هم‌زمان با تثبیت فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ و آغاز موج کوچ اجباری کاربران به پلتفرم‌های داخلی در آبان‌ماه سال گذشته، آیین‌نامه‌ای با عنوان «حمایت از سکوها و کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال» تدوین و معرفی شد.
این آیین‌نامه که با تاکید و دستور صریح رییس‌جمهور تدوین شده است، ۳۰ نوع حمایت مختلف را دربرمی‌گیرد؛ با این حال اغلب این پلتفرم‌ها مدعی‌اند حمایت‌های وعده داده شده، عملی نشده‌اند؛ هرچند در این میان فعالان اکوسیستم استارت‌آپی کشور می‌گویند شرایط فعلی پایدار نیست و حاکمیت مجبور می‌شود سیاست‌هایش در قبال اینترنت را تغییر دهد.
آیین‌نامه‌ای «حمایت از سکوها و کسب‌وکارهای اقتصاد دیجیتال» که گفته می‌شود ماه‌ها پیش از آغاز فیلترینگ اینستاگرام و واتس‌اپ تدوین شده بود، دستگاه‌های مختلف را بسیج کرد تا از پلتفرم‌های بومی حمایت کنند اما به‌سبب افزایش ناگهانی کاربران این پلتفرم‌ها بعد از روزهای پایانی شهریور سال ۱۴۰۱، تصمیم گرفته شد تا آیین‌نامه در آبان ماه تصویب و ابلاغ شود. بر اساس آن چه در وب‌سایت ۱۶۴۹ که برای این آیین‌نامه راه‌اندازی شده است، آمده صداوسیما موظف است به‌مدت شش ماه ترجیحا به‌صورت رایگان پلتفرم‌های مشمول را تبلیغ و معرفی کند که به گفته مدیران پلتفرم‌های داخلی، این اقدام از سوی صداوسیما عملی نشده است. مواد دیگر این آیین‌نامه به همکاری وزارت ارتباطات با نهادهایی همچون بانک مرکزی، سازمان پست، سازمان امور مالیاتی و وزارت ارشاد مربوط است که برای سکوهای مشمول یا جذابیت آنچنانی ندارد یا حمایت‌هایی را ارایه می‌کند که پیشتر برخی از پلتفرم‌ها از آن برخوردار بودند.
فراهم کردن امکان راه‌اندازی حساب امانی و خرید اعتباری
بر اساس ماده سه این آیین‌نامه، سکوهای مشمول موظفند براساس ضوابط و تسهیلات فراهم‌شده بانک مرکزی نسبت به فراهم کردن امکان راه‌اندازی حساب امانی، خرید اعتباری و پس‌پرداخت و پرداخت مدت‌دار برای خریداران محصولات و خدمات در این پلتفرم‌ها اقدام کنند. روئین صمدزاده، مشاور مدیرعامل شیپور، پیشتر در گفت‌وگوییبا پیوست درباره هدف مدیران این پلتفرم از درخواست برای تحت حمایت قرار گرفتن گفت: ما برای سرمایه‌گذاری بیشتر در شیپور دنبال راه‌های مختلف بودیم.
سرمایه‌گذار خارجی که نیست، سرمایه‌گذار داخلی هم در این سال‌ها به خصوص در مقیاس شیپور کم شده است، منابع بانکی هم برای تامین مالی با مشکلات خاصی مانند وثیقه روبرو هستند. بنابراین به پیشنهاد یکی از دوستان در روز آخر، درخواست خود را برای بهره‌مندی از این بسته ارسال کردیم و خیلی هم در جریان جزییات آن نبودیم. بعد پنج کسب‌وکار را دعوت کردند که یکی از آنها ما بودیم. او گفته بود: «اخیراً در یکی از جلسات پرسیدیم بحث تسهیلات و حمایت‌ها چه می‌شود که به ما گفتند هنوز بودجه آن ابلاغ نشده است. ما دنبال تسهیلات و قبول کردن وثیقه و این‌طور چیزها بودیم اما هیچ اتفاق خاصی نیفتاده و صرفاً یکسری جلسه برگزار شده است که خروجی خاصی نداشتند.
