پایان دوران سکه و اسکناس یا نگرانی از رشد پول مجازی؟
گروه بانک وبیمه| احسان شمشیری|
رشد خیره‌کننده نرخ و اخبار منتشر شده در مورد پول مجازی بیت‌کوین موجب شگفتی در اقتصاد دنیا شده است و نرخ این پول مجازی و رمز پایه را درکمتر از یکسال بیش از 1100 درصد با افزایش نرخ مواجه ساخته و در روزهای اخیر نرخ آن از مرز 15هزار دلار گذشته است.
به گزارش تعادل، بیت‌کوین که یک نوع پول مجازی است در ماه‌های اخیر، سر و صدای زیادی به پا کرده و قیمت آن از زیر 5هزار دلار به بالای 15هزار و در مقطعی به 18هزار دلار رسیده است و همین سود دهی بالا ظرف چند ماه موجب شده که عده‌یی به دنبال سرمایه‌گذاری در این پول مجازی باشند. روز گذشته یعنی 9 دسامبر قیمت بیت‌کوین تا مرز 16هزار و 300 دلار هم رسید ه اما بعد از آن وتا لحظه تنظیم گزارش نرخ آن به 15هزار و 255 دلار رسیده است.
اما در عین حال، برخی نگرانی‌ها از سوی بانک‌های مرکزی، کارشناسان، فعالان اقتصادی نسبت به آینده این پول، اعتماد به آن و پشتیبانی از این واحد پولی در جهان مطرح شده است.
عبور قیمت بیت‌کوین از مرز 15هزار دلار ترس‌ها و نگرانی‌های بسیاری را در اقتصاد جهانی ایجاد کرده است؛ اقتصاددانان بسیاری نسبت به ورود به این بازار هشدار داده و عنوان کردند که این قیمت‌ها حبابی است. به‌طوریکه جوزف استیگلیتز برنده جایزه نوبل اقتصاد در این رابطه می‌گوید این حباب مالی است و پس از آنکه تعداد زیادی سوار بر این حباب می‌شوند، سقوط خواهد کرد.
اقتصاددانان معتقدند که بیت‌کوین بخش زیادی از ویژگی‌های پول کاغذی را دارد ولی نمی‌توان آنها را جایگزین مناسبی برای سیستم پولی کنونی دنیا ارزیابی کرد، زیرا ارزش‌گذاری آن به سادگی انجام نمی‌شود.
در مقابل برخی اعتقاد دارند که بیت‌کوین سرمایه‌یی برای دوره‌های بحرانی اقتصادی است و شاید بتوان عملکرد آن را به عملکرد بازار طلا تشبیه کرد. براین اساس طرفداران این نوع پول نه تنها معاملات را پیگیری می‌کنند بلکه حتی در ایران نیز مدرسه آموزش بیت‌کوین به صورت آنلاین و اینترنتی باز شده و عده‌یی این روند سرمایه‌گذاری را دنبال می‌کنند.
مرتضی ایمانی راد اقتصاد دان در این رابطه می‌گوید: با توجه به اینکه این پول در ایران قانونى نیست و مبادلات بیت‌کوین هم قانونى برایش نداریم و به رسمیت هم نشناخته‌ایم، بنابراین انتظار نداریم که اثرى بر اقتصاد ایران داشته باشد و به نظرم پولشویى پاشنه آشیل بیت‌کوین و سایر پول‌هاى رمز پایه است.
اما برخی کارشناسان به خاطر هدایت نقدینگی سرگردان به سمت این نوع پول استقبال کرده و معتقدند که فرصتی برای آموزش و همچنین بررسی پول دیجیتال است که در آینده احتمالا گسترش بیشتری خواهد داشت.
ناصر حکیمی معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی نیز معتقد است: بیت‌کوین فرصتی مناسب برای ایران است. این ارز دیجیتال بیت‌کوین فرصت بسیار مناسبی برای توسعه بخش دیجیتال و استفاده از ظرفیت‌های این ارز دیجیتال برای توسعه است تا با استفاده از آن کسب و کارهای نوپا و استارت آپ‌ها بتوانند در حوزه تجارت سریعتر فعالیت کنند.
پایان دوران سکه و اسکناس
پول همواره نشانه‌یی از روابط اجتماعی ما در تاریخ بوده است. اما امروزه اشکال جدید پول، ثابت کرده‌اند که کارآمدترند کارت‌های اعتباری بسیار بی‌دردسر و سریع هستند و استفاده از آنها آسان است مگر اینکه جایی گیر بیفتید که فقط پول نقد قبول می‌کنند یا وقتی‌که دستگاه کارت‌خوان فروشنده خراب باشد. می‌توان گفت کارآمدی به‌معنای سرعت است.
