گسترش ترانزیت ریلی یکی از شاخص‌های اساسی در امر توسعه، ایجاد اشتغال و رشد درآمد ملی است و اولویت حمل و نقل در ایران به ویژه در حوزه بار هم مسیر ریلی است. ضمن اینکه این نوع از حمل و نقل بار در کاهش مصرف سوخت و آلاینده‌های زیست‌محیطی، توسعه همگون سرزمینی و آمایش سرزمینی هم تاثیر بسزایی دارد.
با وجود مزیت‌های متعدد حمل و نقل ریلی اما آمارهای منتشر شده از سوی راه آهن جمهوری اسلامی ایران نشانگر آن است که حجم ترانزیت ریلی در ایران نسبت به کشورهای جهان و منطقه رقم قابل توجهی نیست و حجم ترانزیت ریلی در ایران نسبت به اهداف در نظر گرفته شده در برنامه‌های جامع حمل و نقل ناچیز است بر همین اساس و با توجه به اهمیت توسعه ترانزیت ریلی در رشد اقتصادی کشور، روزنامه تعادل گزارشی از وضعیت این نوع از حمل و نقل و آمار موجود مربوط به آن منتشر می‌کند.
هر تن بار که از جاده به ریل هدایت می‌شود تا ۸۱ تومان به اقتصاد کشور کمک می‌کند.
درآمد حاصل از ترانزیت کالا تا 2برابر درآمد نفت قابل افزایش است اما این درآمدها زمانی قابل تحصیل است که شبکه‌های حمل و نقلی در بخش‌های مختلف ریلی، زمینی، هوایی و دریایی کشور به‌طور یکپارچه توسعه یابد.
درحال حاضر ترانزیت کالا از ایران به ۱۰میلیون تن هم می‌رسد اما در میان‌مدت تا مرز ۷۰میلیون تن هم قابل افزایش است در این میان ترانزیت ریلی به ۱.۵میلیون تن رسیده و حجم آن تا 10برابر هم قابل افزایش است.
ترانزیت کالاهای مختلف
راه آهن جمهوری اسلامی ایران جابه‌جایی کالاهای مختلفی را برعهده دارد از قزاقستان گندم و دانه‌های روغنی به کشورهای حوزه خلیج فارس ترانزیت می‌کند، از ازبکستان پنبه، از ترکمنستان کود شیمیایی، گوگرد و مواد نفتی، از تاجیکستان شمش آلومینیوم و از ترکیه صفحات چوبی و انواع ماشین‌آلات را به کشورهای آسیای میانه ترانزیت می‌کند.
خاک روی را از ترکیه برای کارخانجات تولید روی ترانزیت می‌کند و صادرات سیب‌زمینی را از مناطق مرکزی ایران از مرز اینچه‌برون به روسیه حمل می‌کند.
آمار سال‌های اخیر
سال 95، 27.5میلیارد تن کیلومتر کالا توسط ریل جابه‌جا شد وهدف‌گذاری جابه‌جایی کالا در سال 96، ۴۳میلیارد تن کیلومتر است.
در سال ۹۴ حدود 1.5میلیون تن بار به صورت ریلی ترانزیت شد که این رقم در سال ۹۵ حدود یک میلیون و ۲۰۰هزار تن بوده و راه آهن برای سال 96 روی عدد ۳میلیون تن برنامه‌ریزی کرده است.
امسال در حمل بار داخلی توسط حمل و نقل ریلی 12.5درصد رشد داشته‌ایم و این رشد در تن کیلومتر ۷درصد بوده که در بخش حمل مواد معدنی نسبت به سال قبل ۱۰درصد رشد داشته است.
مجموع عملکرد راه آهن در سال 92 کمتر از 500 هزار تن ترانزیت ریلی بوده، در سال 93 این رقم را به 800 هزار تن رسیده است، در سال 94 حدود 1.5میلیون تن بار به صورت ریلی ترانزیت شد که این رقم در سال 95 حدود یک میلیون و 200هزار تن بود و برای سال 96 هم روی عدد 3میلیون تن برنامه‌ریزی شده است، البته استراتژی راه آهن این است که تا پایان سال 96 حجم ترانزیت ریلی به پنج میلیون تن برسد.
هدف‌گذاری راه‌آهن برای رشد مداوم سالانه ترانزیت حدود 18درصد است.
اگر سهم راه‌آهن ایران به 10میلیون تن ترانزیت برسد، بیش از تمام درآمدی که این شرکت از محل حمل بار داخلی دارد (حدود 35میلیون تن حمل‌ونقل داخلی) برای راه‌آهن درآمد ایجاد می‌شود.
در 7ماهه نخست سال جاری میزان ترانزیت از مسیرهای ریلی کشور نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد 61 درصدی داشته است.
در 7ماهه امسال حجم ترانزیت کشور از خطوط ریلی 800 هزار تن بوده است، که در این مدت میزان تبادل کالا بین ایران و ترکیه رشد 46درصدی و بین ایران و پاکستان رشد 160درصدی داشته است.
متوسط حمل تن ـ کیلومتر بار در خطوط ریلی در مقایسه با سال 95، ۷درصد افزایش یافته است.
طبق برنامه ششم توسعه قرار است در پایان این برنامه سهم حمل‌ونقل ریلی کشور در جابه‌جایی بار در کشور به ۳۰درصد و حمل مسافر به ۲۰درصد افزایش یابد.
یکی از اصلی‌ترین هدف‌گذاری‌های راه آهن در بخش ترانزیت رشد ۱۵۰درصدی بوده است که این جز با فعال کردن تمام مرزهای مشترک با کشورهای همسایه ممکن نیست در حال حاضر فقط مرز ریلی سرخس در راه آهن ایران با بالاترین ظرفیت خود کار می‌کند و باید همین روال برای دیگر مرزهای مشترک نیز پی گرفته شود.
براساس پیش‌بینی کارشناسان با توجه به پروژه‌های عمرانی کشورهای منطقه، نقش ایران از ترانزیت کالا در منطقه تا سال ۲۰۳۰ کمرنگ می‌شود که راهکار جلوگیری از این معضل، مدیریت کریدورهای حمل و نقل بین‌المللی است و برای این منظور باید بخش خصوصی با اعطای مشوق‌هایی در بین‌المللی‌سازی کریدورها ذی‌نفع شود تا کریدورهای حمل و نقلی موجود به افزایش ترانزیت کمک کند.
