گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری|
بالاخره سوت پایان فعالیت 12 ساله قالیباف بر شهر تهران به صدا درآمد و قرار است یکم شهریور، محمد باقر قالیباف بعد از سه دوره مدیریت جای خود را به محمد علی نجفی شهردار منتخب شورای پنجم دهد. به گفته بسیاری از کارشناسان شهری قالیباف طی دوران مدیریت طولانی خود عملکرد چندان مثبتی به یادگار نگذاشت. شاید بتوان گفت، فارغ از تمام معضلاتی که در این چند سال در شهرداری تهران اتفاق افتاد نکته مثبت عملکرد شهرداری تهران توسعه خطوط مترو باشد که البته افتتاح زودهنگام خطوط 7 و 8 انتقادات زیادی را علیه وی برانگیخت و شهردار تهران متهم به خودنمایی و ثبت ساخت تمام خطوط مترو به نام خود شد. اما باید در نظر داشت که برای شهر تهران ارتقای کیفیت زندگی، تنها با سیاست‌های کالبدی و ساخت بزرگراه و اجرای پروژه‌های عمرانی ممکن نیست. شهر با کیفیت برای زندگی، شهری است که در آن نگاه سخت‌افزاری و نرم‌افزاری وجود دارد و همان اندازه که به طرح‌های عمرانی توجه می‌شود، محیط‌زیست، فرهنگ و هنر هم اهمیت دارد. مدیریت شهر، هم نگاه اجتماعی می‌خواهد، هم رویکرد زیباشناسانه. هم معماران باید در آن نقش داشته باشند، هم شهرسازان و هم مهندسان. همه اینها در کنار هم شهر را شکل می‌دهند و اگر مدیریت شهر را با این رویکرد ببینیم به نگاهی منجر می‌شود که با زندگی ارتباط دارد.
اکنون شهر تهران به یک کارگاه ساخت و ساز تبدیل و تامین هزینه‌ها و نگهداشت این فعالیت‌ها نیز باعث نگرانی شده است. تهران با وجود آنکه تا حدی مهندسی شده اما نیاز به جراحی جدی در چند بخش دارد که انتظار می‌رود این اتفاقات بیفتد. نخستین بخش آن موضوع تامین مالی پروژه‌های شهری است.
پروژه‌های زیادی در طول این دو دهه در تهران وجود داشته و همین پروژه‌ها باعث شده تا تقریبا تهران تبدیل به یک کارگاه عمرانی شود. در همه بخش‌ها یا از زیر یا از کف یا از روی زمین پروژه‌هایی ایجاد و احداث شد که برای رفاه عموم مردم بوده است. اما نگرانی که در این بخش وجود دارد، تامین هزینه‌های توسعه و نگهداشت آن است.
شهرداری باید تبدیل به یک قطب مالی ثروتمند شود تا بتواند در بحث توسعه، نگهداشت و از همه مهم‌تر پرداخت مطالبات معوق موفق باشد. این امر میسر نمی‌شود مگر با مهندسی کردن و جراحی برنامه‌های بالادستی مانند برنامه دوم توسعه شهر که آن برنامه از نگاه کارشناسان ضعف‌هایی دارد و مقصر آن ضعف‌ها مدیران نیستند. بلکه سیاست‌گذاران شهری‌اند که باید این برنامه را بازنگری کنند.
موضوع مهم دیگری که باید مورد توجه قرار گیرد، حوزه ترافیکی مشکل ترافیک شهرتهران است. در این بخش هم باید یک فکر اساسی شود. تا سال گذشته ٤ میلیون و ٥٠٠ هزار خودرو شماره‌گذاری شده یا در حال تردد در سطح شهر داشتیم که عملا برای همه اینها پارکینگی در شهر تامین نشد و خودروسازها هم بیش از ٦٠٠ هزار خودرو را در طول سال به شکل تولیدی به بدنه شهر اضافه می‌کنند. مضاف بر اینکه اینها از نظر ترافیکی آسیب به شهر وارد می‌کنند و از بعد آلودگی و سایر مولفه‌های آب و هوا و صوتی هم آسیب به شهر می‌زنند.
از طرف دیگر، درآمدی که حاصل از عوارض خودرو در این بخش صورت می‌گیرد درآمد متناسب با آسیب‌های آن نیست. اتفاق دیگری که دارد می‌افتد پرواز هواپیماها و تولید آلایندگی‌های چه صوتی، چه جوی و آب و هوایی بر فضای آسمانی شهر است که عملا در این بخش هم اتفاق جامع و خوبی نیفتاده
است.
