ریحانه جاویدی|
شروع بازی‌های جام جهانی، بازار سفر به روسیه را بیشتر از قبل داغ کرد تا یخ حضور گردشگران در این کشور آب شود. در حالت عادی تماشای جاذبه‌های تاریخی و طبیعی مسکو، سن پترزبورگ و دیگر شهرهای روسیه، هزینه زیادی روی دست علاقه‌مندان به سفر می‌گذارد اما موج تماشای بازی‌های جام جهانی در خانه میزبان آنقدری قوی بود که علاقه‌مندان به سفر و فوتبال را به سرزمین روس‌ها بکشاند. از مدت‌های پیش از شروع سفرها به روسیه، کارشناسان اقدام به پیش‌بینی سود حاصل از این رویداد برای کشور روسیه کرده بودند و حالا روسیه در روزهای ابتدایی این رویداد در انتظار کسب درآمد میلیاردی است.
سهم روسیه از گردشگران خارجی
پیش از شروع بازی‌ها، مرکز آمار روسیه پیش‌بینی کرده بود که بیش از 1.5میلیون نفر از هواداران فوتبال از سراسر جهان به این کشور سفر کنند. بر این اساس هر گردشگر خارجی متوسط ۱۵۰۰دلار در طول مسابقات فوتبال در روسیه هزینه خواهد کرد که بیش از 2.3میلیارد دلار برای روس‌ها درآمدزایی خواهد داشت و رشد اقتصادی این کشور را یک تا دو درصد افزایش خواهد داد. همچنین پرداخت‌های غیرنقدی با استفاده از کارت‌های اعتباری و سیستم‌های پرداخت آنلاین نیز بیش از ۴۰درصد رشد خواهد داشت. از طرف دیگر تنها یک نمونه از خدماتی که به گردشگران از سوی دولت روسیه ارائه می‌شود، کافی است تا مشخص شود هر گردشگر چقدر برای این کشور سود مالی به همراه دارد، یکی از این خدمات سیم‌کارت تلفن همراه است که در بدو ورود به فرودگاه روسیه به مسافران داده می‌شود همچنین سیم‌کارت روسیه با 20گیگ اینترنت رایگان در همان فرودگاه با قیمت 400روبل معادل 45هزار تومان به مسافران تحویل داده می‌شود. با این حال جام جهانی فوتبال، اقتصاد روسیه را با تورم مواجه خواهد کرد که به گفته کارشناسان حداقل بیش از ۲.۵ درصد افزایش قیمت‌ها را به همراه خواهد داشت. از سوی دیگر برخی مطالعات موسسه اقتصادی مک‌کنزی نشان می‌دهد که سود نهایی روسیه از جام جهانی فوتبال ۲۰۱۸ بیش از ۸۲۰ میلیارد روبل(۱۳میلیارد دلار) خواهد بود. از طرف دیگر وزارت توسعه اقتصادی روسیه هم اعتقاد داشت که با افزایش جریان گردشگری به علت جام جهانی، اقتصاد روسیه به شکل قابل توجهی تقویت خواهد شد. آن طور که ماکسیم اورشکین، وزیر توسعه اقتصادی روسیه اعلام کرده است طبق تخمین‌ها، خارجی‌ها حدود ۱۰۰میلیارد روبل(۱.۶ میلیارد دلار) در طول جام جهانی در این کشور خرج خواهند کرد. این درحالی است که به گفته انجمن تورگردانان روسیه، حدود ۴۰۰هزار توریست خارجی طی زمان برگزاری جام جهانی از روسیه دیدن خواهند کرد.
گردشگران ایرانی چقدر به روسیه
سود می‌رسانند؟
در این میان برای بررسی نقش ایران در چرخه کسب درآمد روسیه از بازی‌های جام جهانی کافی است نگاهی به قیمت تورهای ویژه جام جهانی انداخته شود. هزینه تورهای جام جهانی 2018 در روسیه برای ایرانی‌ها، آن هم برای 7و ۱۲روز اقامت با قیمت‌هایی که پایه آن از ۳۱۴۵دلار آغاز می‌شود تا ۴۶۰۰دلار به اضافه هزینه بلیت هواپیما، محاسبه شده که اگر با دلار ۴۲۰۰تومان در نظر گرفته شود، نرخ این تور از حدود ۸ میلیون تا بیش از ۲۳میلیون تومان تمام می‌شود اما این میان گروهی از گردشگران ایرانی برای حمایت از تیم ملی فوتبال ایران با روش‌های ارزان‌تری خودشان را به روسیه رساندند. برخی از آنها مسیر تهران تا باکو را از طریق هوایی رفته و بعد از آن از باکو تا مسکو را با شیوه کوله‌گردی و هیچ هایک طی کردند البته به دلیل مناسباتی که بین دو کشور برقرار است، گردشگران ایرانی در رده افرادی بودند که ورودشان به خاک روسیه راحت‌تر از گروه‌های دیگر بود چراکه روسیه از چندی پیش ویزای خود را برای مسافران ایرانی برداشته بود.
