گروه بنگاه‌ها
اگر کاربر دیتای ایرانسل هستید به احتمال زیاد در زمان مراجعه به برخی از وب‌سایت‌های پربازدید ایرانی مانند سایت رسمی برنامه ۹۰ یا دیجی‌کالا با یک لوگو یا تولبار ایرانسل در پایین نمایشگر روبه‌رو شده‌اید؛ قابلیتی که اعتراض کاربران همچنین برنامه‌نویسان را به دلیل نقض حریم خصوصی در پی داشته اما ایرانسل می‌گوید که این یک قابلیت جدید است و آن را برای سهولت در دسترسی به پنل کاربری در سایت‌های پربازدید قرار می‌دهد. اما خود این «قرار دادن» حکایت‌های بسیاری به همراه داشته است. به گفته کارشناسان، روندی که ایرانسل می‌تواند با آن یک تولبار در پایین نمایشگر کاربران قرار دهد، اخلاقی نیست. «رضا شادمان»، برنامه‌نویس وب و مدیر فنی وب‌سایت «جاباینجا» که اتفاقا یکی از نخستین‌هایی بود که در توییتر به این اقدام ایرانسل اعتراض کرد در گفت‌وگویی رسانه‌یی خبر می‌دهد:«ایرانسل با اسنیف و پایش ترافیک کاربر و دستکاری آن در حالت تئوری حتی می‌تواند شناسه‌های کاربری و گذرواژه کاربران را هم در همین سایت‌های پربازدید ببیند.»
شادمان در این باره می‌گوید:«تصور کنید یک آدرس وجود دارد که ایرانسل آن را به عنوان هدف قرار داده است. هر زمان که کاربری به آن آدرس مراجعه کند یک کد جاوا اسکریپت هم به سایت اضافه و اینجکت می‌شود تا سایتی که در نهایت برای کاربر نمایش داده می‌شود شامل یک تولبار باشد.»
در این میان برخی از کاربران اعتقاد دارند که علت نمایش این تولبار، داشتن اپلیکیشن ایرانسل من است. شادمان در این باره می‌گوید:«اپلیکیشن ایرانسل من به صورت تئوری می‌تواند در اندروید در پس‌زمینه به سرورهای ایرانسل متصل شده و پینگ کند. به این مفهوم که به سازنده‌اش بگوید، کاربر در حساب کاربری خود لاگین است یا خیر. یا اطلاعات کلیتری مانند آدرس ای.پی و اطلاعات سیمکارت را برای ایرانسل ارسال کند. حال زمانی که وارد یک سایت می‌شویم، ایرانسل می‌تواند متوجه شود که این همان شماره ای.پی است که با اپلیکیشن ایرانسل من هم به سرور متصل بوده و با مچ کردن این اطلاعات در حالت تئوری قادر است، تولبار را برای کاربران خاصی نشان دهد که در اپ لاگین هستند اما خود اپ به تنهایی قابلیت نمایش تولبار در مرورگر دستگاه را ندارد.» «علی میرزایی» توسعه‌دهنده وب به دیجیاتو می‌گوید که درحال حاضر دو نظریه در مورد نحوه اضافه شدن این تولبار وجود دارد:«زمانی که ما می‌خواهیم دیجیاتو را باز کنیم، ایرانسل متوجه می‌شود که این سایت از سوی کاربر درخواست شده و با دستکاری اطلاعات رد و بدل شده، تولبار یا محتوای مورد نظر خودش را به محتوای سایت اضافه می‌کند. درحال حاضر دو نظریه وجود دارد. عده‌یی می‌گویند که ایرانسل از طریق اپلیکیشن ایرانسل من دیتای رد و بدل شده برای کاربر را پایش می‌کند و برخی هم معتقد هستند که این اپراتور با راه‌های دیگری قابلیت دستکاری ترافیک و هدف‌گذاری برای نمایش محتوای خودش در برخی سایت‌ها را ایجاد می‌کند که ارتباطی به اپ ایرانسل من ندارد.»
