صفرزدایی از پول ملی تصمیمی است که یکی از اصلی‌ترین نتایج آن ترسیم تقویت پول ملی مقابل سایر ارزهای خارجی است.
یکی از سیاست‌های پولی که این روزها پرونده آن روی میز دولتمردان و نمایندگان مجلس بازمانده، بحث حذف چهار صفر از واحد پول ملی و تبدیل ریال به تومان است. البته حذف صفر از پول کشور ایده جدیدی نیست و سابقه این پیشنهاد به دهه 70 برمی‌گردد .
احتمال اجرای این سیاست یک بار هم در دهه 80 قوت گرفت اما باز هم به سرانجام نرسید تا اینکه سه سال پیش وزارت اقتصاد و بانک مرکزی در جریان اصلاحات پولی از احیای برنامه حذف صفر خبر دادند. پس از گذشت سه سال در حال حاضر این لایحه به تصویب هیات دولت رسیده و قرار است مجلس درباره آن تصمیم‌گیری کند.
دولت مهم‌ترین هدف از اجرای این سیاست را حفظ کارایی پول ملی، تسهیل و بازیابی نقش ابزارهای پرداخت نقد در تبادلات پولی داخلی، هماهنگی با آنچه در فرهنگ و عرف جامعه درباره واحد پول ملی رواج یافته، کاهش هزینه چاپ و نشر اسکناس و سکوک و رفع مشکلاتی از قبیل استفاده از ارقام بزرگ در مبادلات ساده روزمره، معضلات شمارش و حمل حجم بالای اسکناس و سکه و خارج شدن مسکوکات از چرخه مبادلات اقتصادی کشور عنوان می‌کند.
عده‌ای از کارشناسان هم این اقدام دولت را اثرگذار در تغییر نرخ تورم و تقویت ارزش پول کشور ارزیابی می‌کنند. در کنار آثار مثبت و منفی این اقدام، بحث هزینه‌های اجرا هم مطرح است. طبق گزارش‌های رسمی در حال حاضر ۸ میلیارد و ۷۰۹ میلیون برگ اسکناس و ایران‌چک در اقتصاد ایران در گردش است و هر سال حدود ۶۰۰ میلیون برگ اسکناس از چرخه استفاده خارج و امحا و از سوی دیگر سالانه تا 900 میلیون برگ میلیون اسکناس جدید چاپ می‌شود. بطور قطع جایگزین کردن اسکناس و سکه‌های جدید هزینه‌های قابل توجهی را دربرداشته و زمان بر خواهد بود.
معمولا کشورهایی که تورم بالایی دارند برای تسهیل در انجام معاملات یا مبادلات پولی این سیاست را به اجرا رسانده‌اند اما اینکه حذف صفر به تنهایی می‌تواند از طریق تغییر در جو روانی باعث تقویت ارزش پول یا کاهش نرخ تورم شود، چندان درست به نظر نمی‌رسد.
حذف صفر از پول چه کمکی به اقتصاد می‌کند؟
«مرتضی عزتی» کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا درباره اثر حذف چهار صفر در واحد پول کشور در تورم و سایر مسائل اقتصادی از جمله تقویت پول کشورمان گفت: براساس منطق اقتصاد حذف چهار صفر از پول نباید هیچ تاثیری در کاهش و افزایش نرخ تورم بگذارد. چرا که اتفاق خاصی در معاملات و نقل و انتقالات پول رخ نمی‌دهد و ارزش معاملات و اجناس همان است و تنها واحد پول تغییر خواهد کرد.
وی ادامه داد: حذف صفر نباید اثر تورمی داشته باشد مگر اینکه عوامل برون زایی بر جو روانی فشار بیاورند و انتظار تورمی در جامعه ایجاد کنند وگرنه این اقدام هیچ اثر واقعی در اقتصاد ندارد که بخواهد نرخ تورم را تغییر دهد.
