روز دوشنبه 3 مهرماه 96، نرخ رسمی 35 ارز افزایش و 4 ارز کاهش یافت و براین اساس، دلار با 45 ریال افزایش 3364.5 تومان، پوند با 161 ریال رشد 4551.7 تومان و یورو با یک ریال رشد قیمت 4015.7 تومان ارزش‌گذاری شد.
به گزارش «تعادل» صرافی‌های پایتخت نیز هر دلار امریکا را با ۵ تومان افزایش نسبت به روز یک‌شنبه ۳هزار و ۸۹۷ تومان می‌فروختند. همچنین هر یورو امروز با ۹ تومان افزایش ۴هزار و ۷۱۷ تومان و هر پوند با ۲۰تومان رشد ۵ هزار و ۲۷۱ تومان داد و ستد می‌شد. اکنون فاصله دلار رسمی و آزاد به 533 تومان رسیده است.
در بازار طلا نیز هر اونس جهانی به 1294 دلار در روز دوشنبه رسید که نسبت به روزهای قبل از آن تقریبا ثابت بوده اما متاثر از رشد نرخ دلار، هر گرم طلای ۱۸عیار با ۷۸۵ تومان افزایش ۱۲۱هزار و ۴۵۹ تومان ارزش‌گذاری شد.
اما در بازار سکه به دلیل شروع ماه محرم و کاهش تقاضا، هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح جدید با ۱۰۰ تومان کاهش یک میلیون و ۲۴۳ هزار و ۲۰۰ تومان، هر قطعه سکه تمام بهار آزادی طرح قدیم با ۵۰۰ تومان کاهش یک میلیون و ۲۱۲هزار و ۱۰۰ تومان، نیم سکه بهار آزادی نیز با افزایش ۲۰۰ تومانی ۶۳۷ هزار و ۶۰۰ تومان، ربع سکه بهار آزادی با افزایش ۹۰۰ تومانی نسبت به روز گذشته ۳۵۹ هزار و ۲۰۰ تومان و هر قطعه سکه گرمی با افزایش ۱۰۰ تومانی ۲۴۹ هزار و ۷۰۰ تومان معامله شد.
ارز مسافرتی عامل افزایش نرخ
دبیر شورای عالی کانون صرافان ایران تقاضای ارز مسافرتی را از دلایل اصلی افزایش نرخ ارز در ماه‌های اخیر دانست.
امیر نجومی در گفت‌وگو با فارس یکی از دلایل افزایش نرخ ارز در شهریورماه و هفته‌های اخیر را تقاضای ارز مسافرتی دانست و اظهار داشت: بخش عمده تقاضای ارز را دلار، لیر، یورو و درهم شکل می‌دهد. بخش عمده این تقاضاها برای ارز مسافرتی است زیرا حجم مسافرت‌های خارجی در شهریور ماه بالا و روند صعودی بهای دلار متاثر از این نوع از تقاضا بود.
دبیر شورای عالی کانون صرافان ایران در پاسخ به این سوال که باتوجه به آغاز مهرماه و ماه محرم، حجم سفرهای خارجی به‌شدت کاهش یافته است، پس چرا سیر قیمت دلار و دیگر ارزها صعودی است، گفت: ماه محرم، موعد سفرهای زیارتی است و با توجه به اینکه در ماه محرم تا اربعین تعداد زیادی از هموطنان مسافر کربلا هستند، تقاضا برای خرید ارز همچنان وجود دارد.
وی با اشاره به وجود بیش از 2 میلیون زائر عتبات عالیات در ماه محرم و صفر گفت: تقاضای ارز مسافرتی در این فصل همچنان وجود دارد و اگر در نظر بگیریم، هر زائر به‌طور متوسط معادل 100 دلار خریداری کند، حدود 200 میلیون دلار تقاضای ارز مسافرتی به وجود می‌آید.
وی در خصوص کانال‌های عرضه ارز به بازار به پوشش تقاضا از سوی بانک مرکزی اشاره کرد و گفت: بانک مرکزی در این مدت متناسب با وضعیت بازار، ارز مداخله‌یی توزیع کرده و همچنان این روند ادامه دارد.
مقایسه نرخ ارز و تورم در 5 سال اخیر
نوسان 5 تا 8 درصدی نرخ دلار در سه سال اخیر و همچنین احتمال رشد نرخ ارز متناسب با تورم 10 درصدی در ماه‌های آینده به اندازه‌یی نیست که سرمایه‌گذاران خرید ارز در بازار آزاد را به سپرده‌گذاری در بانک‌ها که همچنان نرخ سود 15 تا 23درصدی برای سپرده یک‌ساله پرداخت می‌کنند، ترجیح دهند و این موضوع مهم‌ترین عامل جلوگیری از نوسان شدید بازار ارز در یک‌سال آینده خواهد بود.