اما زمان‌هایی هستند که نیاز داریم معامله را به تاخیر بیندازیم تا بتوانیم قبل از خریدی شتاب‌زده، فرصت بازاندیشی داشته باشیم یا بتوانیم مزۀ هدیه‌دادن و هدیه‌گرفتن را بچشیم. ما برای اینکه نشان دهیم هدیه‌مان منحصربه‌فرد است، پیوسته از دیگر اشکال پول استفاده می‌کنیم.
پول، کالایی استثنایی است. پول بدون زیرساخت‌های تنظیم‌کننده، تکنولوژیک و قدرت‌بخش، نمی‌تواند کار کند و در طول تاریخ، مظهر قدرت حاکمان، پادشاهان و امپراتوری‌ها بوده و سلطان صاحب سکه و پول قدرتی فراتر از حاکمان دیگر داشته است و لذا مظهر قدرت و پشتیبانی یک کشور و دولت و ملت است. اما پول دیجیتال به این موضوعات و روایت تکاملی، ساختارهای حمایت از مصرف‌کننده و ساختارهای تنظیم‌کننده را مدنظر قرار نمی‌دهد. این ساختارها برای به‌کارانداختن هر نوع پول جدید و سیستم‌های پرداخت، ضروری‌اند و بدون آنها مردم اساسا پول دیجیتال را نمی‌پذیرند. بلکه پولی را قبول دارند که دولت پشتیبان آن است.
دولت، شما را مجبور می‌کند برحسب پول خودش بدهی‌تان را بپردازید؛ اما اگر بخواهید بدهی را با توکن مخصوص خودتان بپردازید یا حداقل از دیگران بخواهید به عنوان بدهی حقیقی با آن برخورد کنند، تنها می‌مانید. همچنین دولت معمولا فقط پول خودش را برای پرداخت بدهی‌های عمومی مانند انواع مالیات، شهریه، عوارض و جریمه می‌پذیرد. اما در بیت‌کوین به وضوح با جنبه پرداخت‌کنندگی پول روبه‌رو می‌شویم، جنبه‌یی که در آن، قدرت دولت‌ها در خلق پول نمایان می‌شود و می‌بینیم چطور جنبه مبادلاتی پول و قدرت بازار برای تنظیم قیمت‌ها در محاق می‌رود.
بیت‌کوین چیست؟
بیت‌کوین (به انگلیسی: Bitcoin) یک نوآوری اینترنتی با کارکردهای مشابه «پول بی‌پشتوانه» یا پول حکومتی است. نوآوری بودن بیت‌کوین به این معناست که خالقان آن توانسته‌اند آن را در مدت کوتاهی از یک ایده به یک واقعیت اثرگذار بر دنیای اقتصاد و مراکز سیاست پژوهی مبدل کنند. زیرا در چندسال گذشته ارزش بیت‌کوین در بازارهای جهانی از چندصدم دلار به چندهزار دلار افزایش یافته است اما پول بودن یک جایگاه حقوقی است و پول بودن بیت‌کوین منوط به پذیرش جایگاه حقوقی آن از سوی دولت‌ها است. تاکنون هیچ دولتی بیت‌کوین را به عنوان پول به رسمیت نشناخته است و دولت‌های ایالات متحده امریکا، آلمان و چین بر کالا بودن بیت‌کوین تاکید دارند. البته از لحاظ فنی و کارکردی این عبارت صحیح است که بیت‌کوین نوعی پول دیجیتال بر پایه شبکه همتا به همتا، امضای دیجیتال و اثبات دانایی صفر است و به کاربران امکان می‌دهد که بدون هیچ واسطه‌یی، انتقال پول غیرقابل بازگشت انجام دهند. گره‌های شبکه هر معامله را در شبکه اعلام می‌کنند که پس از تایید در یک سیستم اثبات کار، در یک تاریخچه عمومی به نام زنجیره بلوکی ذخیره می‌شود.
