گزارش تحلیلی از رفتار کاربران ایرانی در سال گذشته (۱۴۰۱) در شبکه‌های اجتماعی مختلف نشان می‌دهد که ایرانی‌ها با وجود محدودیت‌ها و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، همچنان از این شبکه‌ها استفاده می‌کنند و در حالی که با فیلترینگ تلگرام، این پیام‌رسان جای خود را به واتساپ داده بود، حالا تلگرام به صدر استفاده ایرانی‌ها از پیام‌رسان‌های مختلف بازگشته است.
بیگ‌دیتا یا کلان‌داده اصطلاحی است که در مورد حجم زیادی از اطلاعات استفاده می‌شود که پیچیده هستند و پردازش آنها با استفاده از روش‌های سنتی، غیرممکن و دشوار است. این داده‌های کلان از آن‌جا که اهمیت زیادی دارند در موضوعات و صنایع مختلف اعم از صنعت آموزش، سلامت، دیجیتال مارکتینگ و شبکه‌های اجتماعی، تولید محتوا و غیره کاربرد دارند. تحلیل بیگ‌دیتای شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی راه را برای داشتن بینش‌های عمیق و فهم نکات مفید برای شناخت این فضا استفاده درست از آن اهمیت فراوانی دارد.
دیتاک در روزهای گذشته گزارش سالانه‌خود را درخصوص تحلیل رفتار کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی مختلف منتشر کرده که بر اساس آن، کاربران ایرانی با وجود محدودیت‌هایی که از قبل روی برخی از شبکه‌های اجتماعی اعمال شده بود و همچنین محدودیت‌های جدیدی که در شهریور سال گذشته روی پلتفرم‌هایی مانند اینستاگرام و واتساپ اعمال شد و همچنین سایر محدودیت‌های گاه و بی‌گاه مربوط به سرعت اینترنت، همچنان در شبکه‌های اجتماعی خارجی حضور دارند. فعالیت ایرانی‌ها و همچنین تولید محتوای فارسی در برخی از این پلتفرم‌های خارجی مانند توییتر حتی افزایش هم یافته است.
کدام شبکه‌های اجتماعی بیشترین کاربر فعال ایرانی را دارند؟
کاربران ایرانی با وجود محدودیت‌های فیلترینگ، کماکان در شبکه‌های اجتماعی مختلف خارجی فعال هستند و از پیام‌رسان‌های بین‌المللی به‌صورت گسترده استفاده می‌کنند. بنابر این گزارش، اپلیکیشن تلگرام با وجود فیلتر بودن، همچنان در صدر استفاده کاربران ایرانی قرار دارد و بین ۵۸ تا ۶۱ میلیون کاربر ایرانی دارد. پس از تلگرام، اینستاگرام با داشتن ۴۲ تا ۴۶ میلیون کاربر ایرانی، در رده دوم قرار دارد. توییتر هم با داشتن ۳.۵ تا ۴میلیون کاربر ایرانی در رده سوم فعالیت از نظر شمار کاربران ایرانی قرار دارد.
نکته قابل توجه این است که تا پیش از اعمال فیلترینگ جدید روی شبکه‌های اجتماعی در شهریور سال ۱۴۰۱، کاربران به استفاده از پیام‌رسان واتساپ متمایل شده بودند اما با فیلتر شدن واتساپ، کاربران ایرانی به‌صورت گسترده دوباره اقدام به استفاده از تلگرام کرده‌اند. البته این آمار براساس تعداد حساب‌های کاربری ایجاد شده توسط ایرانیان در شبکه‌های اجتماعی ذکر شده گردآوری شده است. با توجه به این نکته که در شبکه‌های اجتماعی، کسب و کارهای ایرانی هم حضور دارند و ممکن است هر نفر حقیقی، بیش از یک حساب شخصی داشته باشد یا حتی کاربران علاوه بر صفحه شخصی‌شان، صفحه‌های مربوط به کسب و کارشان را هم در شبکه‌های اجتماعی ایجاد کرده باشد، این داده‌ها با تعداد نفرات فعال متفاوت خواهد بود.
میزان فعالیت کاربران ایرانی در شبکه‌های اجتماعی
کاربران ایرانی تلگرام به‌صورت میانگین ۲۲ پست در ثانیه منتشر می‌کنند، در هر ثانیه، ۲۷ هزار پست تلگرامی توسط کاربران ایرانی مشاهده می‌شود، هر پست تلگرامی به صورت میانگین ۱۲۰۰ بازدید دارد، حدود ۱۰ درصد از پست‌های تلگرام محتوای بازنشر شده است. اغلب کانال‌های تلگرامی، محتوا را کپی کرده و سپس بازنشر می‌کنند و محتواها را از کانال‌های مبدأ به‌صورت مستقیم فوروارد نمی‌کنند.
علی‌رغم تصور اولیه مبنی بر اینکه با وجود محدودیت روی شبکه اجتماعی اینستاگرام، از شمار کاربران یا فعالیت در این پلتفرم کاسته می‌شود، داده‌ها نشان می‌دهد که از زمان ایجاد محدودیت روی این شبکه از شهریور ۱۴۰۱، حجم محتوای عمومی این بستر به مرور افزایش هم یافته است. تاکنون ۴۵۰ میلیون پست از ۶ میلیون صفحه عمومی متعلق به کاربران ایرانی در اینستاگرام منتشر شده است، به‌صورت میانگین ۱۴ پست در ثانیه توسط کاربران ایرانی در اینستاگرام منتشر می‌شود، کاربران ایرانی در هر ثانیه بیش از ۲۵ هزار بار پست‌های اینستاگرام را می‌بینند، حدود یک درصد از کاربران پس از مشاهده یک پست در اینستاگرام، آن را لایک می‌کنند.