کارشناسان با اشاره به رشد نرخ دلار از 3780 در تیرماه امسال تا 3900 تومان در روزهای اخیر و افزایش 120 تومانی آن ظرف دو ماه معتقدند که اثر حذف ارز مبادله‌یی و اخبار دیگر خود را نشان داده و در ماه‌های آینده شاهد افزایش بیشتر نرخ دلار در مرز 4000 تومان خواهیم بود.
نرخ دلار در سال 96 تنها نوسان ۵درصدی داشته و بعد از رشد بالای نرخ ارز و سه‌برابر شدن نرخ‌ها در دوره تحریم و سال 91 و 92 در سه سال اخیر و سال‌های 93 تا 96، تنها شاهد رشد 5 تا 8 درصدی دلار در بازار و کمتر از نرخ تورم سالانه بوده‌ایم و نرخ دلار که در سال 92 از مرز 4 هزار تومان گذشت، بار دیگر کاهش یافت و در سال‌های اخیر نیز در محدوده 3400 تا 3700 تومان باقی مانده است. به همین دلیل، ولی‌الله سیف رییس کل بانک مرکزی به مردم و سرمایه‌گذاران هشدار داده که پول خود را برای کسب سود به سمت بازار ارز نبرند زیرا در مقایسه با تورم زیان خواهند دید، اما عده‌یی از کارشناسان معتقدند که به دلیل برخی تغییرات بنیادی در بازار ارز از جمله ادامه برخی تحریم‌ها، یکسان‌سازی نرخ ارز و حذف ارز مبادله‌یی و... نرخ ارز روند افزایشی خواهد داشت و نرخ دلار حداقل به میزان تورم موجود دو سال اخیر افزایش خواهد یافت.
دلار آزاد به جای ارزهای مبادله‌ای
به عقیده کارشناسان بازار ارز با اشاره به چند تغییر بنیادی، از جمله حذف ارز رسمی مسافرتی، حذف ارز مبادله‌یی در واردات بسیاری از گروه‌های کالایی و همچنین رفتار امریکا در تداوم تحریم‌های دلاری و... معتقدند که عمدتا متاثر از یکسان‌سازی نرخ ارز، تورم موجود و حذف ارز مبادله‌یی در دو سال اخیر، تقاضای ارز از ارزهای مبادله‌یی مانند روپیه، یوان، روبل، لیر، درهم و یورو به سمت دلار تغییر یافته و کسانی که تمایل به خرید ارز آزاد دارند و قبلا ارز مبادله‌یی دریافت می‌کرده‌اند، اکنون ترجیح می‌دهند که به جای ارزهای مبادله‌یی که بانک‌ها به صورت روپیه و یوان و... دریافت می‌کرده‌اند، اکنون دلار خریداری کنند زیرا همه ارزها به دلار قفل شده و براساس نرخ هر روزه دلار ارزشیابی و مبادله می‌شود و لذا نگهداری و مبادله با دلار آزاد را جایگزین ارز مبادله‌یی حذف شده کرده‌اند.
این کارشناسان با اشاره به رشد نرخ دلار از 3780 در تیرماه امسال تا 3900 تومان در روزهای اخیر و افزایش 120 تومانی آن ظرف دو ماه معتقدند که اثر حذف ارزمبادله‌یی و اخبار دیگر خود را نشان داده و در ماه‌های آینده شاهد افزایش بیشتر نرخ دلار در مرز 4000 تومان خواهیم بود.
تسویه حساب سال میلادی و عید نوروز
بر این اساس، نرخ دلار در ماه‌های اخیر تحت تاثیر عوامل مختلف مسیر افزایشی به خود گرفته و اکنون در مرز 3900تومان قرار دارد و پیش‌بینی می‌شود که با توجه به رشد تقاضا در نیمه دوم سال 96 ازجمله تسویه حساب شرکت‌ها در پایان سال میلادی جاری، شروع سال میلادی جدید، عید نوروز و بازار شب عید و... شاهد افزایش قیمت دلار تا 4000تومان و بیشتر خواهیم بود.
هر چند که عده‌یی دیگر در مقابل این پیش‌بینی معتقدند که این نوسان فصلی خواهد بود و در اسفند و فروردین بار دیگر شاهد کاهش نرخ ارز خواهیم بود و مانند سال‌های قبل شاهد نوسان خواهیم بود و نرخ ارز کمتر از نرخ تورم افزایش خواهد داشت.
مشاهده نرخ‌ها در روزهای اخیر و ازجمله معاملات شهریور و مهر ماه نیز نشان می‌دهد که با وجود افزایش نرخ مبادله‌یی که اکنون به مرز 3400تومان نزدیک می‌شود اما نرخ ارز آزاد برخی روزها ثابت مانده یا حتی کاهش یافته و با وجود افزایش نرخ رسمی، نرخ آزاد افزایش زیادتری نداشته است.