بیت‌کوین یک شبکه توافقی است که یک سیستم پرداخت جدید و یک نوع پول کاملا یجیتال را به وجود آورده است. این نخستین شبکه پرداخت نقطه به نقطه تمرکز زدایی شده است که توسط کاربرانش بدون هیچگونه اختیار مرکزی یا واسطه‌یی، نیرومند شده است. از نقطه نظر یک کاربر، بیت‌کوین بسیار شبیه پول نقد اینترنتی است. بیت‌کوین همچنین می‌تواند به عنوان مهم‌ترین سیستم دفترداری با سه ورودی موجود بشمار‌اید. بیت‌کوین امکان پرداخت‌های بسیار کم هزینه را فراهم می‌کند. شبکه بیت‌کوین سیستم کنترل‌کننده متمرکز ندارد و توسط هیچ سازمان، موسسه یا نهاد دولتی اداره نمی‌شود. زمان متوسط تایید هر انتقال بیت‌کوین، تقریبا 10دقیقه است. انتقال پول از یک نقطه به نقطه دیگر در تمام شبکه اطلاع‌رسانی شده و تمام نقاط از آن آگاه خواهند شد. قبل از ابداع بیت‌کوین، سیستم‌های مالی آنلاین برای امنیت به یک سیستم کنترل‌کننده مرکزی احتیاج داشتند. ساتوشی ناکاموتو با ابداع یک شیوه اثبات کار در شبکه همتا به همتا، راهی جایگزین پیشنهاد کرد. بیت‌کوین پروژه‌یی نسبتا جدید و شدیدا تحت توسعه است. به همین دلیل توسعه‌دهندگان آن به کاربران توصیه می‌کنند که به آن به عنوان یک نرم‌افزار آزمایشی نگاه کنند.
آزادی پرداخت وجه
هر موقع از شبانه روز و در هر کجای جهان که باشید، ارسال و دریافت فوری هر مبلغ از بیت‌کوین امکان‌پذیر است. هیچ روزی تعطیل نیست. هیچ حد و مرزی در کار نیست. هیچ محدودیتی اعمال نخواهد شد. بیت‌کوین به کاربرانش اجازه می‌دهد بر پول خود کنترل کامل داشته باشند.
کارمزدهای بسیار اندک
در حال حاضر پردازش پرداخت وجه با بیت‌کوین، بصورت بدون کارمزد یا با کارمزدی بسیار اندک، انجام می‌گیرد. کاربران می‌توانند برای پردازش سریعتر تراکنش خود، کارمزد پرداخت نمایند که در نتیجه تاییدیه تراکنش را سریعتر از شبکه دریافت خواهند کرد. علاوه بر این، پردازشگرهای تجاری هم هستند که سوداگران را در پردازش تراکنش‌ها، تبدیل بیت‌کوین‌ها به یک ارز بدون پشتوانه و واریز مبالغ به‌طور مستقیم و روزانه به حساب بانکی آنها، یاری دهند. چون این تراکنش‌ها بر مبنای بیت‌کوین است، کارمزدهایی به مراتب کمتر از کارمزدهای شبکه کارت اعتباری یا پی پال، از آنها خواسته خواهد شد.
ریسک کمتر
برای سوداگران تراکنش‌های بیت‌کوین امن و برگشت‌ناپذیر بوده و حاوی اطلاعات شخصی یا حساس مشتریان نیست. به همین دلیل از سوداگران در برابر ضررهای ناشی از کلاهبرداری یا پرداخت‌های برگشتی جعلی محافظت می‌کند و نیازی هم به پیروی از PCI نیست. سوداگران می‌توانند بسادگی به بازارهای جدیدی قدم بگذارند که هیچ کارت اعتباری در آن در دسترس نباشد یا نرخ کلاهبرداری به شکل غیرقابل قبولی بالا باشد. دستاوردهای خالص آن عبارتست از: کارمزد کمتر، بازارهای بزرگ‌تر و هزینه‌های مدیریت کمتر.
امنیت و کنترل
کاربران بیت‌کوین بر تراکنش‌های خود کنترل کامل دارند. غیرممکن است که بتوان معامله‌کنندگان را مجبور کرد؛ مانند آنچه در روش‌های دیگر پرداخت گاهی پیش می‌آید، مبالغی ناخواسته یا از پیش اعلام نشده را بپردازند. پرداخت‌های بیت‌کوینی بدون اینکه اطلاعات شخصی کسی به تراکنش پیوست شده باشد، انجام می‌گیرد. به این ترتیب محفاظت شدیدی در برابر سرقت هویت ایجاد شده است. کاربران بیت‌کوینی همچنین می‌توانند با تهیه بک‌آپ یا نسخه پشتیبان و رمزگذاری، از پولشان محافظت نمایند.