رفع آلودگی‌های زیست محیطی
علاوه بر آلودگی‌های هوا و آلودگی‌های زیست محیطی، شهر تهران از لحاظ آلودگی صوتی نیز در شرایط بسیار نابسامانی و در حد هشدار یا فوق‌بحرانی قرار گرفته است. مطالعات شرکت کنترل‌کیفیت هوا نشان می‌دهد ٥٤٢ نقطه در پنج منطقه ٦، ٧، ٩، ١١ و ١٢ شهر تهران دچار آلودگی صوتی هستند، از این تعداد ٤١٧ مرکز، آموزشی و ١٢٥مرکز، درمانی است.
این آلودگی‌ها علاوه‌بر آلودگی‌های هوا و آب و خاک، شهر تهران را نیز دچار معضلات جدی زیست‌محیطی کرده است. بنابراین مجموعه اقدامات در خصوص توسعه خدمات الکترونیک، نوسازی و توسعه حمل‌ونقل عمومی، سامان‌بخشی به نظام عرضه و خدمات شهری برای کاهش سفرهای شهری، ضروری خواهد بود.
کاهش محدوده تردد اتومبیل‌های شخصی
اسماعیل کهرم، فعال محیط زیست و مشاور رییس سازمان محیط زیست در خصوص اولویت‌های محیط زیستی شهردار آینده گفت: در زمینه گسترش خط مترو در جهان رکورد‌دار هستیم درسال حدود25کیلومتر خط مترو احداث می‌شود که این رویکرد باید ادامه داشته باشد، تهران نیازمند تاسیس ایستگاه‌های جدید مترو است.
کهرم گفت: محدوده تردد اتومبیل‌های شخصی باید کاهش یابد و این کار با گسترش حمل و نقل عمومی امکان پذیر است، حل معضل وارونگی هوا باید از اولویت‌های شهردار آینده باشد زیرا این موضوع سالانه سلامت میلیون‌ها شهروند تهرانی را تهدید می‌کند.
این فعال محیط زیست گفت: در بحث فضای سبز به دلیل ارزش افزوده زمین ساخت پارک‌های بزرگ بامحدودیت مواجه است که شهردار آینده موظف است این محدودیت‌ها را از بین ببرد.
شهرداری موظف است از هر مکانی برای ایجاد فضای سبز استفاده کند؛ به عنوان مثال در حاشیه بزرگراه‌ها یا حتی فضای پشت بام‌ها باید تبدیل به فضای سبز شود چون فضای سبز است که هوا را پاک نگه می‌دارد، تهران نیاز به درختکاری دارد از فضاهایی مانند بهشت زهرا باید استفاده شود چه اشکالی دارد در کنار هر قبر دو اصله درخت به‌کاریم.
مشاور سازمان محیط زیست گفت: مساله دیگر آزمایش اتومبیل‌ها است که چون مراکز معاینه فنی به اندازه کافی نداریم در نتیجه طبق آمار فقط 40 درصد از اتومبیل‌ها معاینه فنی می‌شوند بقیه آنها نمی‌شوند، موتورسیکلت‌ها را یا به کل جمع‌آوری کنند یا گازسوز کنند وقتی می‌گویند هر موتورسیکلت 8 برابر اتومبیل‌ها آلایندگی تولید می‌کنند بنابراین باید آن را درست کرد، موتورسیکلت‌ها به هیچ صراطی مستقیم نیستند ورود ممنوع می‌روند چراغ قرمز رد می‌شوند و کلاه ایمنی ندارند و باعث تصادف می‌شوند.
کهرم در خصوص مصوبه شهرداری مبنی بر صدور کارت طرح ترافیک برای موتورسیکلت‌ها گفت: این طرح غیر قابل اجرا است چگونه می‌توانند اجرا کنند، 6 موتورسیکلت می‌آید رد می‌شود پلیس ایستاده و کامیونی است که موتورسیکلت‌ها را جمع‌آوری می‌کند 5 تا از آنها فرار می‌کنند و یکی از آنها را می‌گیرد چه کاری می‌خواهد بکند نه شماره‌یی و نه چیزی، زمانی هم که می‌گیرند آنها دیگر دنبالشان نمی‌روند و می‌گویند یکی می‌خریم.
