دولت چاق و بودجه غیرکارآمد
مهدی پازوکی| بر اساس اعلام نمایندگان مجلس، قرار است بودجه سال ۱۴۰۲ امروز (یکشنبه) به مجلس تقدیم شود. اما باید دید یک بودجه توسعه‌محور و کارآمد چه ویژگی‌هایی دارد و چرا بودجه‌های ایران از این ویژگی‌ها تهی هستند؟
باید توجه داشت هنوز تصویری شفاف از نحوه تدوین بودجه سال آینده، هدف‌گذاری‌ها و برنامه‌ریزی‌های مرتبط با آن ارایه نشده است تا کارشناسان بتوانند تحلیلی ارایه کنند؛ بنابراین هنوز نمی‌توان درباره محتوای بودجه ۱۴۰۲ کل کشور، اظهارنظری داشت. اما با توجه به این واقعیت که بخش قابل توجهی از مشکلات اقتصادی و راهبردی کشور برآمده از سیستم بودجه‌ریزی غلط است به بهانه ارایه بودجه ۱۴۰۲ می‌توان تصویری از بایدها و نبایدهایی که باید در خصوص بودجه مورد توجه قرار گیرد، ارایه کرد.
بودجه سال ۱۴۰۱، بودجه‌ای است که علی‌رغم همه وعده‌های دولت با مشکلات فراوانی عرضه شد. وجود یک کسری عظیم در بودجه سال۱۴۰۱، بسیاری از مشکلات اساسی از جمله تورم و رشد نقدینگی را شکل داد. هرچند دولت سیزدهم اعلام کرده بود به دنبال بودجه‌ای انقباضی است، اما بودجه ۱۴۰۱ بدل به بودجه‌ای انبساطی شد.
در لایحه بودجه ۱۴۰۱برای اولین‌بار به جای ذکر دستگاه دریافت‌کننده بودجه، اسامی برنامه‌هایی که قرار است ذیل هر وزارتخانه بودجه بگیرند، عنوان شده و خبری از ارایه جزییات نیست. عدم ارایه این جزییات بدون تردید، شفافیت را از بودجه می‌گیرد. از سوی دیگر وابستگی بودجه ۱۴۰۱ به درآمدهای نفتی نه‌تنها کاهش پیدا نکرد، بلکه افزایش هم یافت.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه منابع درآمدی دولت به دلیل تحریم‌ها و...محدود بود، هزینه‌ها به‌شدت افزایش پیدا کرد. مشکل هم از ساختارهای اقتصادی دولتی و وزارتخانه‌ها شروع شد. یکی از وزرای دولت (وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی)، نظام حقوق و دستمزد را به هم زد؛ هرچند در آینده این فرد مستعفی شد اما در ادامه در تصمیمی عجیب‌تر به عنوان مسوول منطقه آزاد تجاری کشور انتخاب شد. یعنی دولت فردی را که مخالف اقتصاد رقابتی و اقتصاد آزاد است را به عنوان متولی مناطق آزاد تجاری منصوب کرد! اینها برخی از شاخص‌های منفی بودجه ۱۴۰۱ است که در همین دولت تدوین شده است.
در خصوص بودجه سال آینده اما هنوز اطلاعاتی به بیرون درز نکرده است، اما اگر قرار باشد، بودجه سال آینده مانند بودجه امسال باشد، شاخص‌های اقتصادی با نزول بیشتری مواجه خواهند شد.
رییس سازمان برنامه و بودجه دولت در مصاحبه‌ای اعلام کرده که دولت قصد دارد تنها جدول کلی بودجه را راهی بهارستان کند. اگر جداول کلی بودجه راهی مجلس شوند، اقتصاد در آستانه یک فاجعه قرار می‌گیرد. چرا که مجلس را از عرصه بررسی بودجه عملا حذف می‌کند. بهانه دولت برای ارایه این جداول به صورت کلی، کوچک شدن دولت است، در حالی که این روند به هیچ‌وجه به معنای کوچک شدن بودجه نیست.
با این توضیحات به پرسش ابتدایی بحث بازمی‌گردم، اینکه ویژگی یک بودجه توسعه‌ای و کارآمد چیست؟ یکی از مهم‌ترین شاخص‌های بودجه مطلوب و کارآمد، شفافیت است. در بودجه ۱۴۰۱ یک چنین ضرورتی مورد توجه قرار نگرفته بود. به عنوان مثال در ردیف بودجه نهاد ریاست‌جمهوری در یک عدد خلاصه شده است. اما اینکه این بودجه کلان قرار است، چگونه تخصیص پیدا کند، مبهم است.
مساله دوم، کاهش هزینه‌های غیرضروری دولت است. دولت ایران پس از دولت نروژ، بیشترین دارایی را دارد. در واقع یک دولت فربه در ایران روی کار است. بر اساس قانون، دولت می‌بایست این دارایی را مولدسازی کند، اما تا به امروز قدمی در این مسیر برداشته نشده است. بررسی گزارش خزانه‌داری کل از بودجه ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که دولت اقدامی برای مولدسازی دارایی‌هایش صورت نداده است. به عنوان نمونه سازمان برنامه و بودجه ده‌ها ملک و آپارتمان در جردن تهران دارد یا زمین خالی در بهترین نقطه قیطریه دارد؛ سازمان می‌تواند این دارایی‌ها را در مسیر مولدسازی به کار بگیرد. این دولت فربه باید رژیم بگیرد و مخارجش را متعادل کند.
در مثالی دیگر، سازمان برنامه و بودجه دو موسسه تحقیقاتی دارد، یکی از این دو موسسه اضافه هستند و هزینه‌های فراوانی را به دوش این سازمان تلنبار می‌کند. این هزینه‌های اضافی و دارایی‌های هنگفت باید در مسیر بهره‌وری و مولدسازی به احسن بدل شود و صرف توسعه کشور و کاستن از آلام مردم بدل شود. اگر این ضرورت‌ها و شاخص‌ها در بودجه ۱۴۰۲ مورد توجه قرار نگیرد، دوباره بودجه‌ای با کسری بالا، ابهامات فراوان، غیر کارآمد و ضد توسعه‌ای تدوین و اجرا می‌شود. هزینه این بودجه ضعیف را هم باید مردمی متحمل شوند که این روزها سفره‌های کوچ‌تر و محقر‌تری دارند.