شفافیت و بی‌طرف بودن - تمامی اطلاعات در مورد تامین پول بیت‌کوین به‌سادگی روی زنجیره بلاک در دسترس همه هست و می‌توان آن را بلافاصله درستی آزمایی کرده و از آنها استفاده نمود. هیچ شخص یا سازمانی نمی‌تواند پروتکل بیت‌کوین را کنترل یا دستکاری نماید چون این پروتکل با رمزنگاری، ایمن شده و هسته بیت‌کوین را از نظر شفافیت، بیطرفی کامل و قابل پیش‌بینی بودن قابل اعتماد کامل ساخته است
چه چیزی بهای بیت‌کوین را تعیین می‌کند؟
بهای بیت‌کوین با قانون عرضه و تقاضا معلوم می‌شود. با افزایش تقاضا برای بیت‌کوین، بهای آن نیز افزایش می‌یابد و با کاهش تقاضا، از بهای آن کاسته می‌شود. تعداد بیتکوینهای در گردش محدود است و بیتکوینهای جدید با نرخی کاهنده و قابل پیش بینی تولید می‌شوند که به این معنی است که تقاضا باید تابعی از این سطح تورم باشد تا بتواند قیمت را ثابت نگهدارد. چون بازار بیت‌کوین در مقایسه با آنچه باید باشد، هنوز کوچک است، بنابراین، برای بالا و پایین رفتن قیمت بازار نیاز به مقدار چشمگیری پول نیست و در نتیجه قیمت بیت‌کوین هنوز بسیار متغیر است. اخبار بیت‌کوین این روزها پی در پی به اشتراک گذاشته می‌شود. رشد سریع این نوع ارز دیجیتالی در بازارهای جهان توجه همگان را به خودش معطوف کرده است. صندوق بین‌المللی پول سال گذشته در نشست مجمع جهانی اقتصاد در داووس سویس، ارز مجازی را به عنوان مهم‌ترین چالش دنیای مدرن مطرح کرد. کریستین لاگارد رییس صندوق بین‌المللی پول گفته است: ارزهای مجازی و تکنولوژی‌های زیرساختی آن می‌تواند هزینه‌های نظام مالی را کاهش و سرعت فعالیت آن را افزایش دهد. به این ترتیب می‌تواند به ابزاری قدرتمند در دنیای در حال توسعه تبدیل شود. تیم دراپر، سرمایه‌گذار میلیاردر امریکایی که در سال 2014 ارزش امروزی بیت‌کوین را پیش‌بینی کرده بود می‌گوید معامله با دارایی‌های دیجیتال طی 5 سال آینده چنان عادی خواهد شد که استفاده از ارزهای رایج امروزی خنده‌دار خواهد بود. وی می‌گوید در 5 سال آینده بیت‌کوین چنان رایج می‌شود که دلیلی برای استفاده از ارزهای دولتی نخواهیم داشت.
مهدیار اسماعیلی عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی می‌گوید: فناوری زنجیره بلوک‌ها در آینده پولی و بانکی دنیا تحولی باور نکردنی رقم خواهد زد. قانونی شدن بیت‌کوین در ایران باعث می‌شود بتوان این ارز الکترونیکی را به ریال تبدیل کرد یا به صورت رسمی با آن کالاهای مختلف را خرید و فروش کرد. خرید ۶۵۰ میلیونی ارزی که هر واحد آن حدود ۳۰ میلیون تومان قیمت دارد نشان می‌دهد تب بیت‌کوین در ایران نیز درحال فراگیر شدن است.
سرمایه‌گذاران، دانشجویان، بازرگانان و در کنار این زنجیره مردم، در حال گذر به دوران دیجیتال جدیدی هستند و مرور اخبار و ترند آنها در دو هفته گذشته می‌تواند تایید کند که نه تنها دوران داد و ستد سنتی بلکه دوران انحصار سنتی نیز به سر رسیده است.