کاهش فاصله دلار رسمی و آزاد
فاصله نرخ دلار رسمی و آزاد نیز که در ماه‌های مرداد و تیر ماه تا حدود 570 تومان بالا رفته بود اکنون به حدود 530 تومان رسیده و نشان می‌دهد که بازار خیلی تحت تاثیر رشد نرخ مبادله‌یی نیست و افزایش نرخ آزاد تقریبا کمتر از افزایش نرخ رسمی بوده است.
براساس نرخ‌های متوسط ماهانه که بانک مرکزی اعلام کرده نیز فاصله بین میانگین نرخ آزاد هر سال یا هر ماه با نرخ مبادله‌یی روز پایانی اسفند هر سال یا روز پایانی تیر و شهریور 96 فاصله دو نرخ رسمی و آزاد کاهش زیادی داشته و از 1381تومان در سال 91 و دولت دهم به 533 تومان درحال حاضر رسیده و انتظار می‌رود که این فاصله کمتر شود.
مهم‌تر از کاهش شدید دو نرخ رسمی و آزاد که در دولت روحانی از 673 تومان در سال 92 به 533 تومان رسیده و حداقل کاهش140تومانی داشته، حجم ارز مبادله‌یی است که در سال 92 به بسیاری از واردات کالاها و اکثر گروه‌های کالایی و خدمات حتی ارز مسافرتی نیز ارز مبادله‌یی تعلق می‌گرفت و بانک مرکزی ارزهای مختلف با توجه به نوع واردات از کشورهای مختلف را به صورت روپیه، یوآن، درهم، لیر، روبل، یورو و... پرداخت می‌کرد اما درحال حاضر تنها حدود 40کالا با ارز مبادله‌یی آن هم با نرخ 3360تومان وارد می‌شود و در نتیجه واردات بسیاری از کالاها با فاصله دو نرخ مبادله‌یی و آزاد حدود 700تومان امروز به حجم اندک با فاصله 533 تومان کاهش یافته است.
این موضوع علاوه بر درآمد بیشتری که از بابت فروش ارز نصیب دولت می‌کند و بار کمتری روی دوش بانک مرکزی برای تامین ارز مبادله‌یی محسوب می‌شود، باعث خواهد شد که میزان تقاضا برای واردات نیز متاثر از افزایش قیمت ارز به طور نسبی کاهش داشته باشد همچنین درآمد صادر‌کنندگان نیز بالا برود.
برخی صاحب‌نظران، دلیل افزایش نرخ مبادله ریال در مقایسه با تورم نسبت به رشد نرخ دلار در مقایسه با تورم را همین موضوع ارزیابی کرده‌اند و معتقدند که 3 برابر شدن نرخ دلار آزاد در سال‌های 90 تا 92 باعث شد که فشار تورمی و افزایش نرخ ارز کاملا تخلیه شود و چند سال با کاهش فشار در سال‌های 93تا 95 مواجه شود. اما تورم 3سال اخیر و برخی دیگر از تحولات ازجمله حذف ارز مبادله‌یی و ثبات یا کاهش درآمدهای ارزی در این سال‌ها بار دیگر شرایط را برای تخلیه بار تورمی روی نرخ ارز و افزایش نرخ دلار فراهم کرده است.
تورم 45 درصدی بالاتر از رشد نرخ دلار 22 درصدی
شاخص تورم از 75 در اسفند 92 به 109 در شهریور 96 رسیده و در 3سال و نیم اخیر حدود 45درصد رشد کرده اما نرخ دلار از اسفند 92 تا شهریور 96 معادل 707تومان یا 22درصد رشد داشته است. به عبارت دیگر، نرخ دلار در مقایسه با تورم معادل 23درصد کمتر رشد کرده و این موضوع به معنای شرایطی است که ممکن است تا حدودی به تخلیه تورم در ماه‌های آینده منجر و باعث افزایش نرخ دلار شود.
تخلیه تورم روی دلار
البته اگر کاهش ارزش دلار در برابر سایر ارزها و تورم جهانی و نرخ طلا و نفت و... را نیز در نظر بگیریم باید چند درصد برای کاهش ارزش دلار در برابر تورم جهانی در نظر گرفت اما با این حال باز هم شرایط برای تخلیه تورم روی نرخ ارز وجود دارد.
در سال‌های اخیر بخشی از این ثبات نرخ ارز و رشد کمتر آن در مقایسه با تورم به خاطر رشد زیاد نرخ‌ها در شرایط تحریم سال‌های 90تا 92 رخ داده و مذاکرات و برجام و... اثر مثبت بر ثبات بازار‌ها داشته است.
