امسال نیز مانند هر سال با نزدیک شدن به پایان سال شاهد برگزاری نمایشگاه‌های فصلی هستیم. هر سال بر سر این موضوع که آیا نمایشگاه‌های فصلی باید برگزار شود یا خیر بحث زیادی درمی‌گیرد. واحدهای صنفی می‌گویند، سود این بنگاه‌ها در فروش‌های مناسبتی مانند شب عید است و این نمایشگاه‌ها عملا از سود آنها می‌کاهند. در طرف مقابل مسوولان نگران گرانی در بازار هستند و این نمایشگاه‌ها ابزاری برای کنترل بازار شب عید است. درحالی که در تمام دنیا چنین پدیده‌یی وجود دارد، فروش‌های فصلی و مناسبتی یک فرصت مناسب برای فعالان صنفی است اما اکنون چندین سال است که این بحث به چالشی میان مسوولان و اصناف بدل شده است. حال گره این مشکل با فروش‌های اینترنتی فصلی نیز پیچیده‌تر شده تا نداشتن مدل مشخص برای این کار به یک چالش اساسی بدل شود.
اصناف و در اختیار گرفتن نمایشگاه‌ها
هر سال با نزدیک شدن ماه مهر یا نزدیک شدن به پایان سال شاهد شکل‌گیری کشمکش میان تشکل‌ها و نهادهایی هستیم که اصرار به برگزاری نمایشگاه‌های فصلی دارند. از یک سو انتقادهایی به نحوه برپایی این نمایشگاه‌ها وارد است و از سوی دیگر قیمت‌های این نمایشگاه‌ها با توجه به اینکه اکثر آنها عرضه مستقیم است به حدی پایین قرار می‌گیرد که بسیاری از مصرف‌کنندگان را به سوی خود جذب می‌کند.
نحوه برگزاری و کالاهایی که در این نمایشگاه‌ها عرضه می‌شود مورد انتقاد کارشناسان و فعالان صنفی است چراکه آنها بر این باورند که هنوز زیرساخت‌های مناسب برای برپایی اینگونه نمایشگاه‌ها در کشور فراهم نشده و بیشتر این نمایشگاه‌ها به صورت غیرقانونی برگزار می‌شوند. از چند سال قبل اصناف تلاش کرد این نمایشگاه‌ها را در اختیار بگیرد و تا حدی هم در این خصوص موفق شده است.
در همین رابطه رییس اتاق اصناف ایران از برگزاری نمایشگاه بهاره امسال در کلان‌شهرها از ۹تا ۱۹ اسفند ماه خبر داد. علی فاضلی با اشاره به اینکه برگزاری نمایشگاه‌های بهاره امسال با مدیریت اتاق‌های اصناف استان‌ها و نظارت سازمان صنعت معدن و تجارت انجام می‌شود، افزود: هیچ ارگان دیگری اجازه برگزاری نمایشگاه در این ایام را نخواهد داشت. وی در گفت‌وگوی اختصاصی با خبرگزاری صداوسیما با اشاره به تعیین ۵ نقطه در تهران برای برگزاری نمایشگاه بهاره گفت: پارک ارم، حکیمیه تهرانپارس، بوستان ولایت و مصلی تهران 4 محل تعیین شده است و محل پنجم هم به زودی مشخص خواهد شد. رییس اتاق اصناف ایران با تاکید بر عرضه کالای تولید داخلی در این نمایشگاه‌ها ادامه داد: به دلیل تکمیل نبودن امکانات زیرساختی در این نمایشگاه‌ها همه برندهای معتبر امکان حضور را نخواهند داشت. فاضلی تقویت بنیه خرید برای اقشار کم درآمد را هدف برگزاری این نمایشگاه‌ها دانست و افزود: برگزاری فروش‌های فوق‌العاده در روزهای پایانی سال برنامه دیگر اتاق اصناف برای ایجاد بازار پر رونق برای واحدهای صنفی و مردم است. وی با اشاره به تامین کامل کالای پرمصرف ایام عید گفت: تمام تلاش اصناف در جهت جلوگیری از افزایش قیمت کالا در بازار است که البته در برخی موارد افزایش قیمت جهانی و نوسانات ارز سبب بالا رفتن قیمت شده است.
