گروه اقتصاد کلان|هادی سلگی|
برای گذر از نظام آماری سنتی به مدرن تمامی دستگاه‌های اجرایی موظف شده‌اند که اطلاعات اشخاص مربوط به خود را در قالب سه کد جمع‌آوری و به صورت یکسان به مرکز آمار ارائه کنند. این نظام مربوط به یکپارچه‌سازی داده‌ها و ریزداده‌ها بر مبنای سه کد (اشخاص، اماکن و نقاط و کسب وکار) می‌شود تا اطلاعات دستگاه‌ها قابل اتصال به یکدیگر باشد. سال گذشته از سوی مرکز آمار اعلام شد که قرار است نظام سنتی آمار که بر مبنای مراجعه به نمونه‌های آماری و خود اظهاری و اصطلاحاً سنتی قرار دارد به نظام آماری مدرن بر مبنای ثبتی مبنا تغییر کند. بر همین اساس رییس مرکز آمار ایران روز گذشته از برنامه‌های و اقدامات این سازمان برای تحول مذکور سخن گفت و از موظف کردن قانونی دستگاه‌های دولتی و اجرایی به ارائه داده‌ها و ریزداده‌های مورد نیاز مرکز آمار هستند، خبر داد. وی گفته است: «پیش‌بینی می‌کنیم تا هشت سال آینده به‌طور کلی سرشماری سنتی، اینترنتی ترکیبی و برمبنای خوداظهاری مردم را کنار گذاشته و سرشماری مدرن را مبنی بر اطلاعات آماری ثبتی مبنایی محقق کنیم. » گفته می‌شود که پیش‌نویس طرح نظام آمارهای ثبتی مبنایی و کد یکتایی کسب‌وکارها در معاونت اقتصادی وزارت اقتصاد به تصویب رسیده و قرار است به زودی در هیات دولت به ثبت برسد تا آمارهای دریافتی از دستگاه‌های اجرایی، ثبت کامل شود.
روش‌های مدرن جمع‌آوری اطلاعات
به گزارش «تعادل» اصلی‌ترین عنصر متمایزکننده‌یی که یک نظام آماری را مدرن می‌کند در روش‌های جمع‌آوری اطلاعات است. در قرون 19 و 20 که نظام‌های آمارگیری در بدو شکل‌گیری خود قرار داشت، اطلاعات از طریق سرشماری (عمدتا در قرن 19) و آمارهای نمونه‌یی (در قرن 20) جمع‌آوری می‌شد که اولی بر مصاحبه رو‌‌در رو و دومی به روش‌های پستی، تلفنی یا ترکیبی از ابزارهای ارتباطی مدرن و سنتی متکی بود. شیوه تحلیل دیتاها هم عمدتا از طریق محاسبات دستی یا ONMR و ICR انجام می‌گرفت. اما در قرن 21 با پیشرفت تکنولوژی‌های کامپیوتری و پوشش سراسری اینترنت روش‌های جمع‌آوری و آنالیز اطلاعات با تحولات چشمگیری مواجه شد. جمع‌آوری داده‌ها در کشورهای توسعه یافته دیگر نه به واسطه رجوع به محل سکونت افراد بلکه بدون هیچگونه ارتباط فیزیکی و حتی مجازی صورت می‌گیرد. دو نوع از این روش‌ها به آمارهای ثبتی مبنا و Big Data موسوم است که در آنها پرسشنامه و آمارگیر حذف و آمارگیری‌های ثبت مبنا برای اطلاعات‌گیری به کار گرفته می‌شود. تحلیل دیتاها در این روش با استفاده از پردازش آماری بانک‌های داده و استفاده از تبلت انجام می‌گیرد.
در واقع آمارگیری ثبتی مبنا شکلی از آمارگیری است که برخلاف آمارگیری‌های سنتی جمع‌آوری اختصاصی داده (مانند سرشماری و نمونه‌گیری) ندارد و از ریزداده‌های اداری موجود (Administrative micro data) استفاده می‌کند.