حتی مدلی هم که می‌گفتند کسب‌وکارهای کوچک بیایند به پلتفرم‌ها و از آنها حمایت شود به مرحله اجرا نرسیده است و صرفاً یکسری ایده بوده که ظاهراً به خاطر اختلاف سازمان‌ها و نهادهای مختلف و مشغولیت‌های این نهادها در دو سه ماه پایانی سال عملاً اتفاق خاصی نیفتاده است.» مشاور مدیرعامل شیپور به تازگی نیز تاکید کرد که تغییری در وضعیت قبلی حاصل نشده است صرفا همان تعداد محدود جلساتی که پیشتر برگزار می‌شد هم برگزار نمی‌شود. او در پاسخ به سوالی درباره ابلاغ معافیت‌های مالیاتی به کسب‌وکارهای فعال در پلتفرم‌های داخلی مشمول این آیین‌نامه گفت: بحث معافیت کسب‌وکارهایی که روی این پلتفرم‌ها فعال هستند ابلاغ شده اما ما پیگیری‌ای نکردیم.
سیاست‌های حاکمیت در خصوص اینترنت تغییر خواهد کرد
در این میان اما فعالان اکوسیستم استارت‌آپی کشور می‌گویند شرایط فعلی پایدار نیست و حاکمیت مجبور می‌شود سیاست‌هایش در قبال اینترنت را تغییر دهد. نیما نامداری، فعال حوزه استارت‌آپی کشور در پنل با موضوع «سرمایه‌گذاری در آینده دیجیتال ایران» با اشاره به ریسک بالایی که برای سرمایه‌گذاری در حوزه اقتصاد دیجیتال نسبت به بازارهای فیزیکی و سنتی وجود دارد، گفت: «حوزه‌هایی مثل حوزه املاک و حتی حوزه‌هایی مثل کسب‌وکارهای سوپرمارکتی در سال‌های اخیر سودآوری زیادی داشته است. در شرایط حاضر من نمی‌توانم به کسی توصیه کنم که وارد حوزه سرمایه‌گذاری در عرصه دیجیتال شود.» نامداری اعتقاد دارد در حال حاضر به جای اینکه سرمایه‌گذاری جدیدی انجام شود، منطقی‌تر است که سرمایه‌ها و کسب‌وکارهای فعلی حفظ شوند. او اظهارکرد: «به باور من در بهترین حالت اگر بتوانیم همین تیم‌های فعلی را با چنگ و دندان حفظ کنیم هم خیلی هنر کردیم.
در حوزه اقتصاد دیجیتال، ما در مورد سرمایه‌ای صحبت می‌کنیم که باید در برابر رگولاتورهای بی‌احساس و نادان از آنها محافظت کنیم.» او با بیان اینکه در حال حاضر اتصال به اینترنت و انجام ساده‌ترین کارها، مثل کد زدن، برای افراد و اعضای حاضر در استارت‌آپ‌ها تبدیل به یک عملیات پارتیزانی شده و به‌سختی انجام می‌شود، اشاره کرد که جذب سرمایه جدید برای کسب‌وکارهای این حوزه یک امر فانتزی است. او مشکلات فعلی در اکوسیستم استارت‌آپی کشور را بنیادی دانسته و اعتقاد دارد عناصر تداوم حیات این اکوسیستم در حال نابودی است. او در این خصوص گفت: «مشکل ما این است که دانشجوهای نخبه‌مان هیچ دلیلی ندارند که در ایران بمانند. شاید در حال حاضر تیم‌های بزرگ یا اپراتورها در اکوسیستم سرمایه‌های بزرگی هم تزریق کرده باشند اما هیچ‌یک از این سرمایه‌گذاری‌ها، خروجی خاصی نداشته است.» این فعال حوزه استارت‌آپی در نهایت نتیجه‌گیری کرد که در چنین شرایطی هر سرمایه‌گذاری، هر اندازه که باهوش باشد هم در این اکوسیستم با مشکل مواجه خواهد شد.
مشکل از نگاه حاکمیت به حوزه اقتصاد دیجیتال است
نیما نامداری یکی از مشکلات اصلی در اکوسیستم استارت‌آپی کشور را نگاهی دانست که حاکمیت به حوزه اقتصاد دیجیتال دارد و اظهار کرد: «نگاه حاکمیت به این حوزه انتخابی (selective) است اما چنین تصوری که بخشی از اقتصاد دیجیتال را بپذیریم و بخشی را کنار بگذاریم تصور غلطی است. این فضا یکپارچه است و نمی‌توان در چنین فضایی انتخابی عمل کرد، یک کسب‌وکار حوزه اقتصاد دیجیتال را پذیرفت و کسب‌وکار دیگری را کنار گذاشت. نسلی که به استفاده از اینترنت عادت کرده همه‌چیز را می‌خواهد نگاه انتخابی ندارد.» نامداری اعتقاد دارد همانطور که در خصوص ورود ویدیو و ماهواره به کشور حاکمیت و سیاست‌گذاران ناچار به پذیرش فناوری شدند، در خصوص اینترنت هم دیر یا زود این اتفاق رخ خواهد داد.
