محمدرضا محمدی|
دبیر گروه فقر موسسه مطالعات دانشگاه تهران|
طبیعی است افزایش قیمت بنزین، تاثیر یکسانی بر دارایان و ندارها نخواهد داشت و باید یکسری تمهیدات برای کاهش فشار برای قشر پایین اندیشیده می‌شد که البته به نظر می‌رسد طرح معیشت، نسخه‌ای برای کاهش فشار بود، اما در اجرا مشکلاتی خواهد داشت.
توزیع پول نقد با عنوان طرح معیشتی، تورم را بیشتر خواهد کرد چون این پول به پشتوانه تولیدی به دست نمی‌آید و صرفا از محلی به محل دیگر بدون ارزش افزوده منتقل می‌شود. از طرفی سطح درآمدی این 60 میلیون نفر که واجد دریافت کمک معیشتی هستند یکسان نیست، بلکه دهکی در جامعه هست که درآمد ماهیانه آنها به احتمال زیاد زیر یک میلیون تومان است.
لازم است که مسوولان و برنامه‌ریزان برای جلوگیری از این قبیل اقدامات به توسعه برنامه‌های آموزشی، کسب و کارهای نوپا، توسعه فناوری‌های روز دنیا اقدام کنند و به جای طرح معیشت طرح ابتکار و فناوری را ترویج دهند و زمینه لازم را برای توسعه کسب و کارهای با ترتیبات ساختی و نهادی و هنجاری ایجاد کند.
اینکه گرانی چگونه واکنش افراد حاشیه‌ای را برمی‌انگیزد با یک مثال عینی روشن می‌شود. یک کارگری که از بهارستان یا شهریار تهران که فاقد خودرو است و محل کار ایشان نیز در تهران است قبل از افزایش گرانی بنزین می‌توانست با پرداخت میانگین مبلغ پنچ هزار تومان کرایه ماشین در روز رفت و آمد کند، اما با افزایش گرانی بنزین این فرد با آن مبلغ دیگر نمی‌تواند تردد کند بلکه مجبور است هزینه رفت و آمد بیشتری را پرداخت نماید.
بنابراین، بیشترین آسیب را از افزایش قیمت‌ها اقشار ضعیف جامعه می‌بینند. به همین دلیل لازم است جهت آگاهی از نیازمندی‌ها، آلام و مشکلات طبقات پایین جامعه باید به طریق مقتضی تحقیقات علمی و گزارش‌های کارشناسی و رسیدگی به موقع به فرودستان در اجرای این قبیل طرح‌ها صورت گیرد تا جامعه در چنین مواقعی با مخاطرات کمتری مواجه شود و زمینه حداقلی برای ایجاد همبستگی و اعتماد مردمان پایین دست جامعه به مقامات و مسوولان ارشد کشور فراهم شود.
در حرف و حدیث‌ها و گمانه‌زنی‌های اولیه طرح اصلاح قیمت‌ها (سوخت)، بحث اختصاص سهمیه بنزین به همه افراد جامعه و حتی خرید و فروش آن توسط آنانی که خودرو نداشتند نیز شنیده و مطرح شد. در حالی که در طرح اخیر چنین چیزی مشاهده نشد و افرادی که خودرو ندارند و از بنزین سهمیه‌ای نیز استفاده نمی‌کنند حقوق‌شان در این میان نادیده گرفته شد.
درواقع، احتمالاً در یارانه پنهانی که دولت برای بنزین 1500 تومانی در نظر گرفته سهم این طبقات نادیده گرفته شده است. برای دهک‌های بالای جامعه بنزین 3000 تومانی هم مبلغ قابل توجهی نیست و اگر راهکاری اندیشیده شود که از ماشین‌های گرانقیمت و لوکس طبقات مرفه جامعه و نیز خانه‌های خالی واقع در شمال شهر مالیات اخذ شود و صرف عمران و آبادی و معیشت قشر متوسط و پایین جامعه شود، می‌تواند مکمل خوبی برای طرح معیشتی شود.
از طرفی بنا بر شواهد موجود بسیاری از دلالان و سودجویان بخش‌های خصوصی و شبه دولتی به طرق مختلف از پرداخت مالیات فراری هستند و به راحتی حاضر به پرداخت نیستند. از این رو باید سازوکاری اندیشیده شود تا از آنان نیز همانند کارکنان و کارگران که ماهانه مالیات آنها توسط سیستم کسر می‌شود مالیات اخذ شود.
نکته دیگر اینکه، توجیهی که برای افزایش قیمت بنزین بیان می‌شد این بود که قیمت پایین بنزین زمینه قاچاق را به کشورهای همسایه بیشتر کرده است در حالی که می‌توان با راهکارهایی از آن پیشگیری کرد. برای مثال برای جلوگیری از قاچاق سوخت در شهرهای مرزی، می‌توان جایگاه‌های گاز (CNG) تعبیه کرد و با برآورد میزان مصرف بنزین، محدودیت در ارسال به آن جایگاه‌ها ایجاد کرد و با تقویت نظارت‌های انتظامی از قاچاق استان‌های همجوار به آن شهرها یا خارج از مرزها جلوگیری کرد یا با راهکارهایی چون پرداخت سهمیه پول بنزین در قالب طرح معیشتی نقدی آن را جبران کرد و از قاچاق سوخت بدین طریق جلوگیری کرد.
یکی از پیامدهای احتمالی افزایش بنزین این است که اگر نظارت‌ها همچنان از سوی نهادهای نظارتی مستمر و پایدار نباشد عده‌ای با سوءاستفاده قیمت‌ها را افزایش خواهند داد. هرچند این احتمال جود دارد که بسیاری از دارندگان وسایل حمل و نقل بنزینی با بهانه‌هایی کرایه‌های خود را افزایش دهند و چون تحت نظارت شرکت یا اتحادیه خاصی نیستند این افزایش کرایه حمل بار در افزایش قیمت محصولات مصرفی اثر خواهد گذاشت.
در نهایت اینکه، این طرح ممکن است به گسترش حاشیه‌نشینی نیز دامن بزند و بر افزایش نابرابری‌های اجتماعی خواهد بیفزاید. ضمن اینکه بار سنگینی بر دوش دولت گذاشته شده که باید سال‌ها این‌بار سنگین را با خود حمل کند و مهم‌تر از آن اینکه پیدا کردن راه برگشتی از این طرح اگر نگوییم غیرممکن، به‌طور قطع بسیار سخت خواهد بود؛ مانند طرح یارانه که دولت برای پرداخت آن با مشکلات متعددی روبه رو شده است.
منبع: ایرنا