در این شکل از آمارگیری دیگر ماموران سرشماری دیگر به مردم مراجعه نمی‌کنند بلکه دستگاه‌های اجرایی با سامانه‌های مدرن، آمارهای مدنظر مرکز آمار را تهیه خواهند کرد.
سال ۲۰۱۱ میلادی ۹ کشور (کشورهای اسکاندیناوی) توانستند به سرشماری ثبتی مبنا دست یابند. کشورهای دیگر نظیر پرتغال و انگلستان تا سال ۲۰۲۱ به این روش آماری پیشرفته خواهند رسید. به عنوان نمونه می‌توان عنوان کرد که پیش‌تر اطلاعات ساختمان از خانواده‌ها سوال می‌شد، اما از سال ۱۳۸۷ قرار شد که در یک سامانه موضوع اجاره، خرید و فروش ثبت شوند و عملا آمارگیری برای ساختمان تعطیل شد. هم‌اکنون نیز اطلاعات از این سامانه قابل دریافت خواهد بود. به گفته پارسا، تغییر از آمار سنتی به آمارهای ثبتی مبنا تا ۸۰ درصد هزینه‌های آماری را کاهش می‌دهد.
در متون کارشناسی«کاهش هزینه‌های اطلاع‌گیری»، « بی‌نیازی به مراجعه حضوری آمارگیران»، «افزایش شفافیت اطلاعاتی» و «کاهش خطا در آمارگیری» از جمله ویژگی‌های آمارگیری «ثبتی مبنا» عنوان شده است. مسوولان عنوان کردند که رویکرد جدید آماری می‌تواند هزینه‌های آماری را تا ۸۰ درصد کاهش دهد.
ایجاد سه کد اختصاصی
امیدعلی پارسا، رییس مرکز آمار قبلا در خصوص برنامه‌های سازمان تحت تابعیت خود برای آماده ساختن زیربناهای نظام آماری مدرن با بیان اینکه در نظام آماری ثبتی مبنا آمارهای مورد نیاز در قالب سامانه استاندارد که در همه بخش‌های اجرایی مستقر می‌شود در سطح ریز جمع‌آوری و به بستر شبکه ملی اطلاعات منتقل می‌شود، گفت: مقدمات کار فراهم است و باید قانون و مقررات لازم در قالب برنامه ملی آمار ایجاد و دنبال شود تا ما بتوانیم نظام آماری مدرن را جایگزین نظام آماری سنتی کنیم. پارسا همچنین گفته بود: در نظام آماری مدرن قرار است هر شخصی در هر کجا که زندگی می‌کند و اینکه چه کسب و کاری دارد دارای کد ویژه‌یی شود و هرگونه تغییر در آن حداکثر ظرف 15 روز در دستگاه‌های مرتبط اجرایی ثبت و ضبط شود و به مرکز آمار ارسال شود. بر اساس گفته‌های پارسا به این ترتیب مرکز آمار نیازی ندارد که هر 5 سال یک بار سرشماری عمومی نفوس و مسکن را انجام دهد بلکه می‌تواند هر ماه یک بار آخرین تغییرات سرشماری را به دست آورد.
رییس مرکز آمار ایران گفته بود: ما به دولت نیز گفته‌ایم که به دنبال سرشماری 5 سال بعد نیستیم و همه وقت و انرژی خود را روی برنامه ملی آمار گذاشته‌ایم تا دیگر نیاز نباشد هر
5 سال سرشماری انجام دهیم.