توجه به عدالت اجتماعی
دکتر محمد مهدی برادران کارشناس شهری معتقد است که اولویت کاری شهردار آینده باید بر محور توسعه پایدار شهر باشد. اکنون ناپایداری‌هایی در حوزه مباحث اجتماعی وجود دارد و آسیب‌های اجتماعی هر روز پررنگ‌تر می‌شود.
نشاط در زندگی مردم کمرنگ شده و بداخلاقی‌ها بین شهروندان زیاد شده است، بنابراین یکی از اولویت‌های شهردار جدید تهران باید برقراری توازن در مسائل اجتماعی باشد.
عدالت اجتماعی نیز از مباحثی است که در شهرداری تهران چندان به آن توجه نشده
است. افزود: پایداری مباحث محیط زیست نیز از جمله موضوعاتی است که باید در اولویت قرار گیرد. همانطور که می‌دانید تهران یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان است و باید به این مساله توجه بیشتری شود.
به گفته برادران توسعه درآمدهای پایدار از دیگر مواردی است که اگر مورد توجه قرار نگیرد مشکلاتی را برای شهر به وجود می‌آورد و شهرداری به عنوان یک ابر سازمان در کسب درآمدهای جاری خود ناتوان خواهد شد.
اکنون درآمدهای شهردار متکی به تراکم فروشی و ساخت و ساز است اما باید توجه داشت که بالاخره یک روز زمین‌های تهران تمام می‌شود و آن وقت است که مشکلات مالی شهرداری نمود پیدا می‌کند.
همانطور که رکود صنعت ساختمان باعث کاهش درآمدهای شهرداری شده است. حجم کارهایی که شهرداری انجام می‌دهد یک آسیب است اداره این همه پرسنل و ادارات توان زیادی می‌طلبد و خودش یک چالش است.
این کارشناس شهری امنیت را یکی دیگر از موضوعاتی دانست که شهرداری در تامین آن باید پررنگ‌تر عمل کند و گفت: تهران به عنوان پایتخت ایران بیشترین آسیب را در حوادث خواهد دید و ممکن است یک موضوع کوچک به یک بحران تبدیل شود.
حتی ترس ناشی از یک موضوع ممکن است بحران و مشکلاتی را ایجادکند. این مساله باید مورد توجه قرار گیرد. بنابراین نیاز است تا موضوع تاب‌آوری شهری و شهر مقاوم جدی‌تر گرفته شود. اداره شهر بر اساس هزینه‌های کلان، باعث ایجاد شهر ناپایدار می‌شود.
به گفته وی، قالیباف فارغ از نگاه‌های سیاسی یک مدیر اجرایی خوب بود و روحیه کار اجرایی داشت و می‌توان گفت جزو مدیران پرتوان محسوب می‌شود. استمرار حضور وی در شهرداری نیز به دلیل این علاقه به توسعه شهر ودنبال کردن ایده‌هایش بود. به جرات می‌توانم بگویم قالیباف اهل استفاده از الگوهای نوین جهانی است و این مورد در پروژه‌هایش نیز نمود دارد از جمله ساخت مرکز نجوم جهانی. در حوزه ساخت و ساز و عمران نیز باساخت پل‌ها و بزرگراه‌ها و نیز توسعه حمل و نقل عمومی عملکرد خوبی از خود ارائه داد.
پیش به سوی شهر هوشمند
این کارشناس شهری با بیان اینکه از حضور هر شخصی به عنوان شهردار جدید تهران انتظار می‌رود، فضای جدیدی برای شهر به وجود آورد؛ گفت: مردم شهر انتظار دارند تا در دوره جدید اتفاقات جدیدی در شهر بیفتد. یکی از مباحث مهم بحث شهر هوشمند است که خوشبختانه در برنامه‌های آقای نجفی نیز به آن توجه جدی شده بود. امروز هوشمند شدن کلان‌شهرها موضوع مهمی است و انتظار می‌رود نه فقط تهران بلکه باقی کلان‌شهرهای کشور نیز به این موضوع بپردازند.
شهر هوشمند به شهری گفته می‌شود که داری شش معیار اصلی زندگی هوشمند جدید از جمله اقتصاد هوشمند، حمل و نقل هوشمند، محیط هوشمند، شهروندان هوشمند، روش زندگی هوشمند و در آخر یک مدیریت اداری هوشمند باشد.
