برخی پیام‌رسان‌های داخلی شامگاه دوشنبه ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۲ از کار افتادند. ساعتی بعد، فیلم سخنان رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات منتشر شد که این اختلال را ناشی از مشکل برق در دیتاسنتر عنوان کرد و بعدتر هم خبر رسید که اختلال برطرف شده است.
البته بیشتر کاربران اینترنتی هم در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های فیلتر شده از موضوع اختلال، خبردار شدند و در این فاصله کمتر شکایتی از قطع سرویس‌ها مطرح شد؛ در عین حال این سوال پیش می‌آید که چرا دیتاسنتر پایدار نبود و چه کسی مسوول سهل‌انگاری و عدم پایداری شبکه بود؟
برخی پیام‌رسان‌های بومی دوشنبه شب دچار اختلال شدند و امکان سرویس‌رسانی به کاربران از سوی آنها برای ساعاتی مقدور نبود. بله و ایتا پیام‌رسان‌هایی بودند که با بیشترین اختلال در دسترسی مواجه بودند که با رفع مشکل که به دلیل قطع برق در یک دیتا سنتر رخ داده بود. محمداحسان خرامید، مدیر مرکز اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات درباره جزییات این اختلال و از سر گرفتن سرویس‌دهی پیام‌رسان‌ها اظهار کرد: شما وقتی با سیستمی کار انجام می‌دهید و برق قطع می‌شود، تا سیستم و برنامه مورد نظر بالا بیاید و... با فرایند زمان‌بری مواجه می‌شوید.
قطعی برق و ایجاد اختلال در پیام‌رسان‌ها نیز به همین صورت تا رفع مشکل و سرویس دهی مجدد زمان لازم دارند. این در حالی است که اگر ما پشتیبان (بک‌آپ) نداشتیم و تمهید قطعی برق نداشتیم شاید تا دو، سه روز دیگر هم برای حل مشکل زمان نیاز بود. او توضیح داد: در اتفاقی که افتاد ما قطعی تمام پیام‌رسان‌ها مواجه نبودیم. تنها بله و ایتا مشکل اساسی داشتند. بقیه فعالیت داشتند و ویراستی و سروش پلاس هم اختلال جزیی داشتند که با سرعت برطرف شد. وی با بیان اینکه چیزی به نام هک و حمله نبوده و دیتایی هم از بین نرفته است، گفت: تمهیدات قطعاً وجود داشته است. اگر نداشت، با مشکلات بیشتری مواجه بودیم.
اختلال در سیستم برق اتفاق نادری نیست
همچنین محمد جعفرپور مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت در خصوص اختلال در سرویس برخی پیام‌رسان‌های داخلی اعلام کرد: به دلیل قطعی برق شهری، دستگاه‌های برق اضطراری یکی از مراکز داده فعال شد، اما به دلیل مشکل در سیستم برق اضطراری برای دقایقی برق سرورها قطع شد که همین اختلال کوتاه موجب از دسترس خارج شدن سرورها شد. وی با اشاره به اینکه قطعی برق مدت زمان کوتاهی طول کشیده افزود: زمان قطعی برق سرورها اندک بوده و با تلاش تیم‌های فنی قطعی برق سرورها ظرف مدت کوتاهی برطرف شد، اما سرویس‌دهی مجدد سرورها نیازمند زمان بوده و تیم‌های فنی درحال تلاش هستند تا سرویس‌ها به حالت عادی برگردند.
مدیرعامل شرکت ارتباطات زیرساخت با تاکید براینکه اختلال در سیستم برق اتفاق نادری نیست و بارها سرویس‌های جهانی با چنین مشکلاتی روبرو بودند گفت: اما برخی تمهیدات در حوزه برق شهری و تدابیر مراکز داده پشتیبان می‌تواند کیفیت خدمات را افزایش داده و اختلال‌های حداقلی را نیز مدیریت کند، که برای اجرای سریع در دستور کار است. وی افزود: مرکز داده مذکور از تجهیزات مناسب و با کیفیتی برخوردار است. اولویت ما ارایه سرویس پایدار است و پس از آن گزارش‌های تکمیلی در خصوص مدیریت این اختلال بررسی خواهد شد تا از تکرار آن پیشگیری شود.
هیچ‌کس از قطع سرویس شکایتی نداشت!
اختلال در سرویس‌دهی پلتفرم‌های اینترنتی، نه موضوع جدیدی است و نه به ایران منحصر می‌شود. حتی اندازه پلتفرم‌ها و تعداد مشترکان آنها نیز تاکنون نتوانسته است وقوع اختلال را منتفی کند. نمونه‌های فراوانی از اختلال سرویس‌های بین‌المللی وجود دارد.