اعتراض به اشتراک محتوا
درحال حاضر از یک سو درخواست کاربر پایش شده با تغییراتی به دست او می‌رسد و از سوی دیگر مالکان سایت‌ها معترض هستند که در محتوای سایت آنها دست برده شده و سایت آنها به گونه‌یی که مایل نبوده‌اند برای کاربران به نمایش درآمده است. ایرانسل عنوان می‌کند که این تولبار در سایت‌های پربازدید به نمایش درخواهد آمد؛ اما آیا همین سایت‌های پربازدید موافق این کار هستند؟ دست‌کم می‌دانیم که دیجی‌کالا مایل است، مساله را به شکل حقوقی دنبال کند. «محمدحسن موسوی» از روابط عمومی دیجی‌کالا در گفت‌وگو با دیجیاتو می‌گوید: «ما هم به تازگی متوجه شده‌ایم که ایرانسل این کار را انجام می‌دهد و ظاهرا برای افرادی که اپلیکیشن ایرانسل من را در موبایل‌های خود دارند چنین اتفاقی رخ داده است. فکر می‌کنیم این اقدام نوعی سرقت ترافیک است و پس از گفت‌وگو با بخش حقوقی، متوجه شدیم که این اقدام در مغایرت کامل با یکی از بندهای قوانین جرایم رایانه‌یی است. از نظر حقوقی این موضوع را پیگیری خواهیم کرد و از نظر تکنیکال نیز درحال طراحی یک روبات برای حذف تولبار ایرانسل از سایت خود هستیم. اقدام ایرانسل جدا از بحث سرقت ترافیک، تجربه کاربری دیجی‌کالا را هم با مشکل مواجه می‌کند. هر صفحه در سایت یا اپلیکیشن ما با دقت طراحی شده و اضافه شدن ناخواسته یک لوگو به آن باعث اتفاقات منفی می‌شود.»
تکذیب پایش ترافیک کاربران
اما ایرانسل چگونه از اقدام خود دفاع می‌کند؟ روابط عمومی این شرکت در مورد تولبار ماجراساز بیانیه تنظیم شده زیر را در اختیار رسانه‌ها قرار داده و هر گونه پایش ترافیک کاربران را تکذیب می‌کند: «ایرانسل با راه‌اندازی سرویس «نوار ابزار ایرانسل» امکان دسترسی و مدیریت آسان‌تر حساب ایرانسلی را برای مشترکان خود فراهم کرده است.» ایرانسلی‌ها می‌توانند در زمان بازدید از وب‌سایت‌های گوناگون همزمان به سیستم مدیریت حساب خود دسترسی داشته باشند. به این معنا که در زمان وب‌گردی در برخی سایت‌های پربازدید، نوار ابزاری در پایین صفحه مرورگر نمایش داده خواهد شد که از طریق آن امکان دسترسی به حساب ایرانسل و مدیریت آن برای کاربر فراهم شده است.
ازجمله مهم‌ترین کاربردهای این نوار ابزار می‌توان به بررسی باقیمانده بسته‌های اینترنت، فعال‌سازی بسته‌های اینترنت، مشاهده پیشنهادهای ویژه، درخواست تعویض سیمکارت 3G به 4G و مراجعه به وب‌سایت ایرانسل اشاره کرد. استفاده از این نوار ابزار به کاربرانی که به پیامک‌های اطلاع‌رسانی در مورد حجم باقیمانده بسته خود دسترسی ندارند، این امکان را می‌دهد که بدون متوقف کردن فعالیت خود به راحتی از حجم باقیمانده مطلع شوند.