ایران باز هم گرفتار حاشیه شد
با این حال سفر گردشگران ایرانی به کشورهایی که میزبان جام جهانی هستند همواره با حاشیه‌هایی همراه بوده است، روسیه هم از این قاعده مستثنا نیست. از اواخر سال گذشته فدراسیون فوتبال به آژانس‌هایی که قرار بود مسوولیت مسافران جام جهانی را به عهده داشته باشند تا اتفاقاتی مشابه آنچه در جام جهانی به میزبانی برزیل رخ داد، تکرار نشود، رسما اعلام کرد بلیت بازی‌ها را ندارد و سهمیه خود را هم نمی‌دهد بنابراین مسافران جام جهانی طبق ضوابط فیفا بلیت‌ها را باید از وب سایت آن مستقیم بخرند، همین کافی بود تا حلقه‌یی که سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری از آژانس‌های گردشگری برای ساماندهی تورهای جام جهانی روسیه تشکیل داده بود از بین برود و کار بین همه آژانس‌ها بدون ادامه برنامه‌ریزی‌های آن سازمان پخش شود.
از ابتدای سال با وجود اظهارنظر قاطع فدراسیون فوتبال در تخصیص ندادن سهمیه بلیت‌های بازی‌های جام جهانی و ضرورت خرید مستقیم هواداران از وب سایت اما برخی از آژانس‌ها با تبلیغات پر سر و صدایی اعلام کردند که تورهای جام جهانی را با بلیت بازی‌های ایران می‌فروشند و با اینکه سازمان میراث فرهنگی مطلع بود این بلیت‌ها چگونه به دست آمده یا وعده پوچی بیش نیست با این مبلغان برخورد نکرد و بازار سیاه بلیت‌های جام جهانی که روی تورها به قیمت گزاف فروخته شد به قوت خود باقی ماند. این وضعیت باعث شد رییس انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی پیش‌بینی کند؛ جام جهانی روسیه حواشی و معترضانی به مراتب بدتر از برزیل خواهد داشت. حرمت‌الله رفیعی افزود:«فاصله بین شهرهای محل مسابقه زیاد است و احتمال دارد به خاطر حجم مسافر و ازدحام جمعیت، پروازها با تاخیر انجام شود و مردم مسابقه‌ها را از دست بدهند. مدت زمان بعضی از تورها کوتاه است و بعید به نظر می‌رسد که همه بتوانند فرصت تماشای 3 بازی را پیدا کنند.» به نظر می‌رسد بعد از چندین جلسه مشترک بین فدراسیون فوتبال و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری که به توافق خاصی منجر نشد تقریبا موضوع هواداران و مشوقان تیم ملی فوتبال و مسافران جام جهانی از سوی این دو دستگاه متولی رها شد و کار دست آژانس‌ها و برخی واسطه‌ها که اتفاقا در برزیل تجربه نه چندان درخشانی داشتند، افتاد که با وجود اعلام هشدارهای متعدد اما جنب و جوشی برای اصلاح کاستی‌ها و تخلف‌ها صورت نگرفت. با این حال بررسی ماجرا از دید سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم خالی از فایده نیست. این سازمان در ماه‌های پایانی سال گذشته نزدیک به ۷۷دفتر خدمات مسافرتی را منتخب اجرای تورهای جام جهانی اعلام کرد که قرار بود، برنامه‌های هماهنگ شده‌یی را در روسیه اجرا کنند، این رویه خلاف اتفاقاتی بود که در جام‌های جهانی قبلی رخ داد که تمام امتیازها از سوی فدراسیون فوتبال «انحصاری» در اختیار یک آژانس قرار می‌گرفت که نه تنها نرخ‌های چالش‌برانگیزی داشتند که سرنوشت بسیاری از ایرانی‌ها در کشور محل برگزاری این رویداد را به مخاطره انداختند. جنجالی‌ترین نمونه آن تورهای جام جهانی برزیل بود که پرونده شاکیان آن به سرانجام نرسید و خاطی بدون مانع به فعالیت خود ادامه داد! اما در این دوره از جام جهانی فوتبال با آنکه تلاش شد انحصارها شکسته شود و به اعتقاد سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کار دست حرفه‌یی‌های بازار روسیه افتد اما با اعلام رسمی رییس فدراسیون فوتبال برای حذف امتیازهای ویژه‌یی چون بلیت بازی‌ها، مراسم افتتاحیه و اختتامیه عملا انتخاب این آژانس‌های حرفه‌یی‌تر زیر سوال رفت. بهانه فدراسیون این بود که «فیفا به خاطر جلوگیری از سوءاستفاده‌گری‌ها، بلیتی در اختیار فدراسیون‌های فوتبال قرار نداده و هوادران و علاقه‌مندان باید از سایت فیفا شخصا برای خرید بلیت اقدام کنند.
از سوی دیگر قرار بود، روسیه که در آستانه لغو روادید گردشگری با ایران است به مسافران این آژانس‌ها بدون ویزا اجازه ورود به خاک روسیه را دهد که با تبدیل بلیت بازی‌ها به ID کارت که نقش ویزای روسیه را نیز ایفا می‌کند عملا امتیازهای ویژه آژانس‌های منتخب از بین رفت و میدان در اختیار 4هزار آژانس گردشگری قرار گرفت.
