گروه بانک و بیمه| حسین بداغی|
بر اساس جدیدترین آمار منتشرشده میزان نقدینگی کشور با رشد بالای 28.2 درصدی در یک سال منتهی به آذر 98 به رقم بیش از 2262 هزار میلیارد تومان رسید که از مرز 2200 هزار میلیارد تومان گذشته و در 9 ماهه نخست سال 98 نیز 379 هزار میلیارد تومان یا 20.2 درصد رشد کرده است.
به گزارش تعادل، به عقیده کارشناسان اقتصادی، این افزایش نقدینگی متاثر از رشد بدهی دولت به بانک‌ها و بانک مرکزی و خلق پول در بازار بین بانکی، رقم قابل توجه اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی، رشد مطالبات معوق و... اثر قابل توجهی بر تورم در ماه‌های آینده خواهد داشت.
از سوی دیگر، ترکیب نقدینگی نشان می‌دهد که متاثر از ماه شمار شدن سود سپرده‌های کوتاه‌مدت، ثبات نسبی در نرخ ارز و طلا، رکود بازار مسکن و سایر شاخص‌ها، حجم نقدینگی بیشتر جذب سپرده‌های بلندمدت شده که با نرخ مصوب 15 درصدی شورای پول و اعتبار و همچنین پرداخت سود حدود 20 درصدی بانک‌ها به این سپرده‌ها، انگیزه سپرده‌گذاران افزایش یافته و میزان سپرده‌های بلندمدت از رقم 1103 هزار میلیارد تومان بیشتر شده است. در مقابل رقم سپرده کوتاه‌مدت به 640 هزار میلیارد تومان، رقم سپرده دیداری یا حساب جاری به رقم 310 هزار میلیارد تومان و قرض‌الحسنه به 115 هزار میلیارد تومان رسیده است. 48.7 درصد نقدینگی را سپرده بلندمدت، 28.3 درصد نقدینگی را سپرده کوتاه‌مدت، 13.7 درصد نقدینگی را سپرده جاری یا دیداری، 5 درصد نقدینگی را قرض‌الحسنه، 2.8 درصد نقدینگی را اسکناس و مسکوک تشکیل می‌دهد. به عبارت دیگر، حدود 800 هزار میلیارد تومان از نقدینگی را پول داغ شامل سپرده دیداری، کوتاه‌مدت و اسکناس تشکیل داده که روی هم معادل 35.5 درصد کل نقدینگی کشور است. از سوی دیگر، برعکس سال 97 و 96 که متاثر از رشد نرخ ارز و طلا و مسکن و خودرو، تمایل به نگهداری پول به صورت سپرده دیداری و جاری و کوتاه‌مدت بیشتر شده بود، در سال 98 متاثر از ثبات نسبی نرخ ارز و دلار و سکه و رکود مسکن، تمایل به نگهداری در حساب سپرده بلندمدت افزایش یافته و انگیزه کمتری برای نگهداری پول در حساب جاری و کوتاه‌مدت وجود داشته است. رشد یک ساله سپرده‌ها نشان می‌دهد که در شرایط رشد 28.2 درصدی نقدینگی در یک سال منتهی به آذر 98، سپرده دیداری 56 درصد، بلندمدت 27 درصد کوتاه‌مدت 19.8 درصد، قرض‌الحسنه 30.5 درصد، رشد داشته است و ابتدا سپرده دیداری متاثر از تحولات اقتصادی، رشد خرید و فروش سهام و افزایش صادرات در دو سال اخیر و همچنین ماه شمار شدن سپرده کوتاه‌مدت و از بین رفتن حساب پشتیبان سپرده جاری، بیش از همه رشد داشته است. در رتبه دوم سپرده بلندمدت به خاطر ماه شمار شدن سپرده کوتاه‌مدت، کاهش سود خرید وفروش طلا و سکه و رکود مسکن، رشد بالای 27 درصدی داشته است. در رتبه بعد سپرده کوتاه‌مدت با 19.8 درصد قرار دارد. همچنین سپرده قرض‌الحسنه، متاثر از سیاست‌های دریافت وام به خصوص وام ازدواج و وام مسکن، با رشد بالای 30 درصدی همراه شده است. به عبارت دیگر، سیاست ماه شمار شدن سپرده کوتاه‌مدت، عملا هم حساب پشتیبان سپرده جاری و دیداری و پرداخت چک را کاهش داده و سودی به آنها تعلق نمی‌گیرد و لذا صاحبان دسته چک ترجیح داده‌اند حالا که سودی به سپرده کوتاه‌مدت پشتیبان حساب جاری آنها تعلق نمی‌گیرد پول خود را در همان سپرده جاری پس‌انداز کنند و هم انگیزه برای سپرده بلندمدت را بالا برده و به جای سود کم ماه شمار کوتاه‌مدت و همچنین نبود سود در بازار طلا و ارز و... انگیزه برای دریافت سود 15 درصدی تا 20 درصدی بلندمدت افزایش یافته است.