سخنان گفته شده از زبان رییس مرکز آمار دقیقا یکسال پیش بیان شده است و حالا بعد از یکسال این مسوول اقدامات مرکز آمار را برای ورود به این نظام جدید تشریح کرد. پارسا روز گذشته در نشست خبری در سالن دولت الکترونیک نمایشگاه الکامپ از این برنامه‌ها سخن گفته و اعلام کرده است که تمام دستگاه‌های دولتی موظف شده‌اند که سه کد را برای هر شخص ساکن در کشور تعریف کنند. به گفته پارسا موضوع یکپارچه‌سازی سه کد اختصاصی اشخاص، اماکن و کسب‌وکارها از جمله برنامه‌های در دست اقدام مرکز آمار با همکاری دستگاه‌های مرتبط دولتی است تا با یکسان‌سازی این کدها در کشور بتوانند موضوع آمارگیری را به سمت استانداردهای موردنظر پیش ببرند. وی با بیان اینکه موضوع آدرس جغرافیایی یکی از مواردی است که در کشور باید به سمت یکسان‌سازی پیش برود، افزود: هم‌اکنون هر نفر در کشور دارای آدرس جغرافیایی یکسان نیست و این باید اصلاح شود. در عین حال یکسان‌سازی کد کسب‌وکارهای فعال در کشور از دیگر ملزومات آمارگیری استاندارد است که در این زمینه پیش‌نویس آیین‌نامه این موضوع تدوین شده و به زودی در دولت به تصویب می‌رسد.
پارسا اعلام کرد تمامی دستگاه‌های اجرایی موظفند که در اطلاعاتشان این سه کد را نصب کنند تا تمامی آمارها به صورت یکسان ارائه شود و مطابق با ابلاغیه معاون اول رییس‌جمهوری و بر مبنای ماده ۹ قانون مرکز آمار مصوب سال ۵۳، هر دستگاه اجرایی موظف است تکالیف آماری خود را در اختیار مرکز آمار قرار دهد. در این زمینه مطابق با ابلاغیه سازمان برنامه و بودجه نیز در صورتی که دستگاه‌های اجرایی تکالیف نظام آماری خود را انجام ندهند، تخصیص اعتبارشان معلق خواهد شد که تاکنون برخی دستگاه‌ها در این زمینه کم‌کاری کرده‌اند و تکالیف خود را به اتمام نرسانده‌اند.
رییس مرکز آمار ایران با بیان اینکه طبق قانون دستگاه‌های دولتی و اجرایی موظف به ارائه داده‌ها و ریزداده‌های مورد نیاز مرکز آمار هستند، گفت: باید بتوانیم به طرح «نظام آمارهای ثبتی مبنایی ایران» که با نام ایران استارز شناخته می‌شود، دست یابیم. این نظام مربوط به یکپارچه‌سازی داده‌ها و ریزداده‌ها بر مبنای سه کد (اشخاص، اماکن و نقاط و کسب وکار) می‌شود تا اطلاعات دستگاه‌ها قابل اتصال به یکدیگر باشد.
وی با تاکید بر محرمانه بودن اطلاعاتی که در اختیار مرکز آمار قرار می‌گیرد، اظهار کرد: موضوع امنیت اطلاعات در این آمار رعایت می‌شود. پیش‌نویس طرح نظام آمارهای ثبتی مبنایی و کد یکتایی کسب‌وکارها در معاونت اقتصادی وزارت اقتصاد به تصویب رسیده و قرار است به زودی در هیات دولت به ثبت برسد تا آمارهای دریافتی از دستگاه‌های اجرایی، ثبت کامل شود.
وی با بیان اینکه نخستین سرشماری اینترنتی در سال ۹۵ انجام شد و ۴۸ درصد مردم به صورت اینترنتی، خود اظهاری داشتند که در دنیا رکوردی برجای گذاشت، افزود: هم‌اکنون سرشماری از مدل سنتی به سمت سرشماری مدرن در حرکت است و ما نیز مانند سایر کشورها به این سمت در حرکت هستیم و پیش‌بینی می‌کنیم تا 8 سال آینده به‌طور کلی سرشماری سنتی، اینترنتی ترکیبی و برمبنای خوداظهاری مردم را کنار گذاشته و سرشماری مدرن را مبنی بر اطلاعات آماری ثبتی مبنایی محقق کنیم.
