات منقضی IT در کشورشان پولی مطالبه نمی‌کنند بلکه بابت خروج آن از کشورشان هزینه هم اعطا می‌کنند تا کالا به محیط زیست و شهروندان آسیب نزند و همچنین متحمل جریمه عدم معدوم‌سازی یا بازسازی غیراستاندارد نشوند.
تمام کالاهای دست دوم IT قاچاق است
عدالت درباره معضلات کالاهای IT دست دوم گفت: کالاهای دست دوم در هر دو بخش، یعنی بخشی که کالاهای سازمانی که زیرساخت شبکه را تشکیل می‌دهند و بخشی که به مصرف کاربر می‌رسد، چالش ایجاد می‌کند. اولین مشکل در کشور این است که واردات هرگونه کالای مصرفی دست دوم و حتی سرمایه‌ای، بدون مجوز خاص ممنوع است. یعنی اگر صادرکننده بخواهد حتی ماشین‌آلات دست دوم هم وارد کند باید توجیه داشته باشد و وزارت مربوطه آن را بررسی و تایید کند. اما برای کالاهای IT و الکترونیک دست دوم تا به امروز هیچ مجوزی صادر نشده است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت هر کالای دست دومی که اکنون در بازار دیده می‌شود به شکل قاچاق وارد شده است. طبیعتاً نظارت رسمی روی کالای قاچاق وجود ندارد و کیفیت و صحت کالا بررسی نمی‌شود.
کانال‌های ورود نیز ممکن است صدمات متعددی به کالا بزند زیرا این کالاها اغلب مخفیانه و از طریق روش‌های ناایمن وارد می‌شوند که ممکن است به خود کالا نیز آسیب بزند. او درباره معضل دیگر واردات کالاهای دست دوم در حوزه IT اضافه کرد: منشأ کالا ممکن است دچار مشکل باشد؛ حدود ۳۰ سال پیش چالش بزرگی در امریکا پیش آمد که شرکتی، کالایی را از بیماری که سیاه‌زخم داشت گرفته بود و آن را بازسازی کرده و دوباره فروخته بود و مصرف‌کننده به تبع استفاده از این کالا دچار بیماری شده و این ویروس به نفر دوم منتقل شده بود و شرکت هم متضرر شد. بنابراین در کشورهای اروپایی تقریباً فروش مجدد کالایی که مرجوع شده در خود آن کشور ممنوع است و حتماً باید از منطقه‌شان خارج شود. این کالاها به همین علت ممکن است دچار صدمات، اتصالی یا حتی بیماری باشند.
خستگی مدار در کالاهای فاوا آسیب‌زننده است
یکی از مفاهیم مهم در تجهیزات IT خستگی مدار است؛ این عبارت یعنی درست تا زمانی که دستگاه به مدار برق وصل است و پردازش انجام می‌دهد، کار می‌کند. اما این پردازش در بعضی از فناوری‌ها مثل فناوری رادیویی دچار افت می‌شود و کیفیت دستگاه کاهش پیدا می‌کند و در نتیجه امکان قطعی و خرابی افزایش می‌یابد. در همین راستا عدالت هم معتقد بود ایراد مهم دیگر دستگاه‌های دست دوم مصرف برق زیاد است و اختلالاتی که در این دستگاه پیش می‌آید ممکن است باعث اتصالی شود و به مصرف‌کننده یا مرکز داده صدمه بزند. آیدین عدالت درباره افزایش قیمت جهانی کالای فاوا در جهان گفت: در سه سال اخیر مشکلاتی مثل کرونا، اختلافات تجاری بین چین و امریکا همچنین جنگ روسیه و اوکراین باعث شده است تامین مواد اولیه اقلامی که در کالاهای IT استفاده می‌شود، چالش‌برانگیز شود و تولید چیپ‌ست از تقاضا بسیار عقب بیفتد. این باعث شده در دنیا کالاهای IT افزایش قیمت پیدا کند. حدود ۲۰ درصد افزایش قیمت در جهان به این دلیل اتفاق افتاده است. در یک سال اخیر هم تورم جهانی از یک تا ۱۵ درصد باعث افزایش قیمت ارزی کالاها شده است.