حجم سپرده کوتاه‌مدت 640 هزار میلیارد تومان
همچنین سهم سپرده‌های کوتاه‌مدت از حجم نقدینگی در آذرماه 98 به 640 هزار میلیارد تومان رسیده است که در 9 ماه منتهی به آذر 98 این رقم به 56 هزار میلیارد تومان رسید که نشان از رشد 56 هزار میلیارد تومانی (9.6 درصد) داشته که این میزان رشد سپرده کوتاه‌مدت در یک سال منتهی به آذر 98 به 19.8 درصد رسیده است. به دلیل ماه شمار شدن سود سپرده کوتاه‌مدت تمایل مردم به سپرده‌گذاری کوتاه‌مدت کم شده است. در واقع بسیاری از مردم ترجیح دادند که سپرده‌های خود را از حالت کوتاه‌مدت خارج و برای کسب سود بیشتر به سپرده‌های بلندمدت منتقل کنند. شوک‌های ارزی ایجاد شده در اسفندماه 96 و متعاقب آن در فروردین 97، باعث شد تا سپرده گذاران، سپرده‌های خود را از حالت بلندمدت به کوتاه‌مدت و جاری منتقل نمایند تا قدرت نقد شوندگی سپرده‌های خود را افزایش دهند و در زمانی مناسب آن را از بانک‌ها خارج و به بازارهای دیگر سوق دهند. این تغییر ترجیحات سپرده‌گذاران، هم باعث تخریب بازارهای دیگر می‌شد و هم برای بانک‌ها که سود روزشمار به سپرده‌های کوتاه‌مدت پرداخت می‌کردند، مضر بود. از این رو شورای پول و اعتبار برای جلوگیری از این وضعیت تصمیم مهمی گرفت و معیار پرداخت سود به سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت عادی را تغییر داد و سود کوتاه‌مدت ماه شمار شد.
رشد 25 درصدی سپرده‌های بلندمدت در 9 ماه
از سوی دیگر سپرده‌های بلندمدت در سال آذر ماه 98 به یک هزار و 103 میلیارد تومان رسید که نشان از رشد 223 هزار میلیارد تومانی (25.4 درصد) در بازه زمانی 9 ماه منتهی به آذر 98 دارد که این میزان در یک سال منتهی به آذر 98، به مقدار 27 درصد رشد داشته است.
سهم تسهیلات قرض‌الحسنه بیش از پس‌انداز
بر اساس آمارها میزان پس‌انداز قرض‌الحسنه نیز به رقم 115 هزار میلیارد تومان رسیده است که در 9 ماهه منتهی به آذر ماه سال جاری 13 هزار میلیارد تومان 12.9 درصد افزوده شده است. سهم قرض‌الحسنه از نقدینگی کشور معادل 5 درصد از کل حجم نقدینگی را شامل می‌شود همچنین میزان تسهیلات قرض‌الحسنه نیز 7 درصد کل تسهیلات بانکی را شامل می‌شود که از دلایل بالاتر بودن آن می‌توان به وام ازدواج اشاره کرد. به اعتقاد کارشناسان اقتصادی یکی از دلایل کاهش سپرده‌های قرض‌الحسنه آن است که جلوی پرداخت تسهیلات سودآور از محل منابع قرض‌الحسنه در بانک‌های تجاری گرفته شده است؛ لذا بانک‌های تجاری دیگر انگیزه‌ای برای عقد مبادلات قرض‌الحسنه ندارند. به این ترتیب ابزارهای تشویقی محدود شده و تبلیغات کاهش یافته است.