در حال حاضر در سطح دنیا شهرهای مختلفی به این شکل درآمده و رسیدن به این هدف در برنامه بسیاری کشورها قرار دارد. با وجود این در ایران به نظر می‌رسد همچنان تا زمانی که برنامه‌ها و طرح‌هایی مانند شبکه ملی اطلاعات و تامین زیرساخت‌های ارتباطی لازم و در کنار آنها مواردی مانند دولت الکترونیک و دولت همراه اجرایی نشده، همچنان پیگیری این موضوع حداقل در اولویت‌های کشور و وزارت ارتباطات قرار نمی‌گیرد.
شفافیت و افزایش اعتماد عمومی
شفافیت موضوع مهم دیگری است که باز هم این مورد در برنامه‌های آینده شهردار تهران وجود داشت و تا جایی که می‌دانم اعلام کردند که تا دو ماه آینده قراردادهای بالای یک میلیارد تومان را روی سایت شهرداری و در اختیار شهروندان قرار می‌دهند.
این کاری است که در برخی شهرهای پیشرفته دنیا انجام می‌شود و علاوه بر اینکه منجر به افزایش میزان اعتماد عمومی می‌شود، راندمان کاری شهرداری را نیز بالا می‌برد. در واقع آقای نجفی با این کار گام بزرگی در جهت شفافیت شهرداری بر خواهند داشت و امیدوارم که این موضوع به دیگر شهرداری‌های کشور نیز تسری یابد. شفافیت یکی از مباحث روز دنیاست و یکسری شاخص‌های جهانی تعریف شده دارد. بنابراین انتظار داریم آقای نجفی حتما این موضوع را دنبال کند
همچنین باید بستر مشارکت شهروندان فراهم شود تا شهروندان در تصمیم‌گیری برای شهرشان حضور موثر داشته باشند.
باید تعریف شود که شهروندان چه نقشی در توسعه و نیز نظارت بر شهر می‌توانند داشته باشند. مهم‌ترین سرمایه هر شهر شهروندان هستند و باید از توانایی آنها در اداره شهر استفاده کرد و امیدوارم در دوره جدید مدیریتی روند توسعه شهردار تهران افزایش یابد.
توسعه ساختارهای زیست محیطی شهر
محمد حقانی از اعضای کمیسیون سلامت و محیط زیست شورای شهر تهران معتقد است که اولویت اول شهردار جدید تهران باید توسعه ساختارهای زیست محیطی شهر باشد.
حقانی در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره اظهار کرد: تهران نیاز به آرامش، آسایش و رفاه شهروندان دارد. مسائلی که مردم را از نظر روحی رنج می‌دهد باید برطرف شود. این آسایش و آرامش هم در کالبد فیزیکی شهر حاکم است و هم در رفتار شهروندان نمود پیدا می‌کند. حفظ محیط زیست از پیش نیازهای ایجاد آرامش برای شهروندان است. حفظ باغات، توسعه فضای سبز، نگهداری شهر به نحو احسن مسائل مربوط به رفت وروب شهر و استفاده از افرادی که دغدغه شهر را داشته باشند که متاسفانه 14 سال است به حاشیه رانده شده‌اند، از مواردی است که انتظار می‌رود مورد توجه قرار گیرد.
وی ادامه داد: خوشبختانه برنامه‌های محیط زیستی که آقای نجفی شهردار جدید تهران ارائه کردند برنامه خوبی بود و امیدوارم این برنامه را سرلوحه کار‌های خود قرار داده و بر اساس آن پیش بروند. همچنین رفع آلودگی هوای تهران از مسائلی است که باید در اولویت شهردار جدید قرار گیرد.
محمد حقانی که همواره از منتقدان مصوبه برج -باغ‌ها بود و حتی در جلسات شورا این مصوبه را غیرقانونی می‌خواند امیدوار است که در مدیریت جدید شهر مصوبه برج- باغ‌ها برای همیشه ملغی شود. حقانی در این باره گفت: امیدوارم نخستین لایحه‌یی که تسلیم شورای شهر می‌شود در رابطه با اصلاح مصوبه برج -باغ‌ها باشد تا با در نظر گرفتن حق مالکیت شهروندان و پایمال نشدن حقوق آنها این مصوبه به گونه‌یی اصلاح شود و باغات شهر تهران حفظ شود. به نظر من مهم‌تر از ایجاد کمربند سبز برای شهر حفظ و نگهداری باغات است.
به گفته وی، حفظ این درختان به لحاظ داشتن ظرفیت بالای اکولوژیکی در تبادل گاز و تلطیف هوا جزو ضرورت‌ها محسوب می‌شود.
وی با بیان اینکه شهر در قبال هزینه‌هایی که انجام می‌دهد، نیاز به در آمد دارد اظهار کرد که توسعه درآمدهای پایدار می‌تواند از دیگر اولویت‌های شهردار جدید باشد.
