پانزدهمین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با محتوای پایبندی کامل تهران به توافق هسته‌ای در فضایی انتشاریافته که اعضای باقی مانده در برجام، در اجرای تعهدات خود ناتوان مانده‌اند و ایران نیز چاره‌ای جز کاستن از برخی تعهدات خود نمی‌بیند.
به گزارش ایرنا، روز دهم خردادماه برخی رسانه‌های خارجی مدعی شدند که به آخرین گزارش «یوکیا آمانو» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی دست یافته‌اند. این پانزدهمین گزارش فصلی آژانس در فضای پسابرجام است و بر پایه توافق هسته‌ای، آمانو موظف است هر سه ماه یک‌بار گزارشی از وضعیت همکاری‌های برجامی ایران انتشار دهد.
گفته می‌شود خبرگزاری‌های خارجی همچون «رویترز» و «فرانسه» به نسخه‌ای از گزارش آمانو دست یافته‌اند که آژانس در آن تاکید دارد ایران محدودیت‌ها و سقف‌های تعیین شده در برجام را رعایت کرده است. بر پایه گزارش آژانس، ذخیره آب سنگین ایران با ۰.۴ تن افزایش به ۱۲۵.۲ تن و همچنین ذخایر اورانیوم غنی شده از ۱۶۳.۸ کیلو به ۱۷۴.۱ کیلو افزایش یافته است.
البته این افزایش ذخایر، نسبت به گزارش فصلی قبلی بوده است؛ گزارشی که اسفندماه پارسال انتشار یافته بود. در ارتباط با اینکه برجام چه میزان ذخیره اورانیوم غنی شده و آب سنگین را برای ایران مجاز می‌داند، باید گفت که بر اساس این توافق، تهران مجاز به نگهداری ۱۳۰ تن آب سنگین و ۳۰۰ کیلو اورانیوم غنی شده با غنای ۳.۶۷ درصد است؛ مواردی که در این گزارش آمانو و گزارش‌های قبلی نیز در حد مجاز ارزیابی شده است.
آمانو اسفندماه پارسال هم در جریان چهاردهمین گزارش خود، از همکاری‌های سازنده ایران سخن به میان آورد و نوشت که «جمهوری اسلامی ایران به تمام تعهدات مرتبط با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) پایبند بوده است»؛ جمله‌ای که بارها تکرار شده و در ۱۳ گزارش قبلی آمانو نیز به چشم می‌خورد.
وفای به عهد ایران و پایبندی تهران به برجام همواره در تصمیم‌سازی‌های غرب مورد توجه قرار گرفته بطوری که مقامات کاخ سفید بارها صراحتا به این موضوع اعتراف کرده‌اند؛ رخدادی که نهم بهمن ماه پارسال یک مورد از آن اتفاق افتاد و «جینا هسپل» رییس سازمان اطلاعات مرکزی امریکا (سیا) و «دن کوتس» رییس کل تشکیلات اطلاعاتی این کشور در مقابل سناتورها حاضر شدند و زبان به اعتراف گشودند.
این دو مقام ارشد کاخ سفید در کنگره تاکید کردند که ایران تاکنون به توافق هسته‌ای وفادار مانده است. خانم هسپل در آن جلسه به سناتورها گفت که «در حال حاضر اطلاعات ما نشان می‌دهد ایران به توافق هسته‌ای پایبند مانده است»؛ سخنانی که با همان محتوا از زبان رییس ستاد هماهنگی تشکیلات اطلاعاتی این کشور نیز جاری شد و وفاداری تهران به برجام در آن نمود یافت.
بی تردید یکی از ملاک‌های اعتبارسنجی و راستی‌آزمایی، رجوع به گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است که بازرسان آن اجازه ورود به خاک ایران و بازرسی از اماکن مشخص شده را دارند.
در پی همین گزارش‌های مثبت و مکرر آمانو از همکاری‌های سازنده ایران بود که حدود دو هفته پیش (۲۳ اردیبهشت) در نشست بروکسل، وزرای خارجه تروئیکای اروپا به همراه «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه در مقابل «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه امریکا از برجام دفاع کردند.
مسوول سیاست خارجی اتحادیه در جریان آن نشست، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را تنها نهاد برای قضاوت درباره پایبندی ایران به برجام دانست که از نگاه او، این نهاد پایبندی تهران به توافق هسته‌ای را تأیید کرده است. از این رو، موگرینی وعده تحقق «اینستکس» را طی هفته‌های آتی داد و تصریح کرد که «اتحادیه اروپا و همه اعضای آن کاملاً مصمم هستند که توافق هسته‌ای با ایران بطور کامل اجرا شود. »
البته تکاپوی اروپایی‌ها و استناد آنان به گزارش‌های آمانو بی‌ارتباط با اقدام متقابل تهران و موضع‌گیری بی‌سابقه مقامات ایران نبود. چرا که شورای عالی امنیت ملی کشورمان، هجدهم اردیبهشت ماه و همزمان با اولین سالروز خروج امریکا از برجام در اقدامی بی‌سابقه از انجام برخی تعهدات خود عقب نشست. شورای مذکور با استناد به بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام که به ایران اجازه می‌دهد در صورت عدم پایبندی طرف مقابل به مفاد، اجرای تعهدات خود را به شکل کلی یا جزئی متوقف کند، از بخش‌هایی از تعهدات خود چشم پوشید. در بیانیه شورای امنیت آمده بود که از این پس، ایران ذخیره‌سازی و نگهداری آب سنگین و اورانیوم را فراتر از محدودیت‌های مندرج در برجام انجام خواهد داد. مهلت ۶ ماهه ایران به اعضای باقی مانده در برجام برای انجام تعهدات نیز اولتیماتوم دیگر شورای عالی امنیت ملی بود تا بلکه تلنگری بر این اعضا باشد.
در پی خروج امریکا از توافق هسته‌ای و تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه ایران، کشورهای باقی مانده در برجام به ویژه سه عضو اروپایی آن، حتی یک گام عملی و امیدبخش برای نجات این توافق برنداشته‌اند. اینک که تنش‌ها بین ایران و امریکا در منطقه بالا گرفته و ایران به تدریج از تعهدهای مندرج در برجام عقب می‌نشیند، اروپا بار دیگر برای نجات توافق به تکاپو افتاده است. کارشناسان بر این باورند که تهران در شرایطی می‌تواند بار دیگر بطور کامل به تعهدات مندرج در متن برجام عمل کرده و روند کاستن از تعهدات خود را متوقف سازد که سازوکار مالی اروپا وارد فاز اجرایی شود؛ سازوکاری که برخی معتقدند اروپا هر از گاهی آن را با هدف خرید زمان مطرح می‌کند. در مقابل، شماری نیز معتقدند عدم اجرای اینستکس و دیگر سازوکارهای مطرح شده قبلی، ناشی از توان اندک اروپا برای مقابله با تحریم‌های امریکا است که اجرای آن پروسه‌ای زمانبر خواهد بود.