رشد شبه‌پول کمتر از نقدینگی و پول
همچنین حجم پول شامل حساب جاری یا دیداری و اسکناس و سکه با 363 هزار میلیارد تومان در آذر 98 در مدت 12ماه 48.6 درصد رشد داشته که به عقیده کارشناسان به دلیل رونق بازار سهام، صادرات غیر نفتی و... تمایل به نگهداری پول در حساب جاری افزایش یافته است. حجم شبه‌پول شامل سپرده درازمدت و قرض‌الحسنه نیز 1898هزار میلیارد تومان بوده که رشد 24.9 درصدی در طول یک سال اخیر داشته است. در شرایطی که نقدینگی رشد بالای 28.2 درصد و پول رشد 48.6 درصد داشته رشد شبه‌پول 24.9 درصد بوده است این آمار بیانگر این است که پول بیش از نقدینگی و شبه پول رشد کرده و رشد شبه پول نیز کمتر از رشد نقدینگی بوده است.
حجم پول 363 هزار میلیارد تومان
همچنین حجم پول شامل حساب جاری یا دیداری و اسکناس و سکه به 363 هزار میلیارد تومان رسیده که 310 هزار میلیارد تومان آن حساب جاری با دیداری است که نشان از رشد 80 هزار میلیارد تومانی (34.8 درصد) در مدت 9 ماه منتهی به آذر 98 دارد. همچنین طی بازه یک سال منتهی به آذر 98 حساب دیداری 56 درصد رشد داشته است که در مقایسه با بازه زمانی آذر 97-96 به میزان 13 درصد رشد نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، در سال رونق خرید وفروش سهام در بورس، رشد سپرده جاری بیش از سال رونق خرید وفروش ارز و طلا و خودرو بوده است.
کاهش 1900 میلیارد تومانی اسکناس و مسکوک
از سوی دیگر از میزان 363 هزار میلیارد تومان به میزان 53 هزار میلیارد تومان اسکناس در دست مردم است که این مقدار در 9 ماه منتهی به آذر 98 بیش از 1900 میلیارد تومان (3.6-) کاهش داشته است، به عقیده کارشناسان کاهش حجم اسکناس و مسکوک در دست مردم به دلیل رشد بانکداری الکترونیک است و گسترش بانکداری الکترونیک باعث افت استفاده فیزیکی از اسکناس شده است.
همچنین کارشناسان اقتصادی می‌گویند، هر قدر نسبت اسکناس و مسکوک در دست اشخاص به نقدینگی کوچک‌تر باشد حاکی از آن است که مبادلات جامعه بیشتر از طریق ابزارهای بانکی و اعتباری و کمتر با پول پایه انجام می‌شود و در نتیجه تقاضا برای پول نقد در جامعه کمتر است.
برهمین مبنا اگر نسبت اسکناس و مسکوک به پایه پولی کم باشد نشان می‌دهد که نسبت بیشتری از پایه پولی در صندوق‌های بانک‌ها و همچنین به عنوان ذخایر بانک‌ها در بانک مرکزی است. این موضوع نشان می‌دهد که حجم سپرده‌های بانک‌ها در ایجاد نقدینگی بالا بوده و پایین بودن نسبت اسکناس و مسکوک از نقدینگی این موضوع را اثبات می‌کند.. در واقع می‌توان گفت دلیل اصلی این موضوع، خرد بودن اسکناس‌‌ها و اتکای مردم به چک‌های بانکی به عنوان پول است. البته رشد ابزارهای الکترونیکی پرداخت طی سال‌های اخیر قابل توجه بوده و بر این موضوع تاثیر گذاشته است.