به عقیده آیدین عدالت، به رغم تاثیر متغیرهای بیرونی روی قیمت، ناتوانی مردم در خرید و واردات کالاهای پرچمدار به دلیل افزایش نرخ ارز در چند سال اخیر در کشور است زیرا وقتی ارز ۱۰ هزار تومانی در چهار سال به ۶۰ هزار تومان می‌رسد و افزایش ۶ برابری دارد، قطعاً دستمزدها با این نرخ رشد نمی‌کند و توان خرید مصرف‌کننده بسیار کاهش پیدا می‌کند و دنبال کالای کم‌قیمت‌تر هستند. عدالت ادامه داد: کالای های‌اند (Highend) وارد کشور می‌شود اما مصرف‌شان بسیار کاهش پیدا کرده است به دلیل اینکه کاربر توان خرید آنها را ندارد. زمانی فرد با هفت میلیون تومان می‌توانست یک گوشی رده‌بالا بخرد اما حالا برای خرید چنین موبایلی بیش از ۷۰ میلیون تومان پول لازم است، که عملاً از قدرت خرید بخش عمده‌ای از جامعه که درآمدشان زیر ۲۰ میلیون است، فراتر می‌رود.
اصولاً در جهان سوم و همچنین ایران مردم بیشتر به خرید کالای رده‌بالا و پرچمدار تمایل دارند اما در اروپا معمولاً شیب خرید مصرف‌کننده به سمت کالای رده‌پایین است. به گفته متخصصان این حوزه، مصرف‌گرایی در اروپا رواج دارد اما امید به دارایی‌های بزرگ‌تر بیشتر است به همین دلیل خرید کالای لوکس مصرفی کمتر است. در کشورهای جهان سوم برعکس است؛ مثلاً وقتی کارمندی ماهی ۲۰ میلیون درآمد دارد و نیاز به مسکن و خودرو دارد اما امیدی به خرید خانه و ماشین ندارد، پس درآمدش را صرف کالاهای مصرفی مثل لپ‌تاپ و تبلت می‌کند و سعی می‌کند بهترین نوعش را بخرد. به همین دلیل در کشورهای جهان سوم تمایل به خرید کالاهای پرچمدار بیشتر است اما به دلیل قدرت خرید پایین مردم، میزان فروش آن کم شده است.
سه میلیارد دلار حجم واردات گوشی
عمده‌ترین کالای حوزه فاوا که وارد کشور می‌شود و ارزبرترین کالای حوزه IT تلفن همراه است. عدالت درباره حجم واردات کالاهای سخت‌افزار دست دوم توضیح داد: آمار گمرک می‌گوید از سال ۱۳۹۰ حدود ۲۵۰ میلیون دلار واردات این کالا رشد داشته است. در سال ۱۳۹۱، ۳۰۰ میلیون دلار، ۱۳۹۲، ۵۲۰ میلیون دلار، ۱۳۹۳، یک میلیارد و ۲۵۴ میلیون دلار و آخرین آمار برای سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ است که حدود سه میلیارد دلار است. عدالت توضیح داد: دو گروه تعرفه عمده در حوزه فاوا وجود دارد؛ آنهایی که با ۸۵ شروع می‌شوند و در زمینه مخابرات هستند و گروه ۸۴ که در حوزه IT، سخت‌افزار و فناوری‌اطلاعات هستند.
کالاهای ۸۵ که اولین آن گوشی موبایل و بعد آن ایستگاه‌های مخابراتی است با حدود ۲۷۰ میلیون دلار ارزبری، دستگاه‌های تجهیزات زیرساخت شبکه حدود ۱۳۵ میلیون دلار، مودم و تجهیزات مصرف‌کننده حدود ۱۰ میلیون دلار، تجهیزات شبکه اینترپرایز و مصرف مثل سوییچ‌های شبکه و غیره ۵۵ میلیون دلار و موارد دیگر حدود ۱۰ میلیون دلار است. او ادامه داد: تعرفه‌های گروه ۸۴ شامل قطعات سخت‌افزاری، پردازنده، CPU و غیره است. حجم واردات تبلت ۶۵ میلیون دلار، لپ‌تاپ حدود ۱۲۰ میلیون دلار، کامپیوتر سرور ۷۰ میلیون دلار، تجهیزات داخلی تشکیل‌دهنده سرورها ۱۳۰ میلیون دلار تعرفه‌های حوزه IT هستند.
