انتشار «قرن بیستم» میرزاده عشقی

در سال ۱۳۰۳، محمدرضا میرزاده عشقی، شاعر، نویسنده و روزنامه‌نگار دوران مشروطه و مدیر نشریه «قرن بیستم» توسط عوامل رضاشاه به ضرب گلوله کشته شد. روزنامه «قرن بیستم» همچون صاحبش میرزاده عشقی عمر کوتاهی داشت، اما بارقه‌ای بود از شور آزادیخواهی در وانفسای بستن نطفه استبداد پهلوی. عشقی که نام اصلی‌اش سیدمحمدرضا کردستانی است، در سال 1273 خورشیدی در همدان‌زاده شد و در همان جوانی، به دنیای پرتلاطم سیاست ایران پانهاد. او پیش از پایان درس و دریافت گواهینامه تحصیلی، کار خود را در تجارت خانه یک بازرگان فرانسوی به عنوان مترجم آغاز کرد و در زمانی کوتاه بر زبان فرانسه مسلط شد. او در استانبول بود که «اپرای رستاخیز شهریاران ایران» را نوشت. این منظومه اثر مشاهدات ویرانه‌های مدائن هنگام عبور از بغداد و موصل به استانبول بود که او را مسحور خود کرده بود. در سال ۱۳۳۳ هجری قمری بود که روزنامه «عشقی» را در همدان منتشر کرد. «نوروزی‌نامه» را نیز در سال ۱۳۳۶ هجری قمری پانزده روز پیش از فرا رسیدن فصل بهار در استانبول سرود. عشقی از استانبول به همدان رفت و باز به تهران شتافت و چند سال آخر عمرش را در آنجا به سر برد. قطعه «کفن سیاه» را در دفاع از مظلومیت زنان و تجسم روزگار سیاه آنان همزمان با مسمط «ایده‌آل مرد دهقان» نوشت. در همین دوره بود که عشقی گاهگاهی در روزنامه‌ها و مجلات، اشعار و مقالاتی منتشر می‌کرد که بیشتر جنبه وطنی و اجتماعی داشت. چندی هم شخصا روزنامه «قرن بیستم» را با قطع بزرگ در چهار صفحه منتشر می‌کرد که امتیازش به خود او تعلق داشت ولی عمر روزنامه‌نگاری‌اش مانند عمر خود او کوتاه بود و «قرن بیستم» بیش از ۱۷ شماره آن هم به صورت نامنظم انتشار نیافت. عشقی در دورانی زیست که شرایط کشورش پیوسته در تلاطم بود. این بود که وی که طبعی احساساتی داشت، بیشتر اشعاری که می‌سرود وطنی و ملی بود و به ملاحظه افکار انقلابی‌اش، از انتقام و خونریزی دم می‌زد، چنانکه عنوان یکی از مقالات خود را «عید خون» گذاشت. عشقی ازدواج نکرد و با کمک‌های پدری، خانواده، دوستان و از درآمد نمایش‌های خود به گذران زندگی می‌پرداخت. در آخرین کابینه حسن پیرنیا مشهور به مشیرالدوله، وزارت کشور وقت، میرزاده عشقی را به شهرداری اصفهان برگزید اما وی این عنوان را نپذیرفت. در آغاز قدرت‌یابی رضاخان و همزمان با نغمه جمهوریت، عشقی دوباره روزنامه «قرن بیستم» را با قطع کوچک در 8 صفحه منتشر کرد که یک شماره بیشتر انتشار نیافت و بر اثر مخالفت، روزنامه‌اش توقیف شد. مطالب و مقالات همین شماره بود که سرانجام باعث کشته شدن صاحب امتیاز آن میرزاده عشقی شد. این شماره که در 24 ذیقعده 1343 مطابق با هفتم تیر 1303 منتشر شد مطالب و اشعاری را در بر می‌گرفت که مهم ترین عناوین آن عبارت است از: «آرم جمهوری»، «نوحه جمهوری»، «جمهوری سوار» همراه با کاریکاتوری که در صفحه 8 روزنامه به چاپ رسید. اینها همه بر ضد جمهوری‌خواهی رضاخان تدارک دیده شده بود. با انتشار همین شماره، روزنامه «قرن بیستم» توقیف شد و میرزاده عشقی در 12 تیر 1303 در نخستین ساعات بامداد در منزل مسکونیش واقع در دروازه دولت تهران توسط دو مرد مسلح به قتل رسید.