حمید زمان‌زاده عضو پژوهشکده پولی و بانکی
رشد کل سال گذشته از سوی بانک مرکزی 12.5 درصد اعلام شد که از این میزان 3.3درصد مربوط به رشد غیرنفتی است. اگر آمار رشد نقطه به نقطه را بررسی کنیم، در زمستان رشد تولید ناخالص داخلی 12.9درصد و رشد تولید ناخالص داخلی غیرنفتی 5.6 درصد است. این آمار نشان می‌دهد که از ابتدای سال 1395 و به عبارت دقیق‌تر از زمستان سال 1394 به دلیل اجرای برجام، نخستین بخشی که بیشترین تاثیر را پذیرفت صنعت نفت بود. با توجه به افزایش تولید و صادرات نفت، رشد بسیار بالایی در بخش نفت شاهد بودیم. در سال 1395 رشد گروه نفتی 61 درصد بود. نکته مهم این است که در فصل پاییز رشد گروه نفت 77درصد بوده که در زمستان این رشد به 47درصد کاهش پیدا کرده است. به عبارت دیگر، برجام حداکثر اثر خود را روی بخش نفت در پاییز سال 1395 گذاشته است. از پاییز 1395 به بعد آثار برجام روی بخش نفت رو به کاهش است. قاعدتا هم باید همین طور باشد چراکه به حداکثر تولید در این حوزه رسیده‌ایم و از سال 1396 رشد نفتی به صورت مداوم کم می‌شود و در اواخر سال 1396 شاید به محدوده صفر درصد برسد. نکته مهم این است که رشد بخش غیرنفتی به صورت فصل به فصل افزایش یافته است. رشد این بخش در فصل اول منفی 1.8 درصد بوده که در فصل تابستان به 3.9درصد رسیده است. در فصل پاییز رشد غیرنفتی به 5.4درصد و در فصل زمستان به 5.6 درصد رسیده است. این آمار نشان می‌دهد همزمان که اثر بخش نفت روی رشد کم می‌شود، اثر بخش غیرنفتی روی رشد در حال افزایش است. بنابراین در مجموع می‌توان گفت، درست است که در سال 1395 رشد دو رقمی را تجربه کرده‌ایم که بخش عمده‌یی از این رشد از حوزه نفت حاصل شده اما نکته مهم و خوشحال‌کننده این است که رشد فصل زمستان بخش غیرنفتی به 5.6 درصد رسیده است که نشان می‌دهد، رشد فصلی در این بخش به صورت مداوم افزایش یافته است و از این به بعد شاهد خواهیم بود که بخش غیرنفتی به رشدهای بالاتری می‌رسد.
البته نباید انتظار داشته باشیم که رشد غیرنفتی شتابان پیش برود و از 10درصد هم عبور کند. این انتظار برای رشد غیرنفتی معقول نیست اما رشد 5.6 درصدی در فصل زمستان برای بخش غیرنفتی رشد بسیار خوبی بوده است. از سال 1385 به بعد رشد بالای 5 درصد نداشته‌ایم. در برخی سال‌ها حتی رشد منفی یا حدود صفر بوده است. درست است که در حال حاضر رشد کل دو رقمی است و بخش مهمی از آن از بخش نفتی حاصل شده اما اگر حتی نفت را کنار بگذاریم و صرفا به بخش غیرنفتی نگاه کنیم، آمارها نشان می‌دهد که نه تنها اقتصاد از رکود خارج شده است بلکه وارد فاز رونق شده‌ایم. وقتی متوسط رشد غیرنفتی 3.3درصد و رشد فصل زمستان 5.6 درصد است یعنی رشد بخش غیرنفتی در فصل‌های آتی هم افزایش خواهد یافت. البته از زمستان هم یک سری تغییراتی به ویژه در حوزه خارجی رخ داد که روی سرمایه‌گذاری خارجی اثر گذاشت. انتخابات امریکا، سیاست‌های دولت ترامپ و ریسک‌هایی که با خود به همراه آورد در این زمینه تاثیرگذار بود و حتی در برخی حوزه‌ها با وقفه مواجه شدیم. شاید کند شدن افزایش درصد بخش غیرنفتی از این موضوعات متاثر شود اما در مجموع رشد 5.6 درصدی بخش غیرنفتی در زمستان رشد مطلوبی است و اگر مساله خاصی پیش نیاید، رشد بخش غیرنفتی می‌تواند در سال 1396 به بالاتر از این ارقام هم برسد.
در عین حال یکی از مهم‌ترین موانع فعلی شتاب گرفتن رشد غیرنفتی نرخ سود بانکی است. نرخ‌های بالای سود اسمی و حقیقی مهم‌ترین مانع هم در سرمایه‌گذاری و تولید است و هم در حوزه مصرف. وقتی نرخ سود بالاست، هم سرمایه‌گذاران به دلیل اینکه انتظار بازدهی بالایی ندارند سرمایه‌گذاری را به تاخیر می‌اندازند و هم مصرف‌کنندگان ترجیح می‌دهند که فعلا پس‌انداز کنند و در آینده مصرف کنند. همزمان بحث تنگنای اعتباری روی طرف عرضه اقتصاد هم اثر کاهنده می‌گذارد. نرخ سود هم از جهت عرضه و هم از جهت تقاضا فشار وارد می‌کند و اجازه نمی‌دهد رشد در بخش غیرنفتی شتاب بیشتری بگیرد. اگر سیاست‌ها در بخش غیرنفتی به سمت کاهش نرخ سود حرکت کند، رشدهای بالاتری را در بخش‌های غیرنفتی شاهد خواهیم بود. البته منظور نرخ‌های غیررسمی است که باید به نرخ‌های مصوب شورای پول و اعتبار نزدیک‌تر شود.
