تعادل|
در شرایطی که غرب و امریکا فروش تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز صنایع نفت و گاز ایران را با تحریم‌های شدیدی روبرو کردند، ضرورت دستیابی به فناوری لازم برای تولید این تجهیزات در داخل کشور مطرح شد.
طرح تولید بار اول ذیل شورای عالی امنیت ملی شکل گرفته بود و قانون پشتیبان نداشت. از این جهت با پیگیری معاونت علمی و فناوری رییس‌جمهوری و در قالب ماده ۱۰ قانون جهش تولید دانش‌بنیان آیین نامه اجرایی برنامه تولید بار اول توسط دولت ابلاغ شد و حالا دانش‌بنیان‌ها با یک پشتوانه بسیار قوی قانونی می‌توانند محصولات بو‌می‌سازی شده خود را به وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دولتی عرضه کنند.
به گزارش خبرنگار «تعادل» از آنجای که صنایع نفت، گاز و پترشیمی بیشترین ارزآوری را برای کشور دارند، این بخش‌ها به‌شدت مورد تحریم قرار گرفته‌اند. به‌طوری که تحریم‌های مربوط به این حوزه‌ها به‌شدت رصد می‌شود و امکان دستیابی ما به اقلام و تجهیزات راهبردی و استراتژیک در صنایع نفت و گاز محدود شده است.
در این شرایط، چاره‌ای برایمان باقی نمانده جز اینکه نگاهمان را از ورای مرزها به داخل معطوف کنیم و با اتکا به توان داخلی و دانش‌بنیانی به دنبال رفع نیازهایمان باشیم.
به نظر می‌رسد، تلاش‌های دانش‌بنیانی کشور در حال ثمردهی است. به‌طوری که صادرات کاتالیست به روسیه از رویا به واقعیت تبدیل شده است و نوسازی تجهیزات پالایشگاهی فراسرزمینی به راحتی توسط متخصصان کشورمان صورت می‌گیرد. همچنین تولید تاپ درایوهایی که امکان حفاری در اعماق بیشتر از 4 هزار متر را برایمان به وجود می‌آورد و تولید کک اسفنجی‌هایی با ارزش حرارتی بالا نمونه‌های دیگری از موفقیت‌های دانش‌بنیانی کشورمان است.
در کنار این موضوع، مساله مهم دیگر تسهیل ورود فناوری به صنعت کشور است؛ تاکنون در زمینه تسهیل ورود تحقیق و توسعه یا R&D به صنعت قانون مهم و تسهیل‌کننده‌ای تهیه نشده بود اما اخیرا در قانون جهش تولید دانش‌بنیان مصوب مجلس شورای اسلامی، سیاست مهمی در زمینه تامین مالی تحقیق و توسعه در دل صنعت نهایی و به تصویب رسیده است که به کمک آن، صنایع به هزینه کرد برای تحقیق و توسعه و ورود اقتصاد دانش‌بنیان به دل صنعت ترغیب خواهند شد.
راهکاری که برای گذار از خام‌فروشی صنعتی و همچنین مونتاژکاری با ورود تحقیق و توسعه و همچنین فناوری به بخش‌های ابتدایی زنجیره ارزش تولید کشور پیگیری خواهد شد و این سیاست مهم توسعه‌ای و صنعتی کشور، سیاست اعطای «اعتبار مالیاتی تحقیق‌وتوسعه به صنایع کشور» است که هزینه‌کرد انجام شده برای تحقیق و توسعه را به عنوان هزینه قابل قبول مالیاتی محاسبه کرده و به عنوان اعتبار، در مالیات سال بعد بنگاه اقتصادی یا صنعت محاسبه می‌کند. این سیاست مهم در کنار سیاست تولید بار اول، زمینه دانش‌بنیان شدن صنایع کشور را فراهم خواهد کرد.
در ادامه نظرات دو تن از نمایندگان مجلس را پیرامون اهمیت سیاست تولید بار اول و اعتبار مالیاتی در به کارگیری صنعت از تحقیق و توسعه و ظرفیت اقتصاد دانش‌بنیان کشور را خواهیم خواند.