در پاسخ به نگرانی‌های مطرح شده از سوی برخی کاربران محترم، ذکر این نکته لازم است که در فرآیند فوق هیچ‌گونه رصد و مانیتورینگ فعالیت کاربران در شبکه صورت نمی‌گیرد و بدون هر گونه ارتباط با فعال بودن نرم‌افزار «ایرانسل من» روی گوشی مشترک صرفا از طریق مسیریابی عادی شبکه و مبتنی بر نشانی IP وب‌سایت مقصد در مورد برخی وب‌سایت‌های پربازدید داخلی که از پروتکل HTTP پشتیبانی می‌کنند، نوار ابزار در دسترس کاربران قرار می‌گیرد.
مشاهده و استفاده از این نوار ابزار رایگان است و حجم دیتای مشترک برای استفاده از آن کاسته نمی‌شود. سرویس‌های مشابهی تاکنون در کشورهای برزیل، چین، هند و روسیه ارائه شده و برای نخستین بار در ایران ایرانسل آن را در اختیار مشترکان خود قرار داده است.»
نقض حقوق مصرف‌کنندگان
«میلاد نوری» توسعه‌دهنده وب و مدیرعامل توکانتک در گفت‌وگو با دیجیاتو از مشخص نبودن روش دقیق ایرانسل در نمایش تولبار برای کاربران می‌گوید و آن را چندان مرتبط با اپلیکیشن ایرانسل من نمی‌داند: «هنوز مشخص نیست که تولبار ایرانسل برای چه کاربرانی و با چه مشخصه‌هایی نمایش داده می‌شود. حدس من این است که تولبار صرفا چند بار به کاربر نمایش داده می‌شود و وقتی کاربر علاقه‌یی به استفاده از آن نشان نمی‌دهد، ایرانسل نمایش آن را متوقف می‌کند. با توجه به دسترسی‌هایی که اپلیکیشن ایرانسل من دارد ازجمله دسترسی «Device Information» می‌تواند برخی اطلاعات موبایل شما ازجمله مشخصات دستگاه و شماره سریال آن، ای.پی شبکه و موارد اینچنین را برای سازنده‌اش ارسال کند و شما را در شبکه شناسایی کند اما این اپ مستقیما باعث نمایش تولبار در مرورگر کروم نمی‌شود. تنها ارتباط اینجاست که ایرانسل می‌داند کاربرانی که تولبار را می‌بینند، اپ را نصب کرده‌اند یا خیر. به همین شکل می‌تواند نوار ابزار را به صورت سفارشی‌سازی شده به کاربر نشان دهد. برای مثال دکمه دانلود اپلیکیشن را به تولبار اضافه کند یا نکند.»
نوری هم اعتقاد دارد که اقدام ایرانسل هم حقوق مصرف‌کننده را نقض می‌کند و هم مالکان سایت‌ها را: «ایرانسل با این کار درحال تغییر محتوای سایت‌های پربازدید است و اهمیتی ندارد که چه استفاده‌یی از این دسترسی خود می‌برد.» وی عنوان می‌کند که تغییر یک نقطه در یک سایت به معنای آن است که شما توانایی تغییر کل محتوای آن را نیز دارید: «ایرانسل با این راهکار می‌تواند حتی یکی از بنرهای دیجی‌کالا را با بنر محصولات خودش در دیجی‌کالا تغییر داده و کاربر را به سمت صفحه خرید مودم‌ها و محصولاتش هدایت کند.»
وی نیز باور دارد که ایرانسل در صورت تمایل می‌تواند با این روش، شناسه کاربری و گذرواژه کاربرانش در سایت‌های مختلف را به دست بیاورد: «اقدام ایرانسل نوعی اسنیف و سرقت اطلاعات محسوب می‌شود و در تمام دنیا قانون جلو چنین کاری را می‌گیرد اما در ایران نمی‌دانم چنین قانونی داریم یا خیر.»
به گفته نوری، ایرانسل با این کار می‌تواند اطلاعات آماری و رفتار کاربران شبکه خودش را در سایت‌ها به شکل کامل پایش کند.