اما هرقدر بخواهیم از کنار این اختلال، ساده بگذریم، باز هم چند نکته باقی می‌ماند که شایسته توجه هستند. یکی از انتقادها نسبت به این موضوع هم این بود که تماس تصویری با رییس مرکز روابط عمومی و اطلاع‌رسانی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات روی پلتفرم خارجی «اسکایپ» انجام شد. (در فیلم مربوطه، لوگوی اسکایپ زیر لوگوی شبکه خبر، دیده می‌شود.) آن هم در دوره‌ای که تقریباً هر هفته، مقامات مختلف کشور در مذمت پلتفرم‌های خارجی و لزوم استفاده از نمونه‌های داخلی سخن می‌گویند و تا جایی که امکان داشته، پلتفرم‌های خارجی، فیلتر و مختل شده‌اند. مصاحبه خرامید در اسکایپ این حس را ایجاد می‌کند که انگار در شرایط حساس، پلتفرم‌های داخلی به کار نمی‌آیند و فقط برای روزهای خوش طراحی شده‌اند.
بنابراین به نظر می‌رسد باید شکرگزار بود که معدود پلتفرم‌های خارجی از تیغ بی‌دریغ بومی‌سازی نجات پیدا کرده‌اند که بتوان از طریق آنها، پیام را به مردم منتقل کرد. از طرف دیگر بی‌راه نیست اگر بگوییم میلیون‌ها مشترک پیام‌رسان‌های داخلی (براساس آمارهای وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات) در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌های فیلتر شده از موضوع اختلال، خبردار شدند و تاکنون هزاران کسب‌وکار فعال در پیام‌رسان‌های بومی (باز هم براساس آمارهای وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات) شکایتی از قطع سرویس نداشته‌اند. این دو موضوع، عمق تاثیرگذاری و کاربری پیام‌رسان‌های داخلی را به خوبی نشان می‌دهند.
آسیب‌پذیری دیتاسنتر و سهل انگاری در پایداری شبکه
در عین حال اینجا این سوال پیش می‌آید که چرا دیتاسنتر پایدار نبود و چه کسی مسوول سهل‌انگاری و عدم پایداری شبکه بود؟ یک کارشناس حوزه فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با مهر با تشریح دلایل فنی که منجر به قطعی پیام‌رسان‌های بومی شد، اظهار داشت: اصل ماجرا این بوده که دیتاسنتر به دلیل قطعی برق منطقه به مدت ۲۰ دقیقه بدون برق ماند. اما قاعدتاً در مراکز داده وقتی برق قطع می‌شود دستگاه‌های یو پی‌اس وارد عمل می‌شوند و نمی‌گذارند سرورها خاموش شوند. وی افزود: این دستگاه‌ها توانی دارند که در دیتاسنترهای بزرگ معمولاً این توان بیشتر از نیم ساعات تا یک ساعت در نظر گرفته می‌شود.
پشتوانه آنها نیز ردیفی از دیزل‌های اصلی و پشتیبان است که باید بتوانند دیتاسنتر را به مدت یک هفته حتی با فرض اینکه برق قطع شود و گازوئیل هم نرسد، روشن نگه دارند. وی با بیان اینکه دیتاسنتری که برق آن قطع شد، جزو دیتاسنترهای حیاتی کشور است، گفت: دو تا سه دیتاسنتر اصلی داریم. دیتاسنتری که روز دوشنبه قطع شد، سومین دیتاسنتر اصلی کشور است. یکی از آنها نیز سال گذشته چند بار با آتش‌سوزی و قطعی برق مواجه بود.
این کارشناس حوزه فناوری اطلاعات گفت: دیتاسنتر با توجه به شرایط و رتبه‌اش که نشان می‌دهد چقدر پایدار است، نباید با قطعی ۲۰ دقیقه‌ای برق خاموش شود و دیزل‌هایش در مدار نیاید. این اتفاق پذیرفتی نیست. وی افزود: از سوی دیگر به دنبال این اتفاق هیچ‌کدام از پیام‌رسان‌ها نه اطلاع‌رسانی کرده و نه بیاینه‌ای دادند و در عوض وزارت ارتباطات عذرخواهی کرد. این واکنش، علت مستقیم مشکل را به دولت و وزارت ارتباطات مرتبط می‌کند و این مساله فضای خوبی را برای افکار عمومی ترسیم نمی‌کند. وی گفت: این در حالی است که در پاسخ به این اختلال باید خود پیام‌رسان‌ها و نهایتاً شرکت ارتباطات زیرساخت پاسخگو می‌بودند. کارشناس حوزه فناوری اطلاعات همچنین خاطرنشان کرد: در حال حاضر درست است که ارتباط برقرار شده، اما بازیابی اطلاعات و سایر موارد ممکن است تا هفته‌ها با مشکل مواجه باشند.
در چنین رویدادهایی وقتی سرور خاموش می‌شود یک هفته تا ۱۰ روز باید شبانه‌روزی کار کرد تا مشکل به‌طور کامل رفع شود. وی تاکید کرد: در این خصوص پیام‌رسان‌ها نیز باید پاسخگو باشند و توضیح دهند. همچنین این موضوع باید مشخص شود که چه کسی این دیتاسنتر را مدیریت می‌کرده و علت قطعی آنچه بوده است. وقتی یک دیتاسنتر حیاتی کشور به واسطه سهل انگاری، پایداری شبکه اصلی کشور را زیر سوال می‌برد، باید تدبیری اندیشیده شود که این اتفاق دوباره رخ ندهد.
