بهاره مهاجری
معاون سردبیر
شاید برکناری رکس تیلرسون وزیر سابق امور خارجه امریکا شباهت زیادی به ماجرای عزل منوچهر متکی داشته باشد. هر دو آنها در جریان سفر به قاره آفریقا برکنار شدند و هر دو آنها هم با یک پیام از راه دور متوجه برکناری خود شدند. گفته شده است رکس تیلرسون از طریق حساب توییت ترامپ متوجه شد که دیگر وزیر امور خارجه نیست و متکی هم از طریق رییس‌جمهور وقت سنگال که او هم از طریق خبر رادیو متوجه شده بود، فهمید که عزل شده است اما شباهت دیگر این دو مورد، رییسان‌جمهور آنهاست که نشان داده‌اند، پیش‌بینی‌ناپذیرند.
ولی این دو اتفاق با وجود شباهت‌های زیاد تفاوت مهمی هم دارند و آن، اینکه رکس تیلرسون قربانی ماجرایی شد که تصور می‌کرد برای منافع کشورش مفید است اما متکی قربانی موضوع دیگری شد که منافع ملی را نیز در برنمی‌گرفت. در واقع رکس تیلرسون قربانی برجام شد. روز سه‌شنبه ترامپ در جع خبرنگاران مهم‌ترین اختلاف خود با تیلرسون را «معاهده ایران» و برجام نامید. به نظر می‌رسد تیلرسون پایبندی خاصی به برجام همراه با تغییرات داشت. این نگاه در دیالوگی که میان او و محمدجواد ظریف در اواخر سپتامبر گذشته رخ داد و مجله نیویورکر آن را منتشر کرد، قابل مشاهده است. آنجا که او از اصلاح نشدن رابطه ایران و ایالات متحده سخن می‌گوید و با حسرت خاصی مطرح می‌کند که شاید نسل بعد این رابطه را اصلاح کند، نشان می‌دهد تا چه اندازه در پی بهبود و اصلاح رابطه بوده است. اما این نگاه و دیدگاه در چارچوب دولت ترامپ کاربرد ندارد. چه آنکه ترامپ کسی را می‌خواست و می‌خواهد که چشم بسته منویات او را دنبال کند. تیلرسون چنین فردی نبود. می‌گویند سفیر سابق ایالات متحده در قطر گفته بود که او و تیلرسون با وجود اختلافات، در یک مورد با هم اشتراک نظر داشتند و آن، اینکه ترامپ «سبک مغز» است.
در این حال آیا وزیر پیشنهادی بعدی ترامپ برای وزارت امور خارجه، پمپئو می‌تواند دستورالعمل‌های ترامپ را اجرا کند؟ به نظر می‌رسد که چنین نیست. در عمل شخص ترامپ و وزیر امورخارجه نمی‌توانند علی‌الراس تصمیم‌هایی بگیرند که اعتبار و حیثیت خارجی امریکا را به مخاطره بیندازند، زیرا هم‌اکنون متحدان غربی آن کشور با ترس روند اتفاقات را نظاره می‌کنند چه آنکه در همین زمان کوتاه، بسیاری با شناختی که از مواضع پمپئو دارند، بابت آینده برجام احساس خطر می‌کنند و همین امر کنگره را وادار به مداخله می‌کند، اما در عین حال چنین رفتارهای رادیکالی از سوی امریکا می‌تواند بهترین فرصت برای نزدیکی ایران به بقیه کشورهای 1+5 را فراهم کند.
مطمئنا دولت‌هایی مانند فرانسه با تردید بسیار به تصمیمات ترامپ نگاه می‌کنند و شکاف میان دیدگاه‌ها و نظرات ایالات متحده و اروپا به بیشترین حد طی یک دهه گذشته رسیده است.
در چنین شرایطی ایران می‌تواند به جای تقابل مستقیم و پاسخ به تهمت‌های ترامپ، خود را کشور مظلوم نشان دهد. (که به واقع محق است)
از سوی دیگر بخت با ایران یار است که شرایط فعلی برخلاف نظر بسیاری کارشناسان احتمال لغو برجام در اردیبهشت ماه را سخت‌تر کرده است. پمپئو هرچند به تندروی مشهور است، اما برای انتصاب به این سمت جدید، روند سختی در کنگره پیش‌رو دارد و یقینا از سوی دموکرات‌ها و افکارعمومی (و حتی جمهوری‌خواهان) مورد پرسش‌های جدی زیادی قرار خواهد گرفت. او در این دوره نمی‌تواند خود را چهره‌یی تندرو نشان دهد؛ در عین حال فاصله کمی که تا فرصت باقی مانده برای تمدید برجام باقی مانده، باعث می‌شود نتواند موضعی متفاوت از پاسخ‌هایش به کمیته روابط خارجی مجلس سنا اتخاذ کند. او حتی زمانی که یک‌سال قبل برای ریاست CIA به سنا رفت، حاضر به مخالفت صریح با برجام نشد و به جواب‌های کلی بسنده کرد. با این شرایط احتمال تعلیق مجدد تحریم‌های برجامی برای چند ماه دیگر، بیشتر از خروج امریکاست و فرصت تاریخی برای نزدیکی ایران به اروپا فراهم می‌شود.