حقانی در این باره افزود: با توجه به شرایطی که اکنون بر شهر تهران حاکم است مدیریت جدید شهر تهران باید به فکر راه‌های جدید کسب درآمد باشد. شهرداری قطعا باید تراکم فروشی را کنار گذاشته و راه‌های کسب درآمد پایدار را افزایش دهد.
دولت نیز باید به این نهاد کمک کند. همچنین نیاز است تا بحث درآمدهای پایدار در لایحه مدیریت شهری مورد تجدید نظر قرا گیرد. در خصوص عوارض نیز باید در کاهش مالیات شهرداری که توسط دولت قرار است انجام شود بازنگری شود و عوارض شهر فقط برای مردم همان شهر مورد استفاده قرار گیرد. در واقع عوارض شهرداری نباید در دستگاه‌های دیگر هزینه شود و دولت باید کمک کند تا عوارض شهری به شهرداری برگردد.
گسترش عرصه‌های عمومی شهر
بهرام فریور صدری از کارشناسان برنامه‌ریزی شهری نیز در گفت‌وگو با «تعادل» اظهار کرد که اقدام‌های شهردار جدید باید در راستای افزایش کیفیت زندگی و ایجاد فضای شهری مناسب باشد.
به گفته وی، هر چند شهردار جدید برنامه‌های خود را ارائه کرده است اما برنامه‌های طرح تفصیلی و طرح جامع نیز وجود دارد که باید تبدیل به برنامه‌های موضوعی قابل اجرا شوند. اما بیشتر از هر چیز تهران نیاز به عرصه‌های عمومی برای عابران پیاده دارد. طرح‌ها باید به گونه‌یی باشد که شهر از خودرو محور بودن به انسان محور برگردانده شود. زمانی که در یک شهر عرصه‌های عمومی از بین بروند کم کم وضعیت نگران‌کننده می‌شود. در شهر تهران پیاد ه رو وجود ندارد و همان پیاده روهای موجود نیز آسفالت یا سنگفرش مناسبی ندارند.
وی با تاکید بر اینکه باید کف شهرها را تمیز کنیم، تصریح کرد: در مجموع باید بگویم اولویت شهرداری جدید باید استاندارد‌سازی پیاده رو، ساخت عرصه‌های عمومی و در مرحله بعد فضای شهری مناسب باشد.
از سوی دیگر آنچه که باید در مدیریت شهری مورد توجه قرار گیرد، مدیریت یکپارچه شهری است و شهردار و شورای جدید باید مسیر حرکت شهر را به این سمت متمایل کنند. یعنی تصمیم‌گیری‌ها و اقدام‌های توسعه شهر و به خصوص فضاهای شهری باید از اختیار دولت خارج شده و به شهرداری‌ها سپرده شود.
برای مثال در طرح تفصیلی و طرح جامع به غیر از موارد اندک، بقیه نهادهای حکومتی مانند آموزش و پرورش، وزارت بهداشت، اداره‌های آب و برق و گاز هر کدام می‌توانند بطور مستقل عمل کنند در حالی که مدیریت همه این ارگان‌ها باید به در دست یک نهاد باشد که در اکثر شهرهای جهان به دست شهرداری است. برای مثال آموز و پرورش می‌تواند در دولت مرکزی باشد اما ایجاد فضاهای آموزشی به شهرداری سپرده شود.
این کارشناس شهری ادامه داد: البته اکنون لایحه مدیریت یکپارچه شهری در مجلس در دست بررسی است و در صورت تصویب بخشی از این مشکلات حل می‌شود.
فریور صدری درباره عملکرد 14 ساله قالیباف نیز گفت: قالیباف تمرکز خود را بر توسعه پل‌ها و بزرگراه‌ها گذاشته بود. این دیدگاه اتومبیل محور است یعنی برای آسانی تردد وحرکت اتومبیل‌ها تلاش شده و برنامه‌های وی کمتر انسان محور بوده است. البته در توسعه حمل و نقل عمومی از جمله مترو فعالیت‌های خوبی در این سال‌ها انجام شد.
به گفته وی، فروش تراکم که در تهران باب شده و بقیه شهرها نیز به تقلید از تهران این کار را شروع کردند، بسیار اشتباه بود. روش‌های دیگری هم برای توسعه درآمدهای پایدار وجود داشت که طی سال‌های گذشته در شهرداری تهران به آنها پرداخته نشد.
