منصور بیطرف
سردبیر
پنجشنبه گذشته وزارت امور خارجه امریکا کتاب 1000صفحه‌یی را از یک مقطع تاریخی ایران 1951 تا 1954 میلادی منتشر کرد. این مقطع در اصل دوره نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران را تا سرنگونی دولت دکتر مصدق در برمی‌گیرد. در این کتاب جدا از اسناد مکاتبات سفیر ایالات متحده در تهران با وزارت امورخارجه آن کشور و مذاکرات دولت ترومن در خصوص بحران دولت مصدق و شاه، گزارش‌های سازمان سیا نیز آمده است. بررسی شرایط سیاسی و اقتصادی و همچنین اجتماعی ایران حتی روستاهای کشور در زمینه برخورد با دولت مصدق از نکات حایز اهمیت این کتاب تاریخی است. در صفحه 19 این کتاب خلاصه‌یی از وضعیت ایران است که سازمان سیا تهیه کرده است. با آنکه تاریخ این گزارش معلوم نیست اما به نظر می‌آید در همان حوالی سال‌های 1330 باشد، یعنی دو سال قبل از سرنگونی دولت مصدق. در ابتدای گزارش، گزارشگر به ناامنی سیاسی و اقتصادی ایران اشاره می‌کند و اینکه تداوم این وضعیت می‌تواند به فروپاشی دولت وقت که دولت دکتر مصدق است، بینجامد. پیش از این هم گزارش دیگری از چرایی سرنگونی دولت مصدق منتشر شده بود. در سال 2012 سازمان سیا گزارشی را در قالب «اقتصاد سرنگونی» منتشر کرد که بخشی از آن به عملیات آژاکس که نام عملیات کودتای 28 مرداد سال 1332 است، اختصاص داشت. در این گزارش مهم‌ترین نکته در پاسخ به چرایی سرنگونی تغییر جامعیت اقتصاد جهانی و نفت محوری این اقتصاد بود که ایران به عنوان تولید‌کننده مهم جهان نمی‌خواست با بریتانیا به عنوان ابرقدرت جهانی همراهی و همخوانی داشته باشد لذا آنها به جای دخالت نظامی روی به تضعیف اقتصاد داخلی آورده بودند و در اصل پاشنه آشیل دولت دکتر مصدق علاوه بر ترس از کمونیسم، لاغر شدن اقتصاد داخلی بود.
استفاده از تجربیات تاریخی و به‌کار بستن آن از مهم‌ترین نشانه‌های خردورزی یک دولت و یک جامعه است. این تجربه نشان می‌دهد که برای تغییر یک نظام بهترین هدف نشانه رفتن بر معیشت مردم است. برآیند تورم بالا و رشد اقتصادی پایین کاستن از رفاه اقتصادی مردم است. نگاهی به گزارش‌های سازمان‌های مردم‌نهاد و نیز اطلاعات جهان نشان می‌دهد که نخستین حرکت خارجی برای ضربه زدن به یک دولت تضعیف اقتصاد داخلی است. کودتای شیلی که علیه آلنده در سال 1973 صورت گرفت از همان ابتدا با تضعیف اقتصاد داخلی صورت گرفت که نمونه بارز آن تظاهرات زنان خانه‌دار با قابلمه‌های خالی بود. بنابراین بهترین کار برای یک دولت خردورز و مردمی این است که بهانه‌هایی را که می‌تواند اقتصاد داخلی را تضعیف کند، سلب کند و این بازی را در دستان خودش قرار دهد و مانع گستردگی بستر تغییر شود. از این رو می‌توان به ضرس قاطع گفت که اگر دولت روحانی هیچ دستاوردی در دوران چهار ساله خودش نداشته باشد همین بس که مانع گستردگی بستر روانی تغییر شد.
انتشار اسناد تغییر دولت دکتر محمد مصدق که با برنامه‌ریزی‌های سازمان سیا و همکاری جناح‌های داخلی درون نظام وقت صورت گرفت، بدون شک مهم‌ترین بخش تاریخ کشورمان را پیش چشمان ما آورده است. خواندن این اسناد و تحلیل کردن آن کار تاریخ‌نویسان و سیاستمداران کشور است تا از درون آن نقاط ضعف و ضربه‌پذیری جامعه را استخراج کنند. این فقط نمونه‌یی از یک خروار بود. باشد که عبرت پذیریم.