این کارشناس اقتصادی اظهار داشت: ممکن است عده‌ای با نیت ایجاد اغتشاش و تخریب وضعیت اقتصادی در اخبار شایعاتی را ایجاد کنند که دولت و مقامات اقتصادی باید چنین شرایطی را پیش بینی کنند و اقداماتی در جهت پیشگیری از وقوع این شرایط به اجرا برسانند.
عزتی با بیان اینکه حذف صفر باعث روانی و آسانی انجام محاسبات می‌شود، گفت: مهم‌ترین هدف از حذف چهار صفر از واحد پول کشور سهولت در انجام برخی از اقدامات است و به جای اینکه برای پرداخت یا دریافت یک میلیون تومان از عنوان 10 میلیون ریال با 7 صفر استفاده کنیم، سه صفر به کار می‌بریم.
وی با تاکید بر اینکه با آسان شدن محاسبات می‌توان جلوی سوءاستفاده‌های مالی و برخی از اشتباهات را گرفت، افزود: حد و اثر واقعی حذف صفر در محاسبات مالی، ثبت دفاتر، ثبت حساب‌ها و این دست از موارد خواهد بود و روانی این اقدامات بهره وری را افزایش می‌دهد.
این کارشناس اقتصادی با اشاره به سایر مزیت‌های اجرای این سیاست اظهار داشت: یک اثر مثبت روانی و نه واقعی حذف صفر از پول کشور، تقویت پول ملی کشورمان در برابر سایر ارزها است. به این معنا که هر 10 تومان در برابر یک دلار قرار می‌گیرد که به ظاهر تقویت پول ملی کشور به نظر می‌رسد. در واقعیت اثری در این بخش هم نمی‌گذارد اما برداشت عوام این است که پول کشور تقویت شده است .
تجربه جهانی حذف صفر از پول
حذف صفر از پول و تغییر واحد پولی ابتکار جدیدی نیست که برای اولین‌بار در ایران به اجرا برسد. سابقه حذف صفر از پول به جنگ جهانی دوم برمی‌گردد و اولین‌بار در کشور آلمان به اجرا رسید. کشورهایی نظیر آرژانتین و ترکیه هم نسبت به حذف صفر از واحد پولی کشورشان اقدام کرده‌اند که البته در همه موارد موفقیت آمیز نبوده است. بارزترین نمونه ناموفق حذف صفر از پول به کشور زیمبابوه برمی‌گردد که با حذف 10 صفر هم نتوانست اهداف پیش‌بینی شده را محقق سازد. نزدیک‌ترین کشور به ایران از لحاظ جغرافیایی و اقتصادی (به غیر از درآمدهای نفتی) که اقدام به حذف صفر کرد و با این اقدام توانست روی نرخ تورم هم اثر گذار باشد، کشور ترکیه بود. ترکیه چندین بار اقدام به حذف صفر از واحد پولی کشورش کرد اما موفق نشد تنها با این اقدام نرخ تورم را کاهش دهد. در نهایت دلیل اینکه تورم در ترکیه کاهش پیدا کرد این بود که همزمان با حذف صفر سیاست‌های دیگری مانند چرخش و هدایت جریان‌های سودآور بازار به سمت تولید را به اجرا رساند و رشد اقتصادی این کشور افزایش یافت در این شرایط هم تورم کاهش پیدا می‌کند.
کشورهایی که تورم نهادینه بالای سه رقم داشتند تا زمانی که نسبت به اصلاح ساختار اقتصادی اقدام نکردند نتوانستند با حذف صفر شرایط اقتصادی را بهبود بخشند بنابراین تجربه جهانی به ما نشان می‌دهد تکه حذف صفر از پول در بهبود شرایط اقتصادی معجزه نخواهد کرد و حذف صفر از پول ملی باید همراه دیگر اقدامات در عرصه سیاست‌های پولی و انضباط مالی دولت باشد تا در کنار کنترل تورم، حذف صفرهای اسکناس کارکرد خود را نشان دهد.