اثر رشد ارز مبادله‌ای بر کنترل نرخ بازار
بخشی از تقاضا و ثبات نیز به خاطر برقراری سیستم توزیع ارز مبادله‌یی و کنترل قیمت بوده و ارز مبادله‌یی نیز از سال 92 به بعد با نرخ‌های 2500تومان به بالا و به صورت ارزهای مختلف غیر از دلار توزیع شده که خود این موضوع یعنی ارزهای مختلف با نرخ بالا به کنترل نرخ‌های آزاد بازار ارز کمک کرده است.
از سوی دیگر، نرخ مبادله‌یی نیز که بخش عمده‌یی از تقاضای بازار ارز را کنترل می‌کرده ظرف 5 سال اخیر از 1226تومان در سال 91 به 3364تومان در 3مهر 96 رسیده و ظرف این مدت معادل 2138تومان یا 176درصد افزایش قیمت داشته که این موضوع نیز به تخلیه بار تورمی و فشار تقاضا منجر شده و بخشی از تمایل بازار به رشد نرخ ارز از این طریق مهار شده زیرا بخش عمده‌یی از تقاضای اصلی بازار ارز در بخش ارز مبادله‌یی به صورت تدریجی انجام شده است.
بر این اساس، شرایط 4سال اخیر در بازار آزاد ارز را نمی‌توان شرایط عادی و کامل یک بازار آزاد ارزیابی کرد زیرا ارز مبادله‌یی و سهم بالای آن همچنین تخلیه زیاد اثر تورم بر نرخ ارز در سال‌های 90تا 92 و دوره تحریم هر گونه فشار برای رشد نرخ آزاد ارز را مهار و خنثی کرده است.
اما در شرایط امروز که ارز مبادله‌یی به شدت حذف و کوچک شده و نرخ آن نیز به 3364تومان رسیده و فاصله 533 تومانی با نرخ بازار آزاد دارد که بسیار کمتر از فاصله1400تومانی سال 91و 700تومانی سال 92 است همچنین ثبات بازار در سال‌های اخیر و اثر تورم و از سوی دیگر احتمال وضع برخی تحریم‌ها و... باعث خواهد شد که بازار ارز دیگر نتواند به پشتوانه رشد شدید سال‌های 90تا 92 و ارز مبادله‌یی، بازار را بیش از این مهار کند لذا از این مرحله به بعد شرایط یک بازار ارز که به سمت تک نرخی حرکت می‌کند، باعث خواهد شد نرخ ارز متناسب با تورم داخلی و جهانی با رشد مواجه باشد و رشد آن احتمالا بیش از رشد 5 تا 8 درصدی 3سال 95-1392 خواهد بود.
سرمایه‌گذاری در دلار صرفه اقتصادی ندارد
برخی کارشناسان معتقدند از آنجا که نرخ سود سپرده بلندمدت 15درصد شده و بسیاری از بانک‌ها قراردادهای مشتریان را با نرخ بالا حداقل تا شهریور 97 تمدید کرده‌اند، بعید است که مردم سرمایه‌گذاری در خرید و فروش ارز را به سپرده‌گذاری در بانک ترجیح دهند زیرا همچنان بانک‌ها سود بالایی برای سرمایه‌گذاری‌ها می‌دهند و دریافت سود 20تا 23درصد از برخی بانک‌ها امکان‌پذیراست لذا احتمالا تنها شرکت‌های تجاری هستند که برای جلوگیری از نوسان نرخ ارز ممکن است به خرید ارز روی آورند.
ولی‌الله سیف درباره قیمت دلار در بازار آزاد گفت: نرخ دلار در پنجم فروردین ماه امسال 3820تومان بود که این رقم به ۳۹۰۳ تومان رسید. دامنه نوسان نرخ دلار از ابتدای امسال تاکنون تنها ۵ درصد بوده است، میانگین ماهانه رشد قیمت دلار کمتر از 5/0درصد بوده و نگرانی از این بابت نیست. میزان افزایش قیمت دلار در مدت مذکور ۲.۱۸درصد بوده و میانگین ماهانه این افزایش کمتر از 5/0درصد است و به نظر نمی‌آید نگرانی خاصی ایجاد شود.
بانک مرکزی و دولت بر کنترل نرخ ارز و جلوگیری از افزایش یا کاهش هیجانی قیمت دقت نظر دارند. سرمایه‌گذاری در دلار در شرایطی که نرخ سود سپرده‌های بانکی سالانه ۱۵درصد است، اقتصادی نیست و به نظر می‌رسد، سپرده بانکی به مراتب بازدهی بهتری دارد و افزایش قیمت دلار به هیچ وجه نمی‌تواند با آن مقابله کند.