بیت‌کوین یک زنجیره بلاک‌هاست و صورت فیزیکی ندارد. نوعی پول دیجیتال است که با روش‌های رمزنگاری پیشرفته قابل نفوذ نیست. این پول دیجیتال به صورت یک شبکه غیر متمرکز و توزیع شده در دنیا پراکنده است. مکانیزم عملکرد پیچیده‌یی از نظر فنی و ریاضی دارد که توضیح آن در این مجال نیست. اما این ارز دیجیتال چندعیب یا ویژگی خاص دارد که توجه جامعه شناسان، قانونگذاران و سیاست‌مداران را به خود جلب نموده است به‌طوری که عدم وجود نهادی برای کنترل و محدود کردن آن، عدم وجود مکانیزمی برای ردیابی آن، شیوع پذیرش آن در دنیا و ورود آن به تبادلات مالی جهان کنار زدن انحصار بانک‌های مرکزی و سیاست‌گذاری‌های تمامیت خواه است. خارج از بحث تاثیر آن بر بازارهای جهانی و بدور از پیش‌گویی‌ها می‌توان گفت جامعه امروز در کنار سایر جنبش‌های متن باز (استفاده از نرم افزار به صورت رایگان و با کد منبع باز) خواهان برکنار زدن سیستم‌های متمرکز و مدیرانی هستند که برای آنها تصمیم‌گیری می‌کنند. اصل عدم دخالت در بازار که با اصول لیبرالیسم اقتصادی و بازار آزاد هماهنگ بوده است حالا در مواجهه با چنین پدیده‌یی دست و پای خود را گم کرده است. دولت‌ها نتوانسته‌اند ترس خود را از خارج شدن کنترل پول و قیمت‌گذاری آن پنهان کنند و دایم در حال تلاش برای ایجاد سازوکاری شبیه به بیت‌کوین هستند تا از شدت رشد آن بکاهند. اما آنچه در جریان است نشان‌دهنده خواست اکثریت در استفاده از ابزارهای نوین پرداخت الکترونیک است. گرچه چالش‌ها و سوالات بسیاری پیش روی اینگونه تحولات در جوامع وجود دارد اما یک چیز در بین آنها کاملا واضح و روشن است. دنیا به سمت واگذاری تصدی‌گری‌ها به صورت حقیقی به خود مردم است (تعریف دیگری از دموکراسی) و مردم در حال ایجاد ساختارهایی هستند که بدون واسطه زندگی خود را روز به روز با کیفیت‌تر نمایند. در این میان دولت‌ها، همسو با مردم جهان نقش تصدی‌گری امور را روز به روز کاهش یا از دست می‌دهند، و شاید روزی برسد که دولتی وجود نداشته باشد.
هلندی‌ها بیت‌کوین خود را بفروشند تا اقتصاد مختل نشود
روزنامه سرشناس هلندی در سرمقاله خود، مردم این کشور را برای حمایت از اقتصاد این کشور، به فروش بیت‌کوین فرا خواند.
روزنامه روتردام هلند نوشت: گویی بانک‌های مرکزی جهان، در حال تسلیم شدن در برابر بیت‌کوین هستند و این موضوع می‌تواند قیمت این ارز دیجیتال را به ۱۰۰هزار دلار برساند. این روزنامه مشهور هلندی از مردم این کشور خواست تا برای حفظ و عدم کاهش قدرت بانک مرکزی، جلوگیری از بی‌ثبات شدن اقتصاد و ضعیف شدن دولت این کشور، بیتکوینهای خود را به فروش بگذارند. روتردام در مقاله‌یی تحت عنوان سقوط بیت می‌نویسد: شمار زیادی از تراکنش‌های بیت‌کوین در ارتباط با پولشویی و فرار مالیاتی انجام می‌گیرد که بر این اساس، بیت‌کوین می‌تواند همچون یک ابزار خرابکاری در دولت‌ها عمل می‌کند و بر خلاف اسکناس بدون پشتوانه، بیت‌کوین سودی برای دولت‌ها ندارد.
بیت‌کوین داخلی ایجاد شود
یک کارشناس پولی و بانکی، با تاکید بر اهمیت تدوین و تصویب قوانین مرتبط با پول‌های رمزی، گفت: باید هر چه زودتر کمیته ویژه‌یی برای ایجاد پول رمزی خاص کشورمان تشکیل شود.
عبدالحمید منصوری درباره کارکرد پول‌های رمزی در دنیا، اظهار داشت: تعریفی که برای پول‌های رایج به کار می‌بریم، امروزه تا حد زیادی برای پول‌های رمزی منطبق است. وی، تفاوت پول‌های رمزی و رایج را در پشتوانه آنها دانست و افزود: معمولا دولت‌ها، پشتوانه در پول‌های رایج هستند؛ ولی در پول‌های رمزی، دو نفر به یکدیگر اعتماد می‌کنند؛ بنابراین پشتوانه پول‌های رمزی، اعتماد شخص به شخص دیگر است. منصوری افزود: براساس آمار مندرج در سایت، coinmarketcap.com بیش از ۱۲۰۰ پول رمزی در دنیا با ارزش $۴۳۸,۸۲۵,۴۶۳,۲۹۶ فعال است؛ در حالی که ۱۹۶ کشور در دنیا وجود دارد و این یعنی ۶ برابر کشورهای دنیا، امروزه پول رمزی رد و بدل می‌شود؛ آنهم در حالی که پول‌های رایج، تقریبا به تعداد کشورهای دنیا وجود دارند.