همچنین تا پیش از اعتراضات شهریورماه سال ۱۴۰۱، شخصیت‌های گروه‌های مرجع نیز به فعالان این پلتفرم اضافه شدند. با آغاز اعتراضات فعالیت قشر جوان جامعه نیز در توییتر فارسی افزایش یافت. در مجموع فضای پلتفرم توییتر یک فضای قطبی است و همین موضوع، یکی از دلایل عدم فعالیت پررنگ کسب‌و‌کارهای ایرانی در این شبکه اجتماعی است. - تاکنون ۷.۳۵ میلیارد توییت از ۹.۱ میلیون کاربر ایرانی در توییتر منتشر شده است، کاربران ایرانی به صورت میانگین در هر ثانیه ۲۳۳ توییت منتشر می‌کنند، - بررسی و پایش کل محتوای توییتر فارسی نشان می‌دهد که تنها ۵ درصد از محتواهای ارسالی توسط کاربران، توییت دست اول هستند و ۹۵ درصد بقیه محتواها، محتواهای بازنشر یا ریتوییت بوده‌اند.
میزان تولید و انتشار محتوا در شبکه‌های اجتماعی
با آغاز اعتراضات در سال گذشته، محدودیت اینترنت و فیلتر شدن اینستاگرام در اواخر شهریورماه، میزان انتشار پست توسط کاربران ایرانی در اینستاگرام، به‌طور واضحی کاهش یافت و بازگشت روند تولید محتوای دو بستر توییتر و اینستاگرام تا اوایل دی‌ماه طول کشیده است. در پلتفرم تلگرام اما روند تولید محتوا توسط کاربران ایرانی متفاوت بوده و انتشار محتوا در بستر تلگرام در کل سال نرمال و بدون تغییرات چشمگیر بوده است. همچنین بررسی محتوای فارسی در پلتفرم‌های گوناگون نشان می‌دهد که در بستر تلگرام و اینستاگرام بیشترین قالب محتوایی، تصویر است.
در پلتفرم توییتر اما توییت متنی بیشترین نوع موارد منتشر شده کاربران را به خود اختصاص داده است. بیشترین موضوعی که توسط کاربران ایرانی در تلگرام به آن پرداخته شده سرگرمی و روزمره با ۶۷.۵ درصد از کل محتواهای منتشرشده در این پلتفرم بوده است. پس از آن، هنر و رسانه ۹.۵درصد، مالی و اقتصادی ۷.۳ درصد، مسائل اجتماعی ۶.۹ درصد، ورزش و جوانان ۳.۶ درصد، موضوعات سیاسی ۷.۳ درصد و همچنین مسائل بین‌المللی و علمی و آموزشی از کل محتواهای منتشر شده در این پلتفرم ارزیابی شده است.
مقایسه فضای مجازی در ایران و جهان
۷۹ درصد از مردم در موقعیت جغرافیایی ایران به اینترنت دسترسی دارند، ۷۵ درصد از کاربران ایرانی، از طریق موبایل در اینترنت فعالیت دارند، همچنین ۵۴ درصد از کاربران اینترنت در ایران در شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند. مقایسه سرعت اینترنت همراه و خانگی در ایران و جهان نیز حاکی از آن است که میانگین سرعت اینترنت همراه در ایران ۴۰ مگابیت‌بر ثانیه است و میانگین سرعت اینترنت در جهان ۴۱ مگابیت بر ثانیه است. بنابراین می‌توان گفت که سرعت اینترنت موبایل در ایران تقریباً با میانگین جهانی برابر است اما اوضاع در اینترنت ثابت متفاوت است.
بنابر آمار، ۸۶ درصد کاربران اینترنت در ایران، به اینترنت3G و بالاتر از آن، دسترسی دارند، میانگین سرعت اینترنت ثابت در ایران ۱۲ مگابیتبرثانیه برآورد شده درحالی که میانگین سرعت اینترنت ثابت جهانی ۷۹ مگابیتبرثانیه است. بنابراین سرعت اینترنت ثابت در ایران به‌طور چشمگیری از میانگین جهانی آن کمتر است. محبوب‌ترین شبکه‌های اجتماعی در جهان به‌ترتیب شمار و تعداد کاربران با آنچه در ایران وجود دارد، متفاوت است. بدین صورت که فیس‌بوک دو میلیارد و ۹۵۸ میلیون کاربر، یوتیوب دو میلیارد و ۵۱۴ میلیون کاربر، اینستاگرام دو میلیارد کاربر، واتس اپ دو میلیارد کاربر، وی‌چت یک میلیارد و ۳۱۳ میلیون کاربر، تیک‌تاک یک میلیارد و ۵۱ میلیون کاربر، تلگرام 700 میلیون کاربر، اسنپ‌چت ۶۳۵ میلیون کاربر، توییتر ۵۵۶ میلیون کاربر و پینترست ۴۴۵ میلیون کاربر دارد.