ایران چگونه می‌تواند از خام‌فروشی فاصله بگیرد
رحیمی مظفری، عضو کمیسیون انرژی مجلس با اشاره به این موضوع که اتفاق مبارکی در کشور رخ داد و توانستیم در سایه تحریم‌ها، تهدید را تبدیل به فرصت کنیم، به خبرنگار « تعادل» تصریح کرد: مجموعه وزارت نفت توانست تولیدات بار اول را تجاری‌سازی و دستاوردهای دانش‌بنیانی را به صنایع نفت و گاز کشور وارد کند. پیشرفت‌های ما تا جایی پیش رفته است که حالا روسیه قصد دارد از توربین‌های ایرانی در نیروگاه‌هایش استفاده کند. مسکو در زمینه توربین‌های کوچک و متوسط صاحب تکنولوژی است. اینکه قصد دارد به جای توربین‌های زیمنس آلمان از نمونه‌های ایرانی استفاده کند، نشان می‌دهد که ما توانسته‌ایم از تهدید تحریم یک فرصت بسازیم. درآمدزایی این طرح در وهله دوم اهمیت برایمان قرار دارد، اینکه توانسته‌ایم صاحب دانشی شویم که کشورهای دیگر به آن نیاز داشته باشند، برایمان ارزشمند است.
وی در ادامه گفت: ارزآوری فروش توربین به روسیه قطعاً برای کشورمان مهم است. این یک بعد ماجراست و جنبه مهم ترش این است که کشوری مانند روسیه که خودش در بسیاری از زمینه‌های صنعت و تکنولوژی کارهای بزرگی انجام داده است، در حوزه این دانش مهم و فنی به ما نیازمند است. این موضوع در تقویت روابط تهران-مسکو، شکستن تحریم‌ها و مسائل اینچنینی برای ما بسیار مهم خواهد بود.
رحیمی در خصوص لزوم استفاده از دانش‌بنیان‌ها در صنایع نفت و گاز کشور تصریح کرد: استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیانی کشور می‌تواند یک شروع کوچک برای یک پایان بزرگ باشد. ما نیروی انسانی متخصص در کشور کم نداریم و از طریق حمایت‌های معنوی و مادی از آنها می‌توانیم از این ظرفیت به نحو احسن بهره ببریم. لازم است نگاه مان را گسترش دهیم. به جای اینکه به ارزآوری‌ای که دانش‌بنیان‌ها ایجاد می‌کنند، نگاه کنیم، در وهله اول باید به اندیشه و علمی که ایجاد می‌کنند، توجه داشته باشیم.
این نماینده مجلس در ادامه گفت: اگر از فرصت‌ها به نحو احسنت بهره نبریم، تبدیل به تهدیدی علیه ما می‌شوند. مثلاً نفت و گاز جزو بزرگ‌ترین منابع و سرمایه‌های کشور ما هستند. اما از آنجایی که سیاست‌گذاری‌های درستی برای دستیابی به فناوری‌های نوین در این صنایع نداشته‌ایم، در وضعیت فعلی صنایع ما به دلیل وابستگی به انرژی و سخت ارزان به پاشنه آشیل کشور تبدیل شده و به خام فروشی گسترده اقدام می‌کنند.
بهترین راهکار پاسخ به این وضعیت و رفع تهدیدهای مرتبط با تحریم ممنوعیت فروش اقلام استراتژیک؛ استفاده از ظرفیت تولید بار اول و تزریق تحقیق و توسعه به بدنه صنعت است. بنابراین، دانش‌بنیان شدن صنایع از جمله صنایع بزرگی مانند نفت و گاز یک ضرورت است و باید با جدیت پیگیری شود. نمونه‌های موفقی مانند تولید توربین‌های صنعتی پیشرفته در کشور، صدور کاتالیست به روسیه، نوسازی تجهیزات پالایشگاهی و موارد اینچنینی در سایه اتکا به توان داخلی و دانش‌بنیانی کشور به دست آمده است و ما توانایی لازم را برای رسیدن به پیشرفت‌های بزرگ‌تر داریم.