او در زمینه بیان کرد: «نهایت ظرفیت محدودسازی سیاستمدار با نهایت مقاومت مردم روبرو می‌شود و حاکمیت با موج تحول دیجیتال مواجه خواهد شد. در نهایت موج اقتصاد دیجیتال حاکمیت را با خود خواهد برد و مجبور می‌شود به حرف مردم گوش دهد و سیاست‌های خود درباره اینترنت را تغییر دهد.» او همچنین خاطرنشان کرد: «به اعتقاد من وضعیت فعلی پایدار نیست و تغییر خواهد کرد. اینترنت به زندگی تک‌تک این ۸۵ میلیون ایرانی مربوط است و سیاست‌های حاکمیت در خصوص اینترنت تا دو، سه سال آینده تغییر خواهد کرد.»
استراتژی اکوسیستم تاب‌آوری سرمایه‌های موجود است
کیوان جامه‌بزرگ، عضو سازمان نصر تهران، نیز به تشریح وضعیت اقتصاد دیجیتال و اکوسیستم استارت‌آپی کشور پس از فیلترینگ و محدودیت‌های گسترده‌تر اینترنت پرداخت و گفت: «با اتفاقاتی که به واسطه محدودیت‌ها رخ داد استراتژی اکوسیستم به تاب‌آوری همان سرمایه‌ها و استارت‌آپ‌هایی که داشتیم تغییر کرد و ۸۰ درصد تمرکز ما بر حفظ سرمایه‌گذاری‌های موجود معطوف شد.» او هم مانند نامداری به مساله مهاجرت به عنوان یکی از مشکلات جدی در شرایط فعلی اشاره کرده و گفت: « شرایط اصلاً مناسب نیست.
در سال گذشته ۷۵ درصد از نیروهای فناپ که از تیم ما خارج شدند، مهاجرت کردند. آنها نه به تیم‌های رقیب بلکه از ایران رفتند.» البته او اعتقاد دارد که در شرایط فعلی نگاه به کسب‌وکارها و اکوسیستم استارت‌آپی واقع‌بینانه‌تر از پیش شده است: «به اعتقاد من با اتفاقاتی که رخ داد نگاهمان به اکوسیستم استارت‌آپی کشور در حال واقعی‌تر شدن است. قبلاً این نگاه وجود داشت که اکوسیستم استارت‌آپی ایران می‌تواند اقتصاد کشور را نجات دهد و شرایط را متحول کند اما حالا نگاه به این اکوسیستم دارد واقع‌بینانه می‌شود.» جامه‌بزرگ با بیان اینکه نباید توقع عجیبی از استارت‌آپ‌ها داشته باشیم، گفت: «کل سرمایه‌ای که وارد استارت‌آپ‌های ایرانی شده به اندازه چهار برج در تهران نیست اما رشد بسیار بالایی دارند. این استارت‌آپ‌ها در شرایط فعلی به همین اندازه می‌توانند رشد کنند و نمی‌توان بیشتر از این انتظار داشت.
در واقع، در فضایی که به استارت‌آپ‌ها به جای فرصت، به عنوان تهدید نگاه می‌شود و به جای دیدگاه توسعه‌ای به آنها نگاه امنیتی وجود دارد نمی‌توانیم انتظار بیشتری از این اکوسیستم داشته باشیم.» کیوان جامه‌بزرگ نسبت به آینده حوزه اقتصاد دیجیتال ابراز امیدواری کرده و گفت: «دنیا به سمت اقتصاد دیجیتال پیش رفته و کشور ما هم با تقاضایی که در جامعه آن وجود دارد، مشکلات را حل خواهد کرد. اقتصاد دیجیتال را نمی‌توان متوقف کرد. جامعه ایران یک جامعه توده‌ای نیست، بلکه جامعه شبکه‌ای است به همین دلیل می‌تواند از محدودیت‌های اینترنتی عبور کند.»