رییس اتاق اصناف ایران تشدید نظارت‌ها در ایام و پیک خرید در بازار را از دیگر هدف‌گذاری‌های انجام شده، دانست و ادامه داد: تشدید نظارت‌ها برای کنترل قیمت‌ها و جلوگیری از بروز تخلف انجام می‌شود. فاضلی نمایشگاه‌های بهاره را در جهت آسان‌سازی شرایط خرید کالا ایام عید دانست و گفت: این نمایشگاه‌ها در شهرستان‌های کوچک برگزار نمی‌شود. وی افزود: کالاهای قابل عرضه در نمایشگاه‌های بهاره با حداقل ۱۵تا ۲۰درصد تخفیف عرضه خواهد شد.
دلیل اصلی اقتصادی این اختلاف نظر‌ها در چیست؟
شاید علت این موضوع را بتوان در موضوع اثر ژانویه‌یی در بازارهای مصرفی ایران جست‌وجو کرد. در بازارهای مالی جهان همواره در مقاطع خاصی از سال شاهد بهبود خرید و قیمت‌های بازار سرمایه هستیم. این موضوع که به ویژه در ابتدای سال نوی میلادی اتفاق می‌افتد، اصطلاحا به اثر ژانویه‌یی معروف شده است. شبیه این پدیده را هم می‌توان در بازارهای مصرفی ایران جست‌وجو کرد. افزایش خرید در مقاطعی از سال همیشه تکرار می‌شود. برای مثال با شروع سال تحصیلی، انتهای هر سال، شروع ماه مبارک رمضان و مقاطعی از بهار تقاضا برای کالاها افزایش پیدا می‌کند. دولت از چند دهه قبل برای پاسخ گفتن به افزایش تقاضا و جلوگیری از افزایش قیمت بحث بازارهای فصلی را مطرح کرد اما در عین حال این بازارها فصل پرتقاضا برای اصناف را با مخاطراتی روبه‌رو می‌کند. در حقیقت اصناف در مقاطعی از سال با کاهش سود روبه‌رو هستند و تلاش دارند در فصل‌های پرتقاضا این کاهش سود را جبران کنند. در مقابل اما این بازارها که اکثرا با هدف تنظیم بازار شکل می‌گیرد، بخشی از تقاضای مورد انتظار اصناف را به سمت خود جلب می‌کند.
هدف از نمایشگاه‌ها چیست؟
هدف اصلی از برگزاری این نمایشگاه‌ها برای کنترل این امر و ثابت نگه داشتن قیمت‌ها و برقراری رقابت و رونق هر چه بیشتر هر ساله در اسفند نمایشگاه‌های بهاره از سوی دولت با هدف راحتی و خرید آسان خانواده‌ها برگزار می‌شود. این نمایشگاه‌ها که انواع کالاها و لوازم مورد نیاز مردم را ارائه می‌دهند برای جذب مشتری و جلب رضایت آنان برگزار می‌شوند. اما باید دید این نمایشگاه‌ها به چه قیمت و کیفیتی کالاها را ارائه می‌کنند و تا چه حد در رسیدن به نتیجه مطلوب که رضایت مردم است، موفق هستند.
تقریبا ۲۰سال است که نمایشگاه‌های عرضه مستقیم کالا به عنوان راهکاری برای مدیریت بازار در ایامی که افزایش تقاضا ممکن است باعث افزایش قیمت‌ها شود مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال‌های اول به دلیل وضعیت خاص و بعضا بحرانی بازار، نبود یا کمبود کالاهای خاص، نبود خرده‌فروشی‌ها و بازارهای گسترده در سطح شهر، برگزاری نمایشگاه‌های بهاره برای راحتی مردم و فراهم کردن تمام مایحتاج شب عید در یک مکان و کنترل قیمت‌ها موفق بود. اما برخی معتقدند امروز با وجود فعالیت ده‌ها هزار واحد صنفی در شهر‌های بزرگ به ویژه ابرشهرهایی چون تهران، برگزاری این نوع نمایشگاه‌ها نه تنها نیاز نیست بلکه به واحدهای صنفی آسیبی جدی وارد می‌کند.
