ریحانه جاویدی
بیش از یکسال از ثبت شهر یزد در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌گذرد و در این یک سال هر بار گوشه‌یی از بافت تاریخی این شهر تخریب شد. روز گذشته نوبت به تخریب یک سازه خشتی دیگر در قلب بافت تاریخی یزد رسید، اما این‌بار قانون با شدت هر چه تمام‌تر زیرپا گذاشته شد تا تخریب سازه‌های خشتی یزد، در غفلت مسوولان سرعت بیشتری بگیرد، در حالی که طبق قانون ورود ماشین‌آلات سنگین و لودر به بافت تاریخی ممنوع است، تخریب گران ضوابط را زیر پا گذاشتند و با لودر به بافت تاریخی آمدند. این در حالی است که مسوولان میراث فرهنگی، استان یزد معتقدند بنا فاقد ارزش تاریخی بود.
پرونده ثبت جهانی بافت تاریخی یزد در حالی به شورای میراث جهانی یونسکو رفت که گفته می‌شد این شورا به دلایلی از جمله ساخت وساز غیرقانونی در حریم بافت تاریخی، تجاوز به حریم باغ دولت‌آباد و عدم امکان ساخت‌وساز با مصالح خشت وگلی در شهر یزد، نظر مثبتی بر ثبت جهانی بافت تاریخی یزد نداشت.
مهم‌ترین ایراد این شورا به پرونده ثبت جهانی یزد، ساخت سازه‌های بتنی در محله زرتشتیان بود، همچنین نبود مدیریت یکپارچه در مدیریت شهری بافت تاریخی و نبود امکان ساخت و ساز خشت و گلی در شهر یزد طبق ضوابط شهرسازی، از جمله دیگر ایرادات مهم شورا میراث جهانی به این پرونده بود با این حال سال گذشته تلاش‌ها نتیجه داد و شهر تاریخی یزد با ۷۰۰ هکتار حریم و ۲۰۰ هکتار عرصه در فهرست میراث جهانی ثبت شد اما آنطور که از شواهد پیداست، عزم برای تخریب بافت تاریخی این شهر جزم شده است. هر بار یک گوشه از سازه‌های خشت و گلی به دست تخریب سپرده شد و روز گذشته هم نوبت به یک خانه دیگر درست در پشت مسجد جامع شهر رسید آن هم نه به صورت دستی و با ابزارها سبک، بلکه با بیل مکانیکی و ماشین‌آلات سنگین. مالک بنا معتقد است برای این پروژه از سوی شهرداری و میراث فرهنگی مجوز گرفته است، حال آنکه طبق ضوابط میراث فرهنگی، بعد از ثبت جهانی اجازه انجام چنین اقداماتی در بافت تاریخی شهر وجود ندارد.
بازبینی در پروانه‌های صادر شده پیش از ثبت جهانی
مدیرکل میراث فرهنگی، یزد معتقد است مجوز مالک برای سال 1392و مربوط به پیش از ثبت جهانی یزد بوده است.
فاطمه دانش یزدی با اعلام اینکه عملیات آواربرداری پلاک ثبتی شماره 3126 بخش 3 یزد، با حضور یگان حفاظت میراث فرهنگی، متوقف شده است، درباره این موضوع به تعادل می‌گوید: «مالک این بنا در سال 92، از طریق شهرداری، از اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد جهت ساخت و ساز و اخذ پروانه برای 3 طبقه استعلام گرفته است و مسوولان وقت این اداره کل هم با توجه به مخروبه بودن بنا و عدم وجود ارزش تاریخی با تخریب و نوسازی موافقت کرده بودند اما این موافقت منوط به تایید نقشه‌های معماری طبق ضوابط بافت قدیم یزد در طبقات زیرزمین و همکف بوده است. در سال 1393 مالک نسبت به ارسال نقشه‌های معماری جهت بررسی اقدام و در سال 1394 نقشه‌ها با توجه به ضوابط بافت تاریخی یزد تایید و به شهرداری ناحیه تاریخی ارسال و براساس آن پروانه ساخت توسط شهرداری صادرشد.
او افزود: «با توجه به اینکه بخشی از ساختمان از سال 1392 مخروبه بوده، مالک براساس مجوز قبلی نسبت به تخریب بخش‌های باقی مانده به صورت دستی اقدام کرده است. در حالی که بعد از ثبت جهانی یزد ضوابط تغییر کرده است. با توجه به ثبت جهانی بافت تاریخی یزد، و تغییر برخی شرایط، ورود ماشین‌آلات سنگین به محدوده عرصه بافت جهانی مشکل‌آفرین است و باید با روش‌های دیگری آواربرداری انجام شود که در این مورد با مالک این بنا مذاکره شده است تا تجدید بنای مورد نظر با نظارت‌های لازم از سوی میراث فرهنگی و در نظر گرفتن کلیه ضوابط عرصه و صرفاً با بهره مندی از شیوه ساخت و تکنیک‌های سنتی انجام شود و براین اساس باید براساس شرایط جدید پروانه صادره و نقشه‌های معماری مورد تجدید نظر قرار گیرد.»