اهمیت سیاست تولید بار اول در خنثی کردن تحریم‌های صنعت نفت کشور
علی بابایی‌کارنامی نماینده مجلس شورای اسلامی و عضو کمیسیون تلفیق بودجه 1402 با اشاره به لزوم دانش‌بنیان شدن صنایع نفت و پتروشیمی‌ها در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار داشت: دانش‌بنیان کردن صنایع از جمله صنعت نفت از ضرورت‌های غیر قابل انکار در کشور است، ما با نتیجه مطلوب در حوزه دانش‌بنیان شدن صنایع نفت اعم از بهره‌گیری از ایده‌های خلاق و نخبگان جوان فاصله زیادی داریم.
بابایی‌کارنامی تصریح کرد: میدان دادن به شرکت‌های دانش‌بنیان و به دنبال آن استفاده از محصولات دانش‌بنیان در حوزه صنایع نفتی ارزش‌افزوده زیادی ایجاد می‌کند، صنایع نفت به دلیل راهبردی بودن از اهمیت بیشتری نسبت به دیگر صنایع برخوردار است.
عضو کمیسیون تلفیق بودجه 1402 با بیان اینکه بسیاری از ابزارها، تولیدات و محصولات نهایی صنعت نفت ارزش‌افزوده ملی و جهانی دارد، گفت: ایران یکی از 5 کشور اصلی تولید‌کننده نفت خام در جهان است، اما بی‌تدبیری‌های زیادی در این حوزه داشته‌ایم که مصداق اصلی آن خام‌فروشی ادامه‌دار نفت است، اگر نفت را به فراورده‌های با ارزش‌افزوده بالا تبدیل نکنیم، سرمایه ملت ایران حیف و میل می‌شود.
در این زمینه تولید بار اول اقلام راهبردی و فرآیندهای گلوگاهی کمک بسزایی در خنثی کردن تحریم‌ها و همچنین تکمیل زنجیره ارزش صنعت نفت و گاز کشور داشته است به نحوی که در وضعیت فعلی از خام‌فروشی نفت و گاز فاصله گرفته و به تولید فرآورده‌های با ارزش افزوده بالا اقدام کرده‌ایم.
نماینده مجلس شورای اسلامی تاکید کرد: با دانش‌بنیان شدن صنعت نفت و بالا بردن ارزش‌افزوده در این حوزه مطالبه رهبر معظم انقلاب اسلامی در خصوص پرهیز از خام‌فروشی محقق می‌شود، همچنین به یکی از اهداف اصلی اقتصادی خود یعنی صادرات محصولات غیر نفتی نزدیک‌تر می‌شویم.
بابایی‌کارنامی تصریح کرد: با دانش‌بنیان شدن صنایع نفتی می‌توانیم وابستگی خود به خارج از کشور را در شرایط تحریمی قطع یا به حداقل برسانیم، ما در افق بیست ساله تا سال 1404 باید به قطب اول اقتصادی منطقه خاورمیانه تبدیل شویم، بنابراین لازم است وابستگی خود در صنایع به خصوص صنایع نفتی را به حداقل برسانیم. وی افزود: بهره‌گیری از ایده‌های دانش‌بنیان ما را به استقلال صنعتی به خصوص در صنعت نفت می‌رساند، یکی از ارزش‌افزوده‌های دانش‌بنیان شدن صنعت نفت در حوزه بین‌الملل است، به این معنی کشورهای غربی به واسطه نفوذی که دارند نسبت به ضعف‌های ما در حوزه‌های مختلف واقف هستند و به همان نسبت ما را در تنگناهای اقتصادی قرار می‌دهند، طبیعی است اگر ما به شیوه دانش‌بنیان خودکفا شویم تحریم هیچ اثری بر اقتصادمان نمی‌گذارد.