رکود فراگیر چند سالی است که گریبانگیر بازار خرده‌فروشی شده و از سویی هزینه‌های واحدهای صنفی به میزان قابل ملاحظه‌یی افزایش یافته و این واحدها برای قانونی شدن فعالیتشان باید هزینه‌هایی چون مالیات، حق بیمه و حق و حقوق اتحادیه‌های صنفی را پرداخت کنند. در این شرایط تنها امید خرده‌فروشان به روزهای پایانی سال است که با افزایش تقاضا بتوانند بخشی از رکود یک ساله را جبران کنند. اگرچه توجه به حقوق مصرف‌کنندگان اهمیت زیادی دارد اما حمایت و صیانت از حقوق آنها بر عهده دستگاه‌ها و نهادهای دیگری است و تشکل‌های صنفی موظف به تامین حقوق فعالان و واحدهای صنفی هستند. در اینجا دو قطب مختلف شکل می‌گیرد که گویی کمک به یکی به ضرر دیگری تمام می‌شود اما اصناف بخشی از مردم هستند.
براساس یک دیدگاه نه چندان درست به دلیل رکود حاکم در اقتصاد کشور همچنین افزایش هزینه‌های تولید‌‌‌ی واحدهای تولید‌‌‌ی و صنعتی توان رقابت با محصولات وارداتی و خارجی را ند‌‌‌ارند و از این رو تنها راه فروش کالاهای از مد افتاد‌‌‌ه و بی‌کیفیت را نمایشگاه‌های فصلی می‌د‌‌‌انند. معمولا رویکرد برگزاری نمایشگاه در شهرستان‌ها، فروش کالاهای قاچاق است به واقع توزیع کالاهای مصرفی قاچاق و بنجل ازجمله اقد‌‌‌اماتی است که در این نمایشگاه‌ها به فور د‌‌‌ید‌‌‌ه می‌شود از سوی دیگر برای بازرسی از نحوه فعالیت غرفه‌د‌‌‌اران بازرسان نمی‌توانند اقدام‌های لازم را به عمل آورند؛ بنابراین از لحاظ کیفیت و خرید مصرف‌کنند‌‌‌ه این فروشگاه‌ها هیچ صرفه‌یی برای مردم ند‌‌‌ارند. در حقیقت اگر کسی از نحوه یک فعال غرفه‌د‌‌‌ار ناراضی باشد، بازرسی از شکایت‌ها آن طور که باید امکان‌پذیر نیست و به واقع این نوع شکایت‌ها راه به جایی نخواهد برد.
فضای مجازی و تغییر بازی
هر چند امسال نمایشگاه‌ها در شهرستان‌ها برگزار نمی‌شود و اتاق اصناف متولی اصلی است اما به نظر می‌رسد هنوز بسیاری از مشکلات سال‌های قبل در این نمایشگاه‌ها نیز وجود دارد و سیاست کلی و صحیحی درباره الگوی نمایشگاه‌ها در زمان‌های مناسبتی وجود ندارد.
اما مهم‌ترین تغییر نسبت به سال‌های قبل گسترش فضای مجازی و فروش‌های اینترنتی است. تجربه Black Friday امسال که کاملا متفاوت از سال‌های قبل بود، نشان داد که در نزدیک زمان‌های مناسبتی مانند عید نوروز با شرایطی کاملا متفاوت روبه‌رو بود. جای نمایشگاه‌های بهاره را نمایشگاه‌های مجازی و فروش سایت‌های آنلاین گرفته است. در حقیقت تا امروز نداشتن یک الگوی مشخص به چالش این مناسبت‌ها بدل شده بود و حال با ایجاد فروش‌های مجازی این گره بسیار پیچیده‌تر شده است. شاید لازم باشد اتاق اصناف در کنار ورود به بحث نمایشگاه‌های موسمی به سراغ فروش‌های مجازی مناسبتی نیز برود.