در حالی که بیش از یکسال از ثبت جهانی یزد می‌گذرد، هنوز ضوابط ساخت و ساز که مد نظر شورای جهانی میراث فرهنگی است از سوی مسوولان این سازمان به شهرداری ابلاغ نشده است. دانش یزدی درباره این موضوع افزود: «طبق ضوابط شورای جهانی میراث فرهنگی، ورود ماشین‌های سنگین و همچنین ساخت سازه‌های بتنی در محدوده بافت تاریخی ممنوع است و این موضوعی است که طبق یک دستورالعمل به شهرداری ابلاغ شود، اگرچه شهرداری خود به این ضوابط آگاه است اما میراث هم باید دستورالعمل آن را ابلاغ کرده و مجوزهایی که پیش از تاریخ ثبت جهانی صادر شده‌اند، مورد بازبینی قرار گیرند.»
اظهارات دانش یزدی در حالی است که محمد حسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی کشور، در پاسخ به پیگیری تعادل درباره تخریب روز گذشته در بافت تاریخی یزد، می‌گوید: «به دلیل اینکه بنای تخریب شده داخل عرصه بافت تاریخی قرارد دارد، با شورای عالی میراث فرهنگی مکاتبه می‌کنم که مصوبه شورای جهانی میراث فرهنگی، در تخریب‌ها و ساخت و سازها رعایت شود. از طرف دیگر پروانه‌هایی که برای تخریب و ساخت و ساز داخل بافت تاریخی از چهار سال پیش صادر شده ملغی هستند و از این به بعد هر گونه مجوزی باید بر اساس مصوبه شورای جهانی میراث فرهنگی باشد.»
ساختمان تخریب شده ارزش تاریخی نداشت
ساختمان تخریب شده در بافت تاریخی یزد، در قسمت پشتی مسجدجامع و در کنار کنیسه تاریخی موجود در آن منطقه قرار داشته است، با این حال مانند بسیاری از بناهای تخریب شده در چندین ماه اخیر، معاون میراث فرهنگی یزد، معتقد است این بنا ارزش تاریخی نداشت.
ساشا ریاحی مقدم ضمن تاکید بر اظهارات دانش یزدی درباره مراحل اخد پروانه تخریب از سوی مالکان این خانه، به تعادل می‌گوید: « ورود بیل مکانیکی به بافت تاریخی غیرقانونی بوده به همین دلیل هم اداره کل میراث فرهنگی با این موضوع برخورد می‌کند اما بافت تاریخی یزد، یک بافت زنده است است که نمی‌توان جلوی تخریب و ساخت و ساز در ان را گرفت. بخشی از بناهای قدیمی که در این محدوده وجود دارند، امکان مرمت داشته و مرمت می‌شوند اما برخی دیگر که به لحاظ تاریخی دارای ارزش نیستند و میزان مخروبگی بیش از حدی است که بتوان آن را مرمت کرد، تخریب شده و طبق ضوابط بافت تاریخی ساخته می‌شود.»
او افزود: «اینکه بافت تاریخی یزد جهانی شده است به این معنی نیست که ساخت و ساز نداشته باشیم اما باید نظارت داشته باشیم. در عرصه و حریم 900 هکتاری ثبت جهانی نمی‌توان جلوی توسعه را گرفت اما باید هدفمند باشد. اگر بناهای مخروبه در بافت رها شوند، یک پارچگی بافت تاریخی را از بین می‌برد و در واقع بازسازی به ایجاد یکپارچگی کمک می‌کند اما باید با مصالح سنتی و به شکل مورد تایید میرا فرهنگی بازسازی صورت گیرد که تاکنون هم هر بنایی که بازسازی شده، ضوابط در آن رعایت شده و مصالح انتخابی مورد تایید بوده است.» ریاحی مقدم در حالی به رعایت ضوابط میراث فرهنگی در انتخاب مصالح برای بازسازی‌های اخیر تاکید می‌کند که شواهد چیز دیگری را نشان می‌دهد، از سال گذشته که چندین مورد بازسازی و ساخت وساز در بافت تاریخی یزد انجام شده است هر بار معاون میراث فرهنگی این استان بر رعایت ضوابط تاکید می‌کند حال آنکه تصاویر گویای این است که چندین مورد ساخت و ساز بتنی، خارج از ضوابط میراث فرهنگی و بدون استفاده از مصالح مجاز، در بافت تاریخی ثبت جهانی انجام شده است.
