مهران فرجی سال‌هاست طرح‌های مختلفی تحت عنوان جمع‌آوری و ساماندهی برای آسیب‌دیدگان اجتماعی در تهران و برخی شهرهای دیگر اجرایی می‌شود.
همواره سوال این بوده که نه صرفا جمع‌آوری، بلکه ساماندهی افرادی که از سطح شهر جمع‌آوری می‌شوند، برعهده چه ارگان و سازمانی است؟ هدف از جمع‌آوری این افراد که آنها باید نام «آسیب‌دیده اجتماعی» بر آنها گذاشت چیست؟ تجربه نشان داده که در بیشتر موارد، نتیجه طرح‌های یادشده در مورد کارتن‌خوابان، معتادان متجاهر، متکدیان، کودکان کار و خیابان و... پاکسازی مقطعی ظاهر شهر از حضور این افراد آسیب‌دیده است.
وقتی از اصطلاح آسیب‌دیده اجتماعی استفاده می‌شود، منظور کسانی است که به دلایل مختلف و با متغیرهای گوناگون، در اجتماع و از اجتماع آسیب دیده‌اند. جمع‌آوری این افراد تلاش برای پاکسازی ظاهر شهر از این آسیب‌ها و آسیب‌دیده‌هاست.
اما تا زمانی که ریشه این آسیب و آسیب‌دیدگی شناسایی و ترمیم نشود، جمع‌آوری و پاکسازی، دور باطلی خواهد بود که در مقابل هزینه‌ها و زمان صرف‌شده برای آن، نتیجه قابل اعتنایی ندارد. در این زمینه باید به قانون ارجاع شود. ما در بند 2 ماده 15 قانون مبارزه با مواد مخدر که اجرایی نمی‌شود، حمایت اجتماعی برای تامین هزینه‌های درمان معتادان را داریم. هفت سال از اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر و اضافه شدن این بند به آن می‌گذرد. آیا در طرح‌های جمع‌آوری معتادان متجاهر و کارتن‌خواب‌های معتاد، حمایت اجتماعی از آنها برای ترک روانی اعتیاد و ادامه روند ترک، پس از رهایی از کمپ‌های ترک اعتیاد، مد نظر قرار گرفته است؟ در راستای همین قانون، ستاد مبارزه با مواد مخدر آیین‌نامه مداخلات مراقبت‌های پس از ترخیص را تدوین کرده که چهار سال پیش ازطرف رییس قوه قضاییه ابلاغ شد. آیا ما در طرح‌های جمع‌آوری معتادان، به مداخلات پس از ترخیص توجهی داریم یا معتادان چند روز یا در نهایت دو ماه پس از نگهداری، بدون حمایت رها می‌شوند و به پاتوق‌های مصرف مواد برمی‌گردند؟
در رابطه با کودکان کار نیز، هر چند وقت یک بار طرحی برای جمع‌آوری و ساماندهی این کودکان به اجرا گذاشته می‌شود. باید یادآور شد که صرف شناسایی این افراد و اطلاع از وضعیت خانوادگی، تحصیلی و شرایط زندگی این کودکان، یک قدم در راستای رسیدگی به وضعیت آنهاست. اما باید بدانیم هدف اولیه از جمع‌آوری این کودکان چیست؟ آیا هدف، پاکسازی شهر از حضور کودکانی که سر چهار‌راه‌ها تکدی‌گری می‌کنند یا کالایی می‌فروشند و دل هر بیننده‌یی را به درد می‌آورند است؟ اگر هدف اصلی پاکسازی باشد نه ساماندهی، می‌توان گفت حتی در این هدف هم نتیجه مورد نظر به دست نمی‌آید، چراکه این کودکان یا فرزندان خانواده‌یی فقیر یا معتاد هستند که از فرزندشان برای امرار معاش استفاده می‌کنند، یا بعضا ازسوی افراد مجرم، برای کسب درآمد مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند. تا وقتی پایه مساله شناسایی و حل نشده، حتی در پاکسازی هم به موفقیتی به دست نمی‌آید، چراکه این کودکان بعد از مدتی، با توجه به اینکه شرایط زندگیشان تغییری نکرده، به همان کار سابق برمی‌گردند. کودکی که با یک تعهد به خانواده‌یی متخلف که از فرزندش برای کسب درآمد سوءاستفاده کرده برمی‌گردد، با توجه به اینکه شرایط خانواده تغییری نکرده، دوباره به همان کار بازخواهد گشت.
کودکی که به قول یکی از مسوولان شهرداری برای تکدی‌گری به تهران ترانزیت شده، دوباره به تهران ترانزیت خواهد شد. هدف از جمع‌آوری آنها باید ساماندهی، به معنی شناسایی خانواده و تلاش در جهت بهبود وضعیت خانواده، در صورت نیاز نگهداری کودک در مراکز بهزیستی و ایجاد زمینه تحصیل کودک و... است. پیداست که فقر و حاشیه‌نشینی ریشه بسیاری از آسیب‌های اجتماعی است و در بلندمدت دولت‌ها باید برای بهبود شرایط اقدام کنند که در این زمینه مسائل مختلفی دخیل هستند و موضوع مورد بحث نیست.
اما با پذیرش شرایط در کوتاه‌مدت، تامین و حمایت اجتماعی از این فقرا و حاشیه‌نشینان، راهکار مداخله موثر در آسیب‌های اجتماعی است؛ مداخله‌یی که نه با هدف پاکسازی شهر، که با هدف ساماندهی آسیب‌دیدگان اجتماعی و تامین حداقل‌های حقوق شهروندی باشد.
